Buitenlandminister Hadja Lahbib: ‘Als we de steun stopzetten, verdwijnt Oekraïne de volgende dag van de kaart. Dat is de realiteit’

Twaalf maanden geleden stuurde Vladimir Poetin zijn troepen richting Kiev. Minister van Buitenlandse Zaken Hadja Lahbib (MR) blikt terug op een jaar waarin de oorlog terugkeerde naar het Europese continent. ‘Zitten we in de Derde Wereldoorlog? Het kan. We weten het niet.’

‘Er zijn vragen waar je moeilijk neen op kan antwoorden,’ zal Hadja Lahbib ons toevertrouwen wanneer dit interview erop zit en er nog snel enkele foto’s gemaakt worden. Bijvoorbeeld: de vraag om minister van Buitenlandse Zaken te worden op een waar scharniermoment voor Europa. ‘Mee aan het roer staan tijdens zo’n historische ontwikkeling, daar moet je niet heel lang over nadenken.’

Een jaar geleden startte Rusland een grootschalige invasie van Oekraïne. Had u ooit gedacht dat de oorlog zo lang zou duren?

LAHBIB «Ik denk dat iedereen verrast was door de aanval. En niemand kon zich voorstellen dat het geweld zulke proporties zou aannemen. Talloze mensen hebben hun huizen moeten verlaten om op de vlucht te slaan, talloze kinderen zijn hun ouders kwijt. Rusland negeert alle internationale regels, neemt voortdurend burgerdoelwitten in het vizier, pleegt ongestoord oorlogsmisdaden. Neen, ik denk dat niemand dit had kunnen verwachten. Dit moet zo snel mogelijk stoppen.»

Hoe dan?

LAHBIB «Rusland zal een staakt-het-vuren moeten aanvaarden. Maar tot nog toe kiest het resoluut voor het oorlogsgeweld. We kunnen die houding enkel beantwoorden door Oekraïne te steunen – met wapens en humanitaire hulp. We hopen dat het momentum snel keert, zodat Rusland inziet dat het de wapens moet neerleggen en moet beginnen te onderhandelen.»

Wat is het strategische doel van de hulp die Europa en de NAVO bieden? Oekraïne helpen, of Rusland verzwakken?

LAHBIB «Beide, het ene is met het andere verbonden. Als we de steun stopzetten, verdwijnt Oekraïne de volgende dag van de kaart. Dat is de realiteit. Rusland wil het hele land veroveren. Dat is geen optie, dat kunnen we niet toestaan. Als we dat laten gebeuren, kan morgen om het even welk land zomaar binnengevallen worden. Dan geldt enkel nog de wet van de sterkste. Wat Rusland doet, is een flagrante schending van de internationale rechtsregels, en van het charter van de VN dat ze zelf ondertekend hebben.»

Rusland vecht al decennia bloedige oorlogen uit. Is het Westen naïef geweest over de ambities van Poetin?

LAHBIB «Dat denk ik niet. Zeker sinds de bezetting van de Krim in 2014 was iedereen zich goed bewust van het gevaar van het Russische regime. We hebben jaren onderhandeld om een oplossing te vinden voor de Donbas, een gebied dat al erg lang betwist is. Wij hebben deze oorlog niet gewild, we kunnen er enkel op reageren.»

Decennialang hebben we gedacht dat handel met landen als Rusland de weg naar vrede opende. Dat is anders uitgedraaid.

LAHBIB«Toch niet. Het is een vorm van economische diplomatie. Handel kan absoluut bijdragen aan vrede. Als landen relaties met elkaar opbouwen, bouwen ze wederzijdse belangen op. Je mag het belang daarvan niet onderschatten. Dat heeft niets te maken met naïviteit. Trouwens, handel geeft ons vandaag een hefboom om de vrede opnieuw te herstellen, door druk te zetten met economische sancties.»

Over die sancties: Russische diamanten zijn alweer uit het Europese sanctiepakket gevallen. Waarom?

LAHBIB «Die diamanten maken al geruime tijd deel uit van de opties die op tafel liggen. Maar we moeten goed beseffen waarom we sancties instellen. Het doel is Rusland en zijn economie te verzwakken, om te verhinderen dat ze zich herbewapenen en kunnen investeren in hun militaire arsenaal. Sancties tegen de diamantsector raken enkel ons land: als de stenen niet naar hier komen, verplaatst de handel zich gewoon naar andere hotspots zoals Dubai en Mumbai. Dan missen de sancties hun doel. Vergeet niet: sinds de start van de oorlog is de import van Russische diamanten in Antwerpen al met 80 procent afgenomen.»

Dat klopt niet. In januari lag de import weer op het niveau van voor de oorlog.

LAHBIB «Vorig jaar zagen we een grote afname van de import. Het lijkt erop dat er in december en januari inderdaad opnieuw een toename was. Maar globaal genomen lijken de cijfers te bevestigen wat we altijd hebben gezegd: waar Antwerpen minder importeert, importeren Mumbai en Dubai meer. Dat bevestigt dat de aanpak van de regering de juiste is. We raken alleen de Russische economie als we op wereldschaal optreden. Dat is waar we met onze partners van de EU en de G7 aan werken.»

Is het geen kwestie van ethiek? In januari ging 132 miljoen euro van Antwerpen naar Rusland, geld dat rechtstreeks naar de oorlogskas kan vloeien. Is dat geen probleem?

LAHBIB «Natuurlijk zijn er ethische vragen. Maar het doel is om Rusland te raken. We werken aan een mechanisme dat ervoor moet zorgen dat de stenen traceerbaar zijn, zodat iedereen ziet dat ze uit Rusland komen. Dat is veel effectiever dan zomaar sancties uit te vaardigen.»

Kan Oekraïne de oorlog winnen?

LAHBIB «Ze moeten. Deze oorlog gaat over de stichtingswaarden van de Verenigde Naties: territoriale integriteit, respect voor de mensenrechten, voor de democratie, en voor de onafhankelijkheid van ieder land. Dat zijn de principes waarvoor we vechten.»

Wat met de Krim, die al jaren door de Russen bezet wordt?

LAHBIB «De Krim maakt deel uit van Oekraïne volgens de internationaal erkende grenzen, erkend door de VN. De Krim behoort dus toe aan Oekraïne.»

Zijn we door al onze hulp aan Oekraïne niet de facto zelf in oorlog met Rusland?

LAHBIB «De Oekraïners zijn onze buren. Het gaat om een gebied dat aan de poorten van Europa ligt. Oekraïne wil deel uitmaken van de grote Europese familie, en is het slachtoffer van een oorlog die ze niet uitgelokt hebben. Ze vragen onze hulp en het is onze morele plicht om hen die hulp te bieden.»

Hebt u op geen enkel moment gevreesd dat we schuifelend in WO III zouden belanden?

LAHBIB «Oekraïens president Volodimir Zelenski heeft een plan op tafel gelegd met tien punten. Het eerste punt: de nucleaire veiligheid herstellen rond de kerncentrale van Zaporizja. Rusland is daar niet aan tegemoetgekomen. Dat is mijn antwoord op uw vraag. Zitten we in de Derde Wereldoorlog? Het kan. We weten dat niet. Zo’n oorlog kan andere vormen aannemen dan in het verleden. Ik zou veeleer zeggen dat we aanbeland zijn in een historisch tijdsgewricht waarin de wereldmachten hertekend worden. Kijk maar naar de uitbreiding van de NAVO door de toetreding van Finland en Zweden.»

Europa en de NAVO hebben hun rode lijnen overschreden door toch tanks te leveren aan Oekraïne. Leveren we weldra ook gevechtsvliegtuigen?

LAHBIB «Het is Rusland dat de rode lijnen overschreden heeft, niet Europa. Rusland heeft zich overgeleverd aan een barbaarse oorlog waar al 300.000 soldaten als kanonnenvlees naartoe zijn gestuurd. Ze offeren hun bevolking op. Het is Rusland dat voortdurend burgerdoelwitten belegert en wapens naar het front blijft sturen. Wij kunnen daar enkel op reageren. Er wordt nu een nieuw lenteoffensief voorbereid en we willen koste wat het kost een slachtpartij vermijden.»

Dan is de oplossing misschien simpel: gevechtsvliegtuigen sturen?

LAHBIB «Ja. Wij hebben geen taboes. Maar onze F-16’s worden op dit moment ingezet om het Europese luchtruim te beveiligen. We hebben dus geen gevechtsvliegtuigen om te geven, we hebben ze zelf nodig.

«Wat ik toch even wil zeggen: de focus ligt heel vaak op de wapenleveringen, maar Oekraïne is ons ook heel dankbaar voor de hulp die we bieden op andere domeinen. Toen de winter aanbrak, vroeg Oekraïne om generatoren omdat vitale infrastructuur zoals verwarming en elektriciteit geviseerd werd. Wij hebben hen daarbij geholpen. Dat was vitaal voor Oekraïne, en wij waren een van de eerste landen die hun vraag konden beantwoorden. We helpen hen bijvoorbeeld ook met het veiligstellen van waardevolle kunstwerken, zodat die in de juiste omstandigheden bewaard kunnen worden en niet gestolen worden. Het is veel complexer dan enkel de militaire steun»”

Een jaar geleden werd ook Olivier Vandecasteele opgepakt in Iran. Hoe gaat het met hem?

LAHBIB «We vragen voortdurend om de voorwaarden van zijn opsluiting te verbeteren. En we vragen uiteraard om zijn vrijlating. Hij is een slachtoffer, er valt hem niets te verwijten, hij is onschuldig. Dat is ook wat we zeggen aan de Iraanse autoriteiten.»

Kan hij ooit vrijkomen?

LAHBIB «We sluiten geen enkele piste uit.»

Ook een gevangenenruil niet?

LAHBIB «België ruilt geen gevangenen. Waar u het over hebt, is een transferverdrag. Dat laat toe gedetineerde landgenoten terug te halen onder bepaalde voorwaarden. Het Grondwettelijk Hof buigt zich op dit moment over de vraag of dat met Iran mogelijk is. Ik wil graag de scheiding der machten respecteren, dus ik zal mij nu niet uitspreken over die zaak. Maar België heeft met tientallen landen zulke transferakkoorden gesloten, het gaat niet alleen om Iran.»

Vandecasteele zou dan geruild kunnen worden tegen de Iraanse diplomaat Assadollah Assadi, die hier een aanslag beraamde. Begrijpt u de kritiek dat we daarmee precies doen wat Iran wil?

LAHBIB «Ik praat met Iran niet over Assadi, enkel over Vandecasteele. Ik praat met mijn Iraanse collega’s niet over een uitwisseling.»

Justitieminister Vincent Van Quickenborne (Open Vld) zei onlangs: ‘Het zal lukken om hem terug bij ons te krijgen, ik verzeker u dat.’ Kan u dat ook beloven?

LAHBIB (lacht) «Ik laat die uitspraken aan Vincent Van Quickenborne. Dat is zijn stijl, ik ben voorzichtiger. Maar ik zal alles doen wat ik kan om Vandecasteeles vrijlating te verkrijgen. Het is een van mijn prioriteiten en van deze regering.»

U bent minister van Buitenlandse Zaken geworden op een buitengewoon woelig moment. Hebt u nooit getwijfeld of u de job wel moest aannemen?

LAHBIB «Ik ben altijd gepassioneerd geweest door de internationale actualiteit, hoe de wereld werkt. In mijn vorige job, als journalist, heb ik veel gereisd. Ik ben oorlogsreporter geweest, ik was erbij bij de oorlogen in Afghanistan en Irak. Ik heb het altijd belangrijk gevonden om te zorgen dat mensen begrepen wat er zich afspeelde aan de andere kant van de planeet. Dat heeft gevolgen tot bij ons, het bepaalt ons leven en onze toekomst.

«Heb ik mij afgevraagd of ik deze job moest aannemen? Even misschien. Maar het is erg moeilijk om zo’n aanbod af te slaan op zo’n internationaal sleutelmoment. Deze week stond ik voor de Verenigde Naties om vrede in Oekraïne te zoeken. Dat is het hoogtepunt, de reden waarom ik deze job heb aangenomen.»

In Wallonië was u een bekende journaliste, in Vlaanderen kennen weinigen u. Is dat geen bewijs voor wat Bart De Wever (N-VA) zegt: dat we in twee democratieën leven?

LAHBIB «Neen, dat vind ik helemaal niet. Ik ben erg vertrouwd met de culturele wereld in Vlaanderen. Vier jaar lang heb ik een tweetalig cultuurprogramma gemaakt, Vlaamse Kaai, met onder meer David Van Reybrouck en Stefan Hertmans. Ik heb daar veel vrienden aan overgehouden. Wij praten gewoon Frans en Nederlands door elkaar.»

Als minister bent u wel op de achtergrond gebleven voor de Vlamingen. Een bewuste keuze?

LAHBIB «Niet echt. Maar ik geef toe dat het in het begin moeilijk was voor mij. Er was die polemiek... Kijk, ik ben niet perfect tweetalig, en ik was bang om fouten te maken in het Nederlands. Mijn woordenschat is niet precies genoeg om fouten te vermijden, en in mijn domein zijn er veel gevoelige onderwerpen. Ik ben erg voorzichtig met wat ik zeg – misschien te voorzichtig.»

Die polemiek ging over een reis naar de Krim als journalist en de manier waarop u daarna bericht had. Hoe kijkt u terug op die episode?

LAHBIB «Ik had het er gisteren nog over met Dmytro Koeleba, de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken. Het was een jammere manipulatie, die overigens vooral uit Vlaanderen kwam, met als enige doel om mij te destabiliseren. Het was een vorm van politique politicienne waar ik niet aan mee wil doen. In die val ga ik niet trappen. Voor mij was dat een non-event. Ik was journalist ten tijde van die reis, en u weet heel goed dat het belangrijk is om als journalist overal heen te gaan.»

(DM)