Amanda Gorman: ‘Ik meen het serieus: ik wil president van Amerika worden’

Toen het nieuwbakken stijlicoon Amanda Gorman in 2021 bij de inhuldiging van de Amerikaanse president Joe Biden op het podium stapte, waren er weinig mensen die haar kenden. Maar nadat ze het gedicht ‘The Hill We Climb’ had voorgedragen, werd ze in één klap een wereldberoemde dichteres. Over een paar jaar wil ze zich zélf kandidaat stellen voor de presidentsverkiezingen, maar in de tussentijd is ze dankbaar: ‘Dat ik de kans kreeg om te spreken, is mijn grootste geluk geweest.’

– Mevrouw Gorman, u bent 24 jaar. U kent dus geen wereld zonder internet en gsm’s. Hoe schrijft u eigenlijk?

AMANDA GORMAN «Met de hand. Dan word ik gedwongen langzamer te werken. Als ik iets op de computer typ, of een sms op mijn gsm, moet alles snel gaan. Maar wanneer ik met de hand schrijf, geniet ik van de pauzes tussen de woorden.»

– Hoe weet u zeker dat een zin of een regel goed zit, wanneer u een gedicht aan het schrijven bent?

GORMAN «Daarvoor bestaat helaas geen algoritme. Maar wanneer ik merk dat een regel niet langer van mij is, maar van andere mensen, dan weet ik dat hij af is. Zoals een vogel klaar is om uit te vliegen. Ik heb het nest gebouwd, bij mij is hij uit het ei gekomen, maar nu vliegt hij in zijn eentje de wijde wereld in.»

– U hebt uw optreden als inauguratiedichteres, zoals de officiële term luidt, ooit beschreven als ‘de zes minuten waarin mijn leven is veranderd’. Als u daar nu op terugblikt, wat valt u dan op?

GORMAN «Het lijkt aan de ene kant al heel lang geleden, maar aan de andere kant ook helemaal niet. Er is sindsdien zoveel veranderd in mijn leven dat die zes minuten voor mij al een eeuwigheid geleden lijken. Voor een buitenstaander is het natuurlijk nog maar pas gebeurd. Ik voel vooral dankbaarheid. Dat ik dat moment heb mogen meemaken, dat ik een podium heb gekregen, dat ik de kans kreeg om te spreken. Het is mijn grootste geluk geweest.»

– Uw moeder zat toen naast u, en zij zou u toegefluisterd hebben: ‘Kijk eens, daar is Hillary. Wat ziet ze er mooi uit!’

GORMAN «Je voelt je daar als een klein kind op een heel bijzonder evenement. Voor veel andere genodigden was het niet de eerste keer dat ze zo’n gelegenheid meemaakten. Hillary Clinton was er, de Obama’s, en veel andere regeringsmedewerkers en ervaren politici die allemaal al verscheidene ambtstermijnen achter de rug hadden. Mijn moeder en ik, daarentegen, waren the new kids on the block. We waren enthousiast en opgewonden en we kenden er niemand, maar we zaten toch maar mooi zó dicht bij Michelle Obama dat we even naar haar konden zwaaien. Daar waren we helemaal ondersteboven van.»

– U hebt een heel hechte band met uw moeder. Welke levenslessen heeft ze u bijgebracht?

GORMAN «Toen ik nog een klein meisje was, hadden we in ons gezin een ritueel: telkens als we op school voor onszelf waren opgekomen, vertelden we dat ’s avonds aan mama. En dan vierden we dat samen.»

– U en uw tweelingzus?

GORMAN «Inderdaad. In de loop der jaren beseften we steeds beter wat het betekent om geen meelopers te zijn. Als jonge vrouw, en in het bijzonder als jonge vrouw met een kleurtje, was dat wellicht de belangrijkste les van mijn leven: ontdekken wat een gezond gevoel van eigenwaarde is.»

– Klopt het dat u de poëzie hebt ontdekt toen u nog maar 4 of 5 jaar oud was?

GORMAN «Ja, hoewel ik toen natuurlijk nog niet wist dat het gedichten waren. Toen ik ongeveer 5 was, heb ik me als het ware op lezen en schrijven gestort. Het ging zelfs zo ver dat mijn moeder me 25 cent betaalde voor elke ochtend waarop ik tot 6 uur in mijn bed was blijven liggen. Zodra de zon opkwam, werd ik wakker en begon ik te schrijven, waardoor ik natuurlijk ook mijn huisgenoten wakker maakte. Ik had er geen flauw benul van dat je er je beroep van kon maken. Een paar jaar later, toen ik 8 was, had ik een lerares Engels die zelf een boek had uitgegeven. Toen besefte ik voor het eerst dat een vrouw de kost kan verdienen met wat ze het allerliefste doet: schrijven.»

– In een interview hebt u ooit gezegd dat u nog maar 8 jaar was toen u voor het eerst merkte dat de stem in uw hoofd anders klonk dan de stem waarmee u sprak.

GORMAN «Ja, ik heb toen vastgesteld dat de stem waarmee ik in de klas hardop voorlas, anders klonk dan mijn innerlijke stem. Ik had dan ook een spraakgebrek.»

– U slikte vroeger soms hele zinsdelen in. Hardop voorlezen heeft u later geholpen dat spraakgebrek te overwinnen. Leest u uw gedichten nog steeds hardop voor aan uzelf?

GORMAN «Ik móét dat wel doen, om te kunnen horen of de woorden op de juiste plaats staan. Op mijn 8ste ben ik trouwens ook tegen mensen beginnen te zeggen dat ik later dichteres wilde worden. Je kunt je wel voorstellen hoe ze daarop reageerden: ze keken heel bedenkelijk.

»Mijn moeder is lerares Engels. Ze heeft me altijd gestimuleerd om mijn droom waar te maken, maar ze heeft me er ook voor gewaarschuwd dat het ongelooflijk moeilijk is om als dichteres genoeg geld te verdienen om je rekeningen te kunnen betalen.»

– Hoewel uw moeder Engelse les geeft, was ze aanvankelijk niet zo tuk op poëzie.

GORMAN «Ze is meer geïnteresseerd in verhalen. Of dat was ze toch toen ik klein was. Toen las ze vooral dat soort boeken, en eigenlijk nooit gedichten. Best grappig, omdat ze mij zoveel heeft bijgebracht – maar in dit geval is het andersom.

»Ze is zo schattig: tegen- woordig zegt ze altijd dat ze heel trots is omdat ze een dichteres heeft grootgebracht zonder zelf iets van poëzie te kennen.»

– Ik heb gelezen dat u president van de VS wilt worden.

GORMAN «Ja.»

– U meent dat serieus?

GORMAN «Ja.»

– Hoe bent u daarbij gekomen?

GORMAN «Het is begonnen als een grap. Toen ik 11 jaar was, wist iedereen in mijn omgeving dat ik me vaak druk maakte over onrecht. Op een dag was ik in de klas weer eens in zo’n situatie beland, en toen zei de wiskundeleraar plots: ‘Misschien moet je je ooit maar kandidaat stellen om president te worden, als je je dat zo hard aantrekt.’ Ik keek op en zei gewoon: ‘Weet u, dat zal ik doen.’ Ik heb zijn grap dus serieus genomen.»

– In de VS kun je pas vanaf je 35ste je kandidatuur indienen voor het presidentschap. Stel dat u over elf jaar in het Witte Huis zit, wat zou u dan als eerste doen?

GORMAN «De klimaatcrisis zal zeker het belangrijkste thema zijn waarover mijn regering zich moet buigen. Het zal erop aankomen oplossingen te bedenken om de planeet te redden. Ik hoop natuurlijk dat de crisis over elf jaar niet meer zo acuut zal zijn als nu. En dat het in de tussentijd niet nóg erger is geworden.»

– U hebt samengewerkt met Instagram, hebt een contract bij het talenten- en modellenbureau IMG, u verbindt uw naam aan een cosmeticamerk én hebt een project voor jonge schrijfsters opgericht. Dat zijn bijzondere manieren om uw poëzie onder de aandacht te brengen.

GORMAN «Ik heb veel nagedacht over hoe ik vroeger zelf in aanraking ben gekomen met poëzie. Dichters en dichteressen worden door de mainstreamcultuur vaak terzijde geschoven, ze worden niet uitgenodigd voor grootse evenementen zoals de Super Bowl…»

– Waar u wél hebt opgetreden.

GORMAN «Ik vraag me voortdurend af hoe ik de dichtkunst in nieuwe contexten kan introduceren, op plaatsen waar je er zelden mee in contact komt. Dat kan mode zijn, sport, of ook wetenschap. Ik vind het geweldig dat de NASA een paar maanden geleden een gedicht van mij het heelal heeft ingestuurd, aan boord van de ruimtemissie Lucy.»

– In Europa zijn vorig jaar hevige discussies opgelaaid over de vertaling van uw werken. Vertalers die de opdracht hadden aanvaard, gaven die terug nadat er kritiek kwam op hun blanke huidskleur.

GORMAN «Ik ben blij dat zulke dingen nu ter sprake komen. Er valt nog veel te discussiëren als het over poëzie, vertalingen en onevenwichtige machtsverhoudingen gaat. Het doet me plezier dat het tegenwoordig net zo vanzelfsprekend is dat vrouwen met mijn huidskleur mijn boeken vertalen, als wanneer vrouwen met een andere achtergrond dat doen. Ik ben er trots op dat ik deel mag uitmaken van die verandering.»

© Die Zeit