130 worden in 20 tips: do's-and-don'ts van wieg tot pensioen

U hebt het ondanks alles wel naar uw zin op deze aardkloot en wil het hier zo lang mogelijk rekken? Dan hebben we goed nieuws voor u: volgens experten als Andrea Maier zal het binnenkort perfect mogelijk zijn om gezond en wel 130 jaar te worden. Humo verzamelde do’s-and-don’ts voor elk stadium van uw leven, van wieg tot pensioen.

1. Plan uw geboorte

U hebt er zelf geen vat op, maar het is toch leuk om weten: hoe gezond u bent, hangt om te beginnen af van het seizoen waarin u bent geboren. Of nog specifieker: van de tijd van het jaar dat u in de buik van uw moeder zat.

JOHAN FLAMAING (geriater-infectioloog UZ Leuven) «Vrouwen die zwanger zijn in de lente, op het ogenblik dat er veel voedsel ter beschikking is, zetten gezondere baby’s op de wereld dan vrouwen die zwanger zijn in de winter, wanneer er minder voedsel voorhanden is. Dat principe geldt ook voor welvarende regio’s, waar er nochtans het hele jaar door meer dan genoeg voedsel is. Het is iets evolutionairs, dat teruggaat op de tijd dat de mens voor z’n voedsel nog van de seizoenen afhing.»

HUMO Hoeveel jaar kan ons dat opleveren?

FLAMAING «Dat scheelt toch 1 jaar in levensduur.»

2. Groei niet op in een drukke straat

Hebben mensen die op het platteland wonen, waar de lucht toch iets gezonder zou moeten zijn, een hogere levensverwachting dan mensen die in de stad leven? Het is ingewikkelder dan dat.

FRANS FIERENS (wetenschappelijk medewerker bij de Intergewestelijke Cel voor het Leefmilieu) «Wat fijn stof betreft, zijn de verschillen tussen stad en platteland eigenlijk niet zo heel groot in Vlaanderen. Concreet gaat het om 15 à 25 procent. In de Ardennen zijn de concentraties fijn stof wel een stuk lager.»

HUMO Terwijl je toch zou verwachten dat er in de stad veel meer fijn stof in de lucht zit dan op het platteland.

FIERENS «Als we over fijn stof spreken, hebben we het voornamelijk over PM10 of PM2,5 – deeltjes kleiner dan respectievelijk 10 of 2,5 micrometer. De achtergrondconcentratie daarvan is zeer hoog, want veel fijn stof is niet afkomstig van lokale bronnen, maar komt uit onze buurlanden aangewaaid. Er zijn dus wel plaatselijke verschillen, maar door die hoge achtergrondconcentratie, het fijn stof dat sowieso in de lucht zit, weegt het lokaal veroorzaakte fijn stof niet door in het totaal.

»Dat gezegd zijnde: fijn stof is een verzamelnaam voor veel verschillende componenten, waarvan de ene al schadelijker is dan de andere. En als je naar die afzonderlijke deeltjes gaat kijken, kunnen de lokale verschillen wél heel groot zijn. Eén component van fijn stof is dieselroet of black carbon, en dat kan tot vier keer meer voorkomen in een stad met veel verkeer dan op het platteland.»

HUMO Hoe schadelijk is fijn stof eigenlijk voor de gezondheid?

FIERENS «Dieselroet wordt sinds enkele jaren door de Wereldgezondheidsorganisatie als kankerverwekkend beschouwd, en als een stof die tot dezelfde groep als asbest behoort. Dat wil niet zeggen dat het even gevaarlijk is als asbest, maar het zit wel in dezelfde groep kankerverwekkende stoffen.

»Luchtvervuiling is volgens de WGO ook kankerverwekkend. Voor alle duidelijkheid: ’t is niet omdat je aan luchtvervuiling wordt blootgesteld, dat je ook echt kanker krijgt. Het risico neemt alleen toe. Zoals het ook toeneemt als je rookt.»

HUMO Weet men ook wat de impact van fijn stof is op de levensduur?

FIERENS «Volgens cijfers van de WGO zorgt de blootstelling aan de fijnstofdeeltjes PM2,5 in België gemiddeld voor een vermindering van de levensduur van ongeveer acht maanden. Voor wie in de stad woont, waar de concentraties dus iets hoger zijn, mag je er nog twee à drie maanden bijrekenen.»

HUMO Zijn er in Vlaanderen zones waar er meer fijn stof in de lucht hangt dan elders?

FIERENS «In de havengebieden in Antwerpen en Gent en in de grote agglomeraties zit er zeker meer fijn stof in de lucht, maar door de hoge achtergrondconcentratie zijn ook die verschillen weer niet zo heel groot. Uiteindelijk kan je Vlaanderen beschouwen als één grote verstedelijkte zone met veel verkeer, een hoge bevolkingsdichtheid, veel industrie en intensieve landbouw.»

HUMO Maakt het ook een verschil waar je in de stad woont?

FIERENS «In zogenaamde street canyons, smalle straten waar heel veel verkeer passeert, zijn de concentraties dieselroet veel hoger, omdat de verontreiniging er moeilijker weg kan. Het verschilt ook van buurt tot buurt: in een straat waar nog veel mensen hun huis met oude houtkachels verwarmen, zal de luchtverontreiniging ook veel groter zijn. De verbranding van hout kan lokaal voor veel luchtverontreiniging zorgen. Ook buiten de stad overigens. Als je op het platteland woont en je hebt een buurman die van alles zit op te stoken in zijn allesbrander, dan kun je daar een serieuze impact van ondervinden. Bij windstil weer is die impact nog een stuk hoger, omdat de vervuiling dan langer blijft hangen.»

HUMO Toen de Vlaamse Milieumaatschappij een tijd geleden opriep om op dagen met veel luchtvervuiling minder hout te verbranden, werd daar wat lacherig over gedaan.

FIERENS «Veel mensen vonden dat nogal betuttelend, maar de schadelijke effecten van het verbranden van hout worden wel degelijk onderschat. Men denkt altijd dat hout een natuurproduct is en dat het dus weinig kwaad kan, maar qua fijn stof is dat helemaal niet het geval. Bij houtverbranding komen gelijkaardige kankerverwekkende stoffen vrij als bij de verbranding van diesel.»

3. Beweeg voldoende

IVAN BAUTMANS (hoogleraar gerontologie aan de VUB) «Mensen beseffen nog te weinig dat beweging niet alleen goed is voor de spieren, maar ook een gunstige invloed heeft op veel andere organen. Als je je spieren oefent, produceren ze eiwitten die goed zijn voor de zenuw- en hersencellen. Beweging kan ook het cognitieve vermogen bij ouderen verbeteren. Verder heeft het een effect op het immuunsysteem: de ontstekingsprocessen die een rol spelen bij veroudering, worden sterk onderdrukt.»

HUMO Hoeveel extra levensjaren kan beweging je bezorgen?

BAUTMANS «Wie geregeld en volgens de normen van de Wereldgezondheidsorganisatie beweegt, heeft een derde minder kans om vroegtijdig te overlijden.»

LUC VAN DE VEN (klinisch ouderenpsycholoog KU Leuven) «Beweging is op elke leeftijd goed, maar vooral vanaf je 60ste heeft het een belangrijk effect op de gezondheid. Het probleem is dat maar weinig mensen op latere leeftijd nog beginnen te sporten. Terwijl het net dán het nuttigst is, voor lichaam én geest.»

BAUTMANS «Een lichaam van 20 heeft uiteraard andere behoeften dan één van 80. Dat is ook zo op het vlak van beweging. Hoe ouder het lichaam, hoe meer inspanning het vergt om het fit te houden.»

4. Sport niet te veel

Te veel sport kan wel degelijk de gezondheid schaden.

BAUTMANS «Bij sporters die heel intensief trainen – meestal duuratleten die tot twee keer per dag een loodzware training afwerken – kan de balans tussen training en recuperatie verstoord raken. Allerlei lichaamssystemen raken uitgeput, waardoor het prestatievermogen vermindert. Atleten gaan dan vaak nog intenser trainen, waardoor ze hun lichaam nog méér overbelasten. Dat kan leiden tot een verstoring van de hormonale werking en – nog erger – een verkorting van de telomeren, bijvoorbeeld in de spiercellen. Telomeren zijn DNA-structuren die aan het eind van onze chromosomen zitten. Ze spelen een belangrijke rol bij de celdeling en worden korter naarmate de cel veroudert. En hoe korter de telomeren, hoe groter de kans op hart- en vaataandoeningen en andere ziekten. Maar laat dat alles vooral geen excuus zijn om niet aan sport te doen: de meesten onder ons bewegen nog altijd veel te weinig.»

5. Haal een diploma

Wie een tijdje wil meegaan, doet maar beter zijn best op school. Mensen met een hogere opleiding leven namelijk langer dan mensen zonder diploma. Lieven Annemans, hoogleraar gezondheidseconomie aan de UGent, werkte recent mee aan een groot onderzoek naar het welzijn en de gezondheid van werknemers, en kan daar zelfs heel concrete cijfers op plakken.

LIEVEN ANNEMANS «Een 25-jarige met een diploma hoger onderwijs leeft gemiddeld acht jaar langer dan een leeftijdgenoot zónder diploma. Dat is hetzelfde verschil als tussen iemand die gezond blijft en iemand die een ziekte krijgt. Of tussen een roker en een niet-roker. Je moet natuurlijk het volledige plaatje bekijken: laagopgeleiden roken vaker dan mensen met een hoger diploma.»

6. Zit er warmpjes in

HUMO Heeft het ook met inkomen te maken?

ANNEMANS «Er is uiteraard een verband tussen opleidingsniveau en inkomen, en wie een hoger inkomen heeft, maakt meer kans op een lang en gezond leven. Mensen met een laag inkomen komen sneller in een ongezonde leefomgeving terecht: in een huis waar vocht zit, in een deel van de stad waar meer vervuiling is.

»Als je minder verdient, ben je ook veel minder geneigd te investeren in preventie. Zelfs wanneer er een groot stuk wordt terugbetaald, is de drempel vaak nog te hoog. Borstkankerscreening is bijvoorbeeld gratis, maar als je wordt doorverwezen voor verder onderzoek, moet je wél betalen. Omdat mensen met een lager inkomen of een lagere opleiding minder aan preventie doen, worden ze later vaker ziek. Ze lopen zelfs 60 tot 70 procent meer kans om invalide te worden.»

HUMO Geld maakt dus letterlijk gezonder?

ANNEMANS «Daar komt het wel op neer, ja. Uit steeds meer literatuur blijkt dat je leef- en socio-economische omgeving meer invloed heeft op je levensverwachting dan gezonde voeding en lichaamsbeweging. Maar het hangt natuurlijk ook met elkaar samen: als je in een lagere socio-economische klasse opgroeit, krijg je minder incentives om gezonder te gaan leven. Je hebt dan ook wel andere besognes.»

7. Zoek een job

ANNEMANS «Mensen die werk hebben, leven langer dan mensen zonder werk. Dat is ook logisch: de materiële welstand die het hebben van een job meebrengt, en de vele voordelen die daaraan verbonden zijn, zorgen voor een betere levenskwaliteit en een gezondere levensstijl.»

HUMO Is er ook een verschil in levensverwachting tussen mensen die zwaar fysiek werk verrichten en mensen met een zittend beroep?

ANNEMANS «Dat is moeilijk vast te stellen. Zwaar werk kan een serieuze belasting voor het lichaam zijn, en bijvoorbeeld het risico op artrose en rugklachten vergroten, maar we weten inmiddels dat lang zitten ook bijzonder ongezond is. En het ene zware beroep is uiteraard het andere niet, net zoals zittende beroepen lastig met elkaar te vergelijken zijn.

»Wat je wel kunt vergelijken – en dat hebben we in ons onderzoek ook gedaan – is hoe gelukkig mensen zich voelen op hun werk. Of het nu om zittend werk of zware handenarbeid gaat: als er een te groot onevenwicht bestaat tussen wat er van mensen wordt gevraagd en wat ze aankunnen, kan dat tot ernstige problemen met zowel de fysieke als de mentale gezondheid leiden.»

HUMO Vertaal dat eens in levensjaren?

ANNEMANS «Iemand die zich slecht voelt op zijn werk, doet ongeveer vier jaar van zijn gezonde levensverwachting af. Leeft hij daarnaast ook nog eens ongezond, en rookt hij, drinkt hij en neemt hij te weinig beweging, dan kan het zelfs tien tot vijftien jaar schelen.»

8. Kies een gezond beroep

Beroepen met elkaar vergelijken, is zoals gezegd onbegonnen werk. Mensen die zware fysieke arbeid verrichten, belasten hun lichaam, maar hebben dan weer meer beweging dan kantoorslaven. Elke vorm van arbeid kan bovendien stress veroorzaken, en hoeveel last men daarvan heeft, is sterk individueel bepaald en hangt ook af van de specifieke werkomstandigheden.

De Amerikaanse nieuws-site Business Insider deed niettemin toch een poging om een ranking van de meest ongezonde beroepen op te stellen, op basis van gegevens van het Occupational Information Network, een database van het Amerikaanse ministerie van Arbeid. Bij de samenstelling van de lijst werd rekening gehouden met zes factoren: de blootstelling aan schadelijke stoffen; de blootstelling aan ziektes en infecties; de blootstelling aan gevaarlijke situaties; de blootstelling aan straling; het risico op kleine brandwonden, snijwonden, beten of steken; en de tijd die men zittend doorbrengt. Dit is de top 5 van ongezondste beroepen:

5. voetverzorgers

4. dierenartsen en dierenarts-assistenten

3. anesthesisten en assistent-anesthesisten

2. stewards en stewardessen

1. tandartsen, tandchirurgen en tandartsassistenten

Behoorden volgens deze berekeningen ook tot de ongezondste beroepen: (co-)piloot, ambulancier, koelkastinstallateur, mijnbooroperator, immigratieambtenaar, vuilnisman, balsemer en radioloog.

Uw droom om mijnbooroperator of vuilnisman te worden, bergt u dus maar beter op.

9. Drink (met mate)

Te véél alcohol drinken is uiteraard slecht voor een mens, maar helemaal géén alcohol drinken, lijkt ook niet goed te zijn.

FLAMAING «Het hangt af van wie je raadpleegt. Volgens hartspecialisten kan matig alcoholgebruik aandoeningen van hart- en bloedvaten voorkomen. Kankerspecialisten zullen het gebruik van alcohol dan weer ten stelligste afraden, omdat zij het in verband brengen met maag-, darm- en slokdarmkanker. ’t Is dus verre van eenduidig. Eén ding is alvast zeker: te veel alcohol is schadelijk voor de gezondheid.»

10. Wok en stoom

Voeding heeft uiteraard een enorme invloed op onze gezondheid. Maar niet alleen wát we eten, is van belang, ook hoe we het bereiden kan een verschil maken.

BAUTMANS «Vlees of ander voedsel dat wordt gebakken, gebraden of geroosterd, krijgt een krokant laagje. Dat is een gevolg van de zogeheten Maillard-reactie, een chemisch proces waarbij suikers zich aan vetten en eiwitten binden. Dat geeft de bekende bruingele kleur en de smaak die wij zo lekker vinden, maar het creëert ook stoffen die een belangrijke rol spelen bij het verouderingsproces. Vooral de temperatuur waaraan voedsel wordt blootgesteld, en de duur van die blootstelling, zijn bepalend voor de opstapeling van die stoffen in het lichaam. Voedsel wokken of stomen in plaats van het te bakken of te braden, is dus veel gezonder.»

11. Eet wat minder

Nog beter dan gezond eten, is af en toe minder eten. Een verminderde inname van calorieën remt namelijk de productie van T3 af, een schildklierhormoon dat het metabolisme vertraagt en het verouderingsproces versnelt. Uit Japans onderzoek blijkt dat de Japanners die het oudst worden, stoppen met eten als ze zich voor ongeveer 80 procent verzadigd voelen.

BAUTMANS «De wetenschappelijke term hiervoor is calorische restrictie. Daarmee bedoelen we een lagere calorie-inname waarbij geen tekort aan essentiële voedingsstoffen ontstaat, want dat zou tot ondervoeding kunnen leiden. Wat uiteraard ook weer niet de bedoeling is. Calorische restrictie heeft een gunstige invloed op de gezondheid en op de levensduur. Voor kleine organismen als wormen en vliegen was dat al langer aangetoond, maar recent onderzoek heeft uitgewezen dat het ook voor apen geldt. We weten nu ook dat je niet de hele tijd minder calorieën hoeft in te nemen: een tweetal dagen per week minder eten heeft al effect.»

Calorische restrictie heeft een positieve invloed op de energiehuishouding van het lichaam en op de werking van de mitochondriën. Het is in die energiefabriekjes van onze cellen dat veroudering hoofdzakelijk plaatsvindt.

FLAMAING «Minder calorieën opnemen, betekent minder schade aan het genetisch materiaal, en dus een verlenging van de levensduur. Toch één kleine kanttekening: uit het onderzoek in kwestie bleek dat apen die veel calorieën opnamen, sterker waren en een betere weerstand tegen infecties hadden. Apen die op een strikt dieet werden gezet, waren magerder en leefden langer, maar bleken ook vatbaarder voor ziektes. De vraag is: wat is het voordeel op termijn? Ouder worden met meer ziektes lijkt toch ook niet het ideale scenario.

»Op mensen is calorische restrictie nog niet echt uitgetest. Er zijn wel aanhangers die de methode op eigen initiatief in de praktijk brengen, maar die worden niet wetenschappelijk opgevolgd. Het is wél zo dat mensen die ooit een voedselschaarste hebben meegemaakt, bijvoorbeeld tijdens de oorlog, langer blijken te leven. Dat zou erop kunnen wijzen dat een verminderde calorieopname wel degelijk gunstige effecten heeft.»

12. ZOEK De M/V van uw dromen

HUMO Leven mensen die een partner hebben, langer dan mensen die er geen hebben?

ANNEMANS «Je mag vooral niet veralgemenen. Er zijn mensen die alleen leven en perfect gelukkig zijn. En er zijn er die getrouwd zijn en zich zeer ongelukkig voelen. De literatuur zegt inderdaad dat mensen met een goede vaste relatie gelukkiger en gemiddeld ook gezonder zijn. Maar een slechte relatie kan een negatief effect op de gezondheid hebben.»

VAN DE VEN «Het nadeel van een partner, is dat die op een bepaald moment kan wegvallen. Bij sommige ouderen kan dat een impact hebben op de kwaliteit van hun leven, en bijgevolg op de levensduur. Er zijn ouderen die het blijvend moeilijk hebben met zo’n verlies. Die mensen beginnen in hun rouw overdreven veel alcohol of medicatie te gebruiken en kunnen zo hun levenseinde versnellen.»

13. Doe aan seks

Mensen die het twee of drie keer per week doen, kunnen hun leven tot drie jaar verlengen. Met een stevige vrijpartij verbrandt u namelijk niet alleen ongeveer evenveel calorieën als met een halfuurtje joggen, geregeld seks hebben kan ook de bloeddruk verlagen en is goed voor de slaapkwaliteit, het hart en het immuunsysteem.

Een studie die vorig jaar in het Journal of Health and Social Behaviour verscheen, bevatte dan weer minder goed nieuws voor oudere heren die nog graag het beste van zichzelf geven. Mannen tussen 57 en 85 jaar die het één of meerdere keren per week doen, zouden dubbel zoveel kans maken om binnen de vijf jaar een hartaanval, een beroerte of een hartaandoening te krijgen. Volgens de onderzoekers zou dat te maken kunnen hebben met een hoog testosteronniveau: dat zorgt ervoor dat mannen meer zin hebben in seks, maar kan ook een hoge bloeddruk veroorzaken. Een andere factor: de grotere inspanningen die oudere mannen moeten leveren om tot een orgasme te komen, kunnen het cardiovasculaire systeem extra onder druk zetten.

Voor oudere vrouwen lag het een tikje anders: een gezond seksleven (en een goeie relatie) zou bij hen het risico op een hoge bloeddruk verlagen. Daarnaast hebben ook de hormonen die bij het vrouwelijke orgasme vrijkomen, een gunstig effect op de gezondheid.

FLAMAING «Over het algemeen is seksuele activiteit goed voor de gezondheid. Maar op latere leeftijd is het uiteraard een ander verhaal. Sommigen zullen de fysieke inspanning nog probleemloos aankunnen, maar mannen met een hartaandoening moeten toch uitkijken. Zeker als ze viagra of andere stimulerende pillen nemen. Viagra werkt vaatverwijdend – daarom veroorzaakt het ook een erectie – maar het middel heeft hetzelfde effect op de kransslagaders. Als die aangetast zijn en op één plek uitzetten, waardoor er elders minder doorbloeding is, kun je een hartinfact krijgen.»

VAN DE VEN «Er zijn ook andere, minder uitputtende vormen van erotiek en intimiteit dan coïtale seks.»

14. Haal een hond in huis

Uit veel studies blijkt dat huisdieren goed zijn voor de gezondheid, maar veruit het best zijn honden. Dat heeft om te beginnen een heel praktische reden: in tegenstelling tot een kat of een parkiet moet een hond uitgelaten worden. Volgens cijfers van de American Heart Association raakt 54 procent van de (Amerikaanse) honden-eigenaren dankzij hun trouwe viervoeter aan de dagelijks aanbevolen hoeveelheid beweging. De hond uitlaten leidt ook tot sociaal contact, waardoor bij sommigen het risico op isolatie vermindert. En een hond heeft ook een kalmerend effect: hondeneigenaren hebben daardoor gemiddeld een lagere bloeddruk dan mensen zonder hond.

Wie een hond heeft, herstelt beter van ernstige ziektes. Zo stelt een Amerikaanse studie dat hondeneigenaren na een hartaanval liefst 8,6 keer méér kans hebben om te overleven dan patiënten zonder hond. Er wordt ook steeds meer geëxperimenteerd met honden om stress te verlichten in ziekenhuizen, psychiatrische inrichtingen, gevangenissen en scholen.

VAN DE VEN «Huisdieren kunnen van grote betekenis zijn voor ons welbevinden, ook op latere leeftijd. Voor onze psychologische gezondheid is het belangrijk dat we ons met iets of iemand verbonden voelen. Eerst zijn dat onze ouders en onze partner, maar op hogere leeftijd zie je dat mensen gehecht raken aan dingen die voordien van minder belang waren: hun woonplaats, het uitzicht, een huisdier.»

15. Bekijk het leven positief

Voor mensen die altijd optimistisch gestemd zijn een reden om nog vrolijker te zijn, en voor zwartkijkers omgekeerd een reden om nog wat méér te somberen: een studie van het befaamde University College London waarbij over een periode van vier jaar 9.000 mensen werden gevolgd, wees uit dat vijftigers die van nature vrolijk gestemd zijn een merkelijk hogere levensverwachting hebben.

ANNEMANS «Mensen met een positieve instelling leven inderdaad langer. Maar met die kennis ben je natuurlijk niet heel veel. Je kan een sombermans niet zeggen dat hij het leven wat positiever moet inzien. Een positieve ingesteldheid is voor een groot deel genetisch bepaald. En je kan nu eenmaal niet iemands natuur veranderen. Psychotherapie kan eventueel wel helpen om mensen die er niet de genetische aanleg voor hebben, het leven toch wat vrolijker te laten inzien.»

VAN DE VEN «Er is een tussengroep die inderdaad wel te helpen valt. Ook op hoogbejaarde leeftijd. Vroeger gingen tachtigplussers niet in therapie, maar vandaag bellen ze zélf om een afspraak te maken. Op dat vlak zijn de tijden gelukkig veranderd.»

16. Vermijd lawaai

ANNEMANS «Lawaaihinder kan leiden tot een hoge bloeddruk, stress en een grotere kans op hartziekten. Er zijn ook studies die aangeven dat lawaai aanleiding kan geven tot depressie en zelfs alcoholverslaving.

»Het zijn ook weer vaak de minder gegoeden die aan lawaai worden blootgesteld. In de mooiere wijken van een stad is er ook wel lawaaihinder door het verkeer, maar de mensen die daar wonen zijn mondiger en zullen bijvoorbeeld sneller eisen dat er geluidspanelen worden geplaatst. Ook hier speelt dus weer het inkomensniveau een rol.»

FLAMAING «Ook de hectiek en de drukte van een stad, en de stress die daarmee gepaard gaat, kunnen een impact hebben op je levensverwachting. Een rustige en stille omgeving kan zeker een verschil maken. Al is stressgevoeligheid natuurlijk ook een persoonskenmerk: je kan ver buiten de stad midden in het groen wonen, en toch gestresseerd zijn. En omgekeerd heb je verstokte stadsmensen die de rust zelve zijn.»

Opvallend: sommige bronnen van lawaai blijken we ergerlijker te vinden dan andere. Het lawaai van vliegverkeer zorgt bijvoorbeeld voor méér ergernis (en dus, mogelijk, stress) dan dat van autoverkeer. Maar wegverkeer vinden we dan weer ergerlijker dan spoorverkeer. Eindelijk nog eens leuk nieuws voor de NMBS!

17. Zorg voor een sociaal netwerk

ANNEMANS «Los van je liefdesrelatie zijn goeie contacten met vrienden op wie je kunt terugvallen ook essentieel om gelukkig te kunnen zijn.»

BAUTMANS «Dat heeft ook gewoon een praktisch nut. Als je gezondheid achteruitgaat, is het goed om mensen rond je te hebben die dat opmerken en je opvangen of tijdig doorsturen naar de hulpverlening, mocht dat nodig zijn.»

VAN DE VEN «Op latere leeftijd is ook het hebben van een vertrouwenspersoon belangrijk. Je moet iemand hebben tegen wie je alles kunt zeggen, vooral de dingen die je eigenlijk liever niet zegt en waar je je voor schaamt. Zo’n vertrouwenspersoon is bij ouderen zeer bepalend voor de fysieke en mentale gezondheid. Dat kan de partner zijn, maar dat hoeft niet per se.»

18. Ga niet te vroeg met pensioen

Voor mensen die lang en hard hebben gewerkt, is hun (brug-)pensioen vaak een opluchting, maar te vroeg met pensioen gaan is misschien toch niet het beste idee, blijkt uit een onderzoek dat vorig jaar in het Journal of Epidemiology and Community Health verscheen. Dat concludeerde namelijk dat gezonde gepensioneerden die na hun 65ste nog een jaar bleven werken 11 procent minder kans maakten om voortijdig te overlijden. Bij minder gezonde gepensioneerden die een jaar extra werkten, nam het risico nog altijd met 9 procent af.

ANNEMANS «Een mens heeft van nature een zinvolle activiteit nodig. Het gevoel jezelf nuttig te voelen, draagt bij tot een langer en gezonder leven. Mensen die te vroeg met pensioen gaan, slagen er soms niet in het werk dat ze hun hele leven gedaan hebben te vervangen door een andere activiteit. Die mensen hebben de neiging om weg te kwijnen.

»Dat zal ook de grote uitdaging worden in de toekomst: als robots de komende decennia meer en meer werk van ons overnemen, zullen we ervoor moeten zorgen dat mensen nog altijd een zinvolle activiteit hebben. Ik gebruik bewust de term ‘zinvolle activiteit’, want ik denk dat we in de toekomst niet meer over ‘werk’ zullen spreken.»

VAN DE VEN «Veel mensen, vooral mannen, vallen na hun pensioen in een zwart gat. Ze identificeren zich zo sterk met hun werk dat ze ineens niks meer zijn en niet weten waarmee ze hun tijd moeten vullen. Het is daarom van belang om niet alleen tijdig over je pensioen te beginnen na te denken, maar ook te zorgen dat je één of meer bezigheden of passies naast je werk hebt.

»Bij vrouwen zie je dat fenomeen veel minder: die hebben vooral last van de man. Zo’n man begint zich dan na zijn pensioen ineens te bemoeien met taken die de vrouw al veertig jaar op zich neemt. Bijvoorbeeld door uitgebreid in de weg te lopen in de keuken (lacht).

»Ik krijg patiënten over de vloer, mensen die pas met pensioen zijn, die het van niks meer warm of koud krijgen. Mensen die zuchten dat niks hen nog iets zegt. Dat is natuurlijk nefast voor de gezondheid. Het is voor het welbevinden van essentieel belang dat mensen een passie hebben, interesses, uitdagingen… Dat kan van alles zijn. Voor veel gepensioneerden is dat de opvoeding van de kleinkinderen. Maar geregeld een roman lezen kan evengoed een uitdaging zijn. En ik ken mensen die zingeving vinden in het kalken van de lijnen van de lokale jeugdvoetbalploeg. Daar is niks mis mee, integendeel.»

19. Blijf zo lang mogelijk thuis wonen

Hoe zet u de laatste rechte lijn best in? In uw comfortabele en vertrouwde thuisomgeving, of in een woonzorgcentrum, waar u zich omringd weet door lotgenoten en – op hogere leeftijd ook niet onbelangrijk – gespecialiseerde zorgverleners?

ANNEMANS «Langer thuis wonen is in principe goed, omdat de meeste mensen graag in hun thuisomgeving willen blijven. Men heeft ook steeds meer technische mogelijkheden om mensen vanop afstand te volgen en hun gezondheid te monitoren. Dat is goed als het niet ten koste gaat van het sociale contact, want dat hebben mensen echt nodig. En met sociaal contact bedoelen we dan niet: iemands stem horen via een monitor of een bericht krijgen via één of andere app, maar echt de warmte voelen van een andere mens.

»Op dat vlak is er ooit een mooie studie gedaan: het ging over oudere mensen met de neiging om depressief te worden en de relatie met hun kleinkinderen. Men vergeleek drie groepen: de ene groep had geen enkel contact met hun kleinkinderen, de tweede groep had contact, maar enkel via Skype, en bij de derde groep was er echt fysiek contact. Alleen bij die derde groep werd niemand depressief. Wat erop wijst hoe belangrijk sociaal contact is voor de geestelijke gezondheid. Thuis wonen mag dus niet gepaard gaan met vereenzaming, want dan gaan mensen er juist op achteruit.»

VAN DE VEN «Soms heb je gewoon ook niet de keuze. Als je ziek bent en de omgeving kan de zorg niet meer aan, is opname in een woonzorgcentrum uiteraard beter. Mensen die vandaag naar een woonzorgcentrum verhuizen, doen dat niet voor hun plezier, maar omdat ze problemen hebben met hun mobiliteit of omdat ze zware cognitieve stoornissen hebben, zoals dementie.»

20. Slik niet te veel pillen

Veel ouderen slikken dagelijks een halve apotheek, maar al die pillen blijken niet altijd even nuttig en kunnen soms zelfs schadelijk zijn voor de gezondheid. Op gevorderde leeftijd wat zuiniger zijn met medicatie kan u daarom ook nog wat jaartjes opleveren.

MIRKO PETROVIC (geriater en klinisch farmacoloog aan de UGent) «Ouderen nemen vaak chronisch – dat is drie maanden of langer – verschillende geneesmiddelen, omdat ze meerdere aandoeningen hebben. Als zeventigplussers in het ziekenhuis worden opgenomen, is dat in 20 procent van de gevallen vanwege problemen die met hun medicatiegebruik te maken hebben. En 10 tot 20 procent van de oudere patiënten krijgt tijdens een ziekenhuisopname gezondheidsproblemen door hun medicatie. Dat komt niet alleen omdat het om kwetsbare patiënten gaat, maar ook omdat de geneesmiddelen bijwerkingen kunnen hebben of op elkaar kunnen reageren.

»Artsen zouden daarom geregeld de medicatie van patiënten moeten bekijken om te zien of elk geneesmiddel nog wel nodig is. Medicatie wordt vaak ook jarenlang gegeven, maar is een pil die je op je 60ste voorgeschreven krijgt nog wel nuttig als je 75 of 80 bent? Het kan best zijn dat ze dan geen enkel effect meer heeft.

»Van veel geneesmiddelen is maar beperkt onderzocht of ze ook efficiënt zijn bij oudere mensen en wat hun werking is bij patiënten die veel verschillende medicatie nemen. Nieuwe geneesmiddelen worden op gezonde vrijwilligers getest. Dus ook middelen die worden genomen door ouderen, bij wie bijvoorbeeld de nier- en leverfunctie heel anders zijn.»

HUMO Als het nut van nogal wat medicatie twijfelachtig is, waarom wordt er dan nog altijd zoveel voorgeschreven?

PETROVIC «Soms vraagt de patiënt er zelf om. Mensen hebben tegenwoordig toegang tot veel meer informatiebronnen. Ze lezen van alles op het internet en stellen hoge eisen aan artsen. Bij oudere mensen is vaak ook de familie vragende partij om medicatie voor te schrijven.

»De hoge werkdruk in de verzorgcentra speelt soms ook een rol: er zijn vaak te veel patiënten per zorgverlener, waardoor men sneller naar medicatie grijpt. Er zijn bijvoorneeld genoeg alternatieven voor slaapmiddelen, maar die vergen allemaal iets meer tijd dan het geven van een pilletje. Al probeert men er wel iets aan te doen, en meer naar een zogenaamde medicatie op maat te evolueren, waarbij patiënten alleen krijgen voorgeschreven wat echt zinvol voor hen is.»

VAN DE VEN «Je mag wel stellen dat we bij senioren echt met een drugsprobleem zitten. Overigens is dat niet alleen bij ouderen zo. We slikken met zijn allen veel te veel pillen, en we zouden beter eens bekijken of het toch niet anders kan.»

Rosa (73) uit 'Hotel Römantiek': 'Mijn geheim: maximaal vijf sigaretten per dag'

En dan gaat nú uw (extra) tijd in.

Stoomt als u het ons vraagt moeiteloos door naar de 130: het covermodel van deze Humo, Rosa uit ‘Hotel Römantiek’. Ze is intussen 73, maar ziet er minder gekreukeld uit dan wij na een avondje stevig doorzakken. Hoofdingrediënten van haar conserveringstechniek: positivisme, Nutella en seks.

ROSA «Als mensen horen dat ik 73 ben, vallen ze achterover: meestal schatten ze mij minstens tien jaar jonger. Volgens mij komt dat omdat ik erg sportief ben: als kind heb ik geturnd en gezwommen, later heb ik vijftien jaar lang Griekse volksdans gevolgd. Op mijn 40ste ben ik dagelijks beginnen te tennissen — ik heb het vijfmaal tot Belgisch kampioene bij de veteranen geschopt — en met paardrijden ben ik begonnen op m’n 50ste. Ik kan niet stilzitten: ik heb nog steeds een fitnessabonnement en ga ook nog vaak tennissen.

»Diëten doe ik niet. Mijn ontbijt bestaat uit twee boterhammen met boter en een dikke laag Nutella. In mijn koffie doe ik suikerklontjes in plaats van Canderel, en ik ben verzot op donkere chocolade. Lightproducten laat ik links liggen, want die zitten toch vol chemische zoetstoffen. Ik zweer dus niets af, maar probeer er wel op te letten dat ik geen ongezonde dingen in mijn mond stop: je zult me nooit junkfood zien eten.

»Alcohol drink ik zelden: soms drink ik weleens drie glaasjes wijn of cava in een week, maar evengoed kunnen er weken passeren zonder dat ik ook maar één druppel alcohol aanraak. En dat werkt perfect voor mij, want ik neem niets van medicatie — zelfs geen slaappillen of pillen tegen een hoge bloeddruk. Ik heb vroeger zelfs nooit de anticonceptiepil genomen! En als ik een pijntje heb van het sporten, ga ik ervan uit dat het wel vanzelf zal overgaan. In m’n tennisgroepje merk ik dat andere vrouwelijke 60-plussers zich wat dat betreft nogal makkelijk laten beïnvloeden: neemt één iemand iets tegen kniepijn, dan duurt het niet lang voor iederéén plots datzelfde medicijn neemt.»

HUMO Lijkt jou dat wat, 130 jaar worden?

ROSA «Als ik nog in dezelfde staat zou verkeren als nu: zeker. Maar eigenlijk ben ik weinig bezig met mijn leeftijd. Volgens mij hangt je welbevinden meer af van je karakter en je wilskracht, dan van wat je wel of niet eet. Toen ik weduwe werd, had ik niets meer — minder dan niets eigenlijk, want mijn man had me achtergelaten met een schuldenberg. Maar ik ben nooit in een depressie gesukkeld, omdat ik geloof dat er voor alles een oplossing bestaat. Ik heb toen een huisje gehuurd, en ben daar zes maanden aan een stuk elke dag in bezig geweest: ik heb geschilderd, behangen, gordijnen gemaakt... Ik ben van nature een positivist: zwartgallig zijn heeft volgens mij een weerslag op je mentale en fysieke gezondheid.»

HUMO Steek je weleens een sigaretje op?

ROSA (verontschuldigend) «Ik ben daar pas op mijn 40ste mee begonnen: toen rookte ik een half pakje per dag. Nu ben ik een gezelligheidsroker: ik rook nog maximaal 5 sigaretten per dag — na een maaltijd, bijvoorbeeld.»

HUMO Onlangs zei je in Humo dat je je fitheid te danken hebt aan hard werken. Viel je in een zwart gat toen je met pensioen ging?

ROSA «Nee hoor: als je veertig jaar lang gewerkt hebt, mág je genieten van je pensioen. Waarom zou je werken tot je doodvalt? Ik heb veertig jaar bij Siemens gewerkt, maar sinds ik er de deur achter mij heb dichtgetrokken, heb ik nooit meer aan het bedrijf gedacht.»

HUMO Een merkwaardig gegeven: vrouwen die zwanger zijn in de lente baren blijkbaar gezondere baby’s, omdat er in dat seizoen meer voedsel voorhanden is.

ROSA «Ik ben geboren in juli, en zat dus in de lente in mijn moeders buik. Ik ben trouwens geboren met twee ondertanden: zeer uitzonderlijk. De dokter zei dat zowel Napoleon als Lodewijk de zoveelste ook met tanden ter wereld waren gekomen, waardoor hij ervan uitging dat ik later ook wat speciaals met m’n leven zou aanvangen (lacht). Blijkbaar had ik die tanden te danken aan het feit dat mijn moeder heel kalkrijk water dronk tijdens haar zwangerschap. Enfin, ik heb niet lang borstvoeding gekregen: te pijnlijk voor mijn moeder. Daarna is ze overgeschakeld op geitenmelk: geen idee waarom, maar ik heb dat altijd onthouden.»

HUMO Zou ook bijdragen aan een langer leven: een goede relatie. Die heb jij gevonden dankzij ‘Hotel Römantiek’.

ROSA «Ik mag nog niet verklappen wie de schitterende man in kwestie is, maar ik kan je wel al vertellen dat we onlangs zijn gaan samenwonen. Ik kan niet uitdrukken hoe graag we elkaar zien: daar zijn simpelweg geen woorden voor.

»Toen ik pas weduwe geworden was, voelde ik niet de behoefte om alleen uit te gaan, maar zodra ik weer op m’n pootjes terechtgekomen was, begon ik me wel wat eenzaam te voelen — vandaar mijn inschrijving voor ‘Hotel Römantiek’. Onze relatie is echt een openbaring: ze heeft me nog positiever en gelukkiger gemaakt. We zijn vandaag bijvoorbeeld samen naar de markt gegaan, dat had ik nog nooit gedaan! Ik weet het, dat is iets kleins, maar voor mij is dat een wereld van verschil met m’n vorige relatie: mijn man was bezitterig, autoritair en ziekelijk jaloers. Het is misschien lelijk om te zeggen, maar zijn dood was een opluchting.»

HUMO Misschien ook een opluchting: studies tonen aan dat wie twee- à driemaal per week seks heeft, zijn leven tot drie jaar kan verlengen.

ROSA (lacht) «In dat geval zal mijn leven zeker met vijftig jaar verlengd worden! Ik heb momenteel de beste seks van mijn leven.»

HUMO Wel opletten, Rosa: oudere mannen hebben door een overvloed aan seks dubbel zoveel kans op een hartaanval, zeker als ze viagra nemen.

ROSA «Als het je kan geruststellen: er komt geen viagra aan te pas!» (kd)