De broer van Pim Fortuyn: ‘Hij noemde de islam een achterlijke cultuur, maar hij had dat nooit zo bedoeld’

Nederland herdenkt vandaag Pim Fortuyn, de controversiële politicus die exact 20 jaar geleden werd vermoord door een linkse activist. Humo sprak met zijn broer Marten, enkele dagen na de moord. Herlees hier het interview.

(Verschenen in Humo 3219 in 2002)

In zijn autobiografie ‘Babyboomers’ noemde Pim Fortuyn zichzelf een held. ‘Soms een gemankeerde, dan weer een tragische of een komische, maar toch een held’. De professor in sociologie kende de gevaren van onverschrokken populisme, maar een held houdt geen halt. En zo eindigde Fortuyn op een regenachtige maandagavond in mei kaltgestellt op het kille asfalt van het Mediapark in Hilversum. ‘Dit was,’ zegt zijn oudere broer Marten, ‘geen moord op een politicus, dit was meer, dit raakte het hart van het land.’

Nederland balanceert op de rand van de revolutie. In Loenhout, hoog in de Antwerpse Kempen, is daar evenwel weinig van te merken. Voor het raam van Marten Fortuyn en zijn vrouw Jet van Hoff hangt nog een verkiezingsaffiche voor de lijst van de Nederlandse Berlusconi, er ligt een krans ‘voor onze held Pim’, maar de eerste condoléance van de buurtbewoners moeten de Fortuyns twee dagen na dato nog krijgen. Het geeft ze een vreemd gevoel. In Rotterdam, zegt David, de zoon van Marten, klampen tientallen wildvreemde mensen hen aan om de meest intieme gevoelens van verdriet en leedwezen mee te delen.

MARTEN FORTUYN «Ik ben nog altijd overdonderd door alle emoties en indrukken. Dat je broer wordt doodgeschoten, is sowieso moeilijk te bevatten, maar ik krijg het helemaal koud als ik zie wat een immens verdriet zijn dood bij de bevolking losmaakt. Rijen rouwenden die uren wachten om op het stadhuis het condoléance register te tekenen, mensen die ’s nachts waken bij de bloemenzee voor het huis van Pim…. hartverscheurend. Geloof me, er lopen dezer dagen véél verweesde mensen rond in Nederland.

»Vanmiddag zijn we nog bij z’n huis langs geweest - wel, je kan de ontreddering niet voorstellen. ‘Ik ben niet alleen mijn stem, maar ook mijn vriend en vader kwijt,’ zei iemand. Dat vat de gemoedstoestand mooi samen: Pim verpersoonlijkte niet alleen de hoop op verandering, hij was ook de steun en toeverlaat van veel kiezers geworden.

»Toen ik eergisteren van Den Haag naar Rotterdam reed, moest ik in hoge nood een plasje maken bij een tankstation. Op het muurtje stond geschreven: ‘Pim 06-05-2002 - Ze hebben mijn spreekbuis vermoord!’ Ik stond perplex. Toen wist ik het zeker: dit gaat niet meer om de moord op een politicus, dit gaat om méér, om iets veel grootsers, dat het hart van het land raakt.

»De Fortuyns lopen elkaars deur niet plat, maar bij een overlijden vormen we een hecht blok. In maart zijn we allemaal samengekomen voor de begrafenis van mijn vader. Nu denk ik: ‘Gelukkig dat hij toén gestorven is, de dood van Pim had hij nooit overleefd.’ Ook mijn moeder, die al veel langer gestorven is, zou aan verdriet kapot zijn gegaan.

»Het is voor ons een erezaak dat Pim een waardig afscheid krijgt, dat z’n nagedachtenis niet bezoedeld wordt door geweld. Toen er gisteren een grimmige, rellerige sfeer ontstond in Rotterdam, heb ik op Radio Rijnmond een oproep gedaan om sereen te blijven. Natuurlijk zijn we zelf woedend, maar we kunnen Pim de beste dienst bewijzen door kalm te blijven. Hij gruwde van geweld, zo zijn we thuis allemaal opgevoed. Maak Pim alstublieft niet heilig, maar ik heb ‘m altijd gekend als een analytische geest, een belezen man die argumenten gebruikte. Daarom zullen we de regering alle steun geven om te zorgen dat het de volgende weken niet uit de hand loopt.

»Het is ook voor het kabinet een emotionele tijd. Premier Kok belde na de moord rond halftwaalf ’s nachts om me te condoleren, de volgende ochtend zat ik samen met hem en de ministers Jorritsma, Borst en de Vries rond de tafel. Ik zag hoe ze allevier duidelijk door de moord getekend waren, ik zag vier mensen. Niemand kon de façade nog ophouden.»

HUMO Verbaasde u dat?

MARTEN «Toch wel, ja. Ik volg de Nederlandse politiek allang niet meer op de voet, maar ook ik had de indruk dat het Haagse milieu heel ver van de gewone man af stond. Dat was ook de klacht van Pim: politici zijn al te vaak technocraten die achter gesloten ramen en deuren werken zonder te weten wat er bij de bevolking leeft. Ik hoop dat dit de erfenis van Pim mag zijn: een politiek met een menselijk gezicht. Hij kon heel goed kort en krachtig verwoorden waar de bevolking echt van wakker ligt, al heeft hij niet altijd de woorden gebruikt die ik in de mond zou nemen. Maar ook dàt maakt ‘m weer zo menselijk. Pim heeft zich getoond zoals hij was: een openlijk homoseksuele, humorvolle man. Nooit heeft hij zich willen schikken naar het imago van de beroepspoliticus. Hij is mens gebleven tot in het graf.»

Grote eenzaamheid

HUMO Uw moeder heeft Pim ooit bezworen niet in de politiek te gaan. ‘Je eindigt nog als Kennedy,’ zou ze zelfs gezegd hebben.

MARTEN «Nou, ik weet niet of dat met die woorden gezegd heeft, maar ze was er vel verschrikkelijk bang voor. Mijn moeder en Pim hadden een heel bijzondere band. Je moet weten dat we uit een katholiek gezin komen. Vader was zelfs streng katholiek. Toen Pim op z’n achttiende meldde dat hij homoseksueel was, kreeg mijn vader bijna een hartaanval. Zo’n klap was dat voor die man. Mijn moeder reageerde veel milder. ‘Pim blijft jouw zoon, Henk,’ hoor ik haar nog zeggen. Ze nam Pim in bescherming en ging niet meer naar de kerk, waardoor er ruzies en discussies tussen mijn ouders ontstonden. Later heeft mijn vader een goed contact gekregen met Pim, maar onderhuids is er toch altijd wat blijven hangen.»

HUMO Had u al voor Pims outing in de gaten dat hij homoseksueel was?

MARTEN «Ik heb tot mijn zestiende met Pim in dezelfde twijfelaar geslapen. Dan kwam hij ’s nachts altijd gezellig tegen me aanschurken (lacht). Lekker warm vond hij dat. Langzaam maar zeker gingen z’n gevoelens zich benoemen, dus ja: ik vermoedde iets.

»Als broers en zussen hebben we Pims homoseksualiteit altijd geaccepteerd, hoewel we hem gewaarschuwd hebben dat hij voor de moeilijke weg koos. Weet je, Pim had de vader moeten zijn van een groot gezin. Een echt pater familias. Hij was dol op kinderen.»

DAVID FORTUYN (zoon van Marten) «Rond mijn twaalfde ben ik bij Pim in Groningen een week met vakantie geweest. Hij nam me overal mee naartoe, liet me leuke boeken lezen. Een feest!»

MARTEN «Dat is de tragiek van z’n leven geweest: hij wilde een solide gezin, maar door z’n geaardheid heeft hij dat nooit gehad. Ik beweer niet dat een gezin een garantie is voor absoluut geluk, maar het had iemand als Pim vast gelukkiger gemaakt.»

JET FORTUYN «Pim is verschrikkelijk eenzaam geweest. Dat wens je niemand toe. Uiteindelijk is de politiek zijn manier geweest om de maatschappij iets terug te geven. Ronald Sörensen, de nummer twee op de lijst-Fortuyn, zei het prachtig: ‘Pim, je hebt nu je ware liefde gevonden: in de hemel.’»

HUMO Zijn grote liefde op aarde was Ari.

MARTEN «Ari was z’n Grote Onbeanwoorde Liefde. Als hij die liefde gehad zou hebben, was hij een gelukkig mens geweest.»

DAVID «Had hij misschien kinderen geadopteerd. Was hij toch een family man geworden.»

HUMO En misschien nooit in de politiek gestapt?

JET «Waarschijnlijk niet, nee.»

MARTEN «In elk geval was dat zijn grote verdriet. Maar hij is blijven hopen dat het toch nog zou lukken. Dat heeft hij ook altijd gezegd: ‘Ik blijf ervoor gaan: ik wil mijn Ari.»

HUMO Begrijpt u hoe zo’n eenzame man, een negentiende eeuwse Britse dandy met een butler in een stadspalazzo, zo’n massale, volkse aanhang heeft kunnen aanspreken?

MARTEN «Hij heeft altijd veel van mensen gehouden, zo simpel is het. Zonder enige twijfel was hij een theaterfiguur, maar hij sprak op zijn manier de taal van de straat. Aanvankelijk had hij een zeer volkse aanhang, maar naarmate z’n platform groter werd, ging hij iedereen aanspreken. Maar vergis je niet: Pim was ook zeer veeleisend voor de mensen om zich heen. Als je in een discussie niet met goeie argumenten afkwam, verloor-ie snel zijn geduld.

»Dat dandyisme heeft hij van zijn vader, die uit een heel gegoed gezin kwam dat door de beurscrash van 1929 veel geld verloren had. na de oorlog heeft hij met hard werken z’n hoofd boven water proberen te houden. ’s Nachts werkte hij bij een oliemaatschappij in Amsterdam, ’s ochtends kwam hij om zes uur thuis, schoor zich, trok z’n enige pak van de kleermaker aan en ging de baan op als vertegenwoordiger. Dat heeft hij een aantal jaren volgehouden. Hij is altijd met stijl arm geweest.»

DAVID «Hij zat altijd tiptop in het pak, droeg een hoed, stelde prijs op beleefdheidsvormen. Een charmante man.»

MARTEN «Jet en ik hebben Pim de wereld van de cultuur geopenbaard: we namen hem mee naar het theater, naar concerten, naar tentoonstellingen. Tot dan was hij een godvruchtige jongen die ijverig z’n huiswerk maakte. Als je ziet wat voor collectie klassieke platen hij had… Magnifiek. ’s Avonds trok hij zich met een voortreffelijke sigaar en een goed wijntje terug om naar muziek te luisteren. Dat was zijn hemel op aarde.»

Het presidentenpak

HUMO Op zijn zestiende heeft Pim in de C&A z’n eerste pak gekocht. Was dat een breekpunt in het leven van de estheet Pim?

MARTEN «Nou, hij heeft altijd van schoonheid gehouden en hij vond zichzelf beslist niet lelijk. Dan is het logisch dat hij zijn lichaam navenant optuigde en verzorgde. Het is triest om te zien hoe zijn lichaam verminkt is door de schotwonden. Eerst is hij met twee schoten in de rug geveld. Daarna is hij door het hoofd geschoten. In De Telegraaf heeft een expert het voorval geanalyseerd. Zijn conclusie is: moord in koelen bloede, uitgevoerd door ene getraind schutter. Die man heeft een ravage aangericht in Pims lichaam. Ik weet zeker dat Pim zou schrikken als hij vanboven zou zien hoe lelijk hij in de kist ligt.»

JET «Herman, zijn butler, heeft hem wel zijn ‘presidentenpak’ aangetrokken. Dat had hij speciaal laten maken, want hij was ervan overtuigd dat hij het land zou gaan leiden. Een grijs pak met een wit streepje dat hij combineerde met een hele brede knoop en een mooi overhemd. Die knoop was het geheim van Herman. Het trucje mocht onder geen beding uitlekken (lacht).»

MARTEN «Dat ‘presidentenpak’ was typisch zo’n staaltje van Pim’s humor. Zelfspot. Natuurlijk heeft hij altijd een zwak voor kleren gehad. Na dat C&A-pak heeft hij nog een tijd zeer trots in kniebroek rondgelopen. Ik herinner me dat hij voor een schoolfeest een jacquet nodig had, maar mijn ouders hadden geen geld om een nieuw te kopen. Dus ging Pim met een paar tientjes naar de vlooienmarkt op het Waterlooplein in Amsterdam, waar een gehaaide verkoper ‘m een jasje aansmeerde dat minsten vijf maten te groot was. We lagen in een deuk toen Pim het thuis aantrok. Moeder heeft nog zonder succes verwoede pogingen gedaan om het ding te redden, maar dat deerde Pim niet. Je had ‘m moeten zien stralen in z’n olifantenjacquet.»

HUMO Hij had ook iets kameleontisch. We herinneren ons foto’s waarop hij ongeschoren en uitgedost in een sjofel anorakje de kleur aanneemt van de linksrevolutionaire kringen waarin hij toen verkeerde.

MARTEN (lacht) «Die periode herinner ik me heel goed. Ik had thuis vaak hoogoplopende ideologische discussies met Pim. Ik was de bekakte, liberale VVD-sympathisant, hij de dieprode, sociaal bewogen man die zelfs naar het communisme neigde. In het heetst van het zoveelste debat heeft hij me eens gewaarschuwd: ‘Als ik ooit aan de macht kom, ben jij de eerste die gecorrigeerd wordt.’ (Schatert) Hij zou me eens bij mijn witte boord pakken. Hij heeft geflirt met de socialistische PvdA, later met de VVD, maar nergens voelde hij zich echt thuis. Hij was een man met een persoonlijke missie.»

DAVID «Pim was niet op zoek naar kant-en-klare ideeën of maatschappijvisies. Hij had eigen ideeën en zocht een politieke partij waarmee hij voldoende affiniteit had opdat ze hem zou volgen. Na een lange, vruchteloze zoektocht heeft hij maar zelf het initiatief genomen: de Lijst Fortuyn.»

MARTEN «Eigenlijk komt het hier op neer: Pim heeft altijd in een positie willen zitten waarin hij het eens zelf kon vertellen. Toen hij zestien was, wilde hij oprecht paus worden. Dat bedoelde hij niet als provocatie, hij méénde het. Zijn opgang als politicus was een variant op die opdracht. Toen hij merkte hoe de politiek de mensen negeerde en voortdurend jargon gebruikte dat geen mens begrijpt, zag hij zijn kans.»`

Het blauwe adertje

HUMO Hebt u ooit invloed gehad op de ideeën van Pim?

MARTEN «Toen we nog jongens waren wel. Da’s logisch, ik was vijf jaar ouder, de grote broer naar wie hij toch een beetje opkeek. Later was ik voor hem gewoon een ouwe ambetanterik en uiteindelijk zijn eerste slachtoffer (lacht). De gewone gang der dingen, niks abnormaals.

»De nacht voor de begrafenis van vader heb ik heel lang met Pim gepraat over zijn politieke opvattingen. Ik verzeker je, geen enkel delicaat onderwerp zijn we uit de weg gegaan. Ik zei ‘m: Pim, als je in de Volkskrant de islam een achterlijke cultuur noemt, ben je verkeerd bezig. Totaal fout, je bent toch verstandig genoeg om te dergelijke onzin niet te geloven? En hij legde me weer uit dat hij het woord ‘achterlijk’ nooit zo bedoeld had. ‘Beste Marten, alleen een gek kan beweren dat de islam een debiele cultuur is,’ zei-ie. ‘Hoe kan je geloven dat ik dat ooit zo bedoeld heb?’ Wat hij wél bedoelde was dat de islam soms achterloopt op onze westerse, christelijk-joods-humanistische waarden zoals gelijkheid van man en vrouw, vrijheid van meningsuiting, onpartijdige berechting en democratische basisprincipes. Ondanks alle pogingen tot integratie zijn die cultuurverschillen tot op grote hoogte blijven bestaan en daar moet dringend wat aan gebeuren. Kijk, daar waren we het dan over eens.»

HUMO Hij was ook voor de afschaffing van artikel 1 in de Nederlandse grondwet: gij zult niet discrimineren.

MARTEN «Hij vond artikel 1 haaks staan op de vrijheid van meningsuiting. Dat heeft hij gezegd vlak nadat een imam in Rotterdam had verkondigd dat homoseksuelen varkens zijn. Pim was enorm gekrenkt door die uitlating en reageerde menselijk.»

JET «Wat was het gevolg? De traditionele politici trokken naar de moskee om ‘het debat te voeren’, terwijl Pim meteen verketterd en aan het kruis genageld werd.»

MARTEN «Pim kon fors uit de hoek komen, daar moeten we niet zielig over doen. Alleen werden z’n uitspraken zo vaak uit hun context gelicht dat het bon ton werd hem te demoniseren. Ik zeg het niet omdat hij mijn broer is, maar Pim was geen racist, hij was geen fascist, hij was geen rechts-extremist. Pim was rechts. Klaar. Ik verzeker je, als ik ook maar één seconde aan zijn bedoelingen had getwijfeld, was hij mijn broer niet meer.

»Pim vond dat extreem-rechtse stempel verschrikkelijk en hij wist goed dat de media hem geen enkele kans zouden gunnen om ervan af te komen. ‘Pas als ik aan de macht ben, zal ik kunnen bewijzen dat ik niks met extreem-rechts te maken heb,’ zei hij. Daar had hij zich bij neergelegd. Maar onderschat niet hoe die constante stigmatisering intussen op ene mens weegt, hé. Soms was Pim het zo zat dat hij interviews afbrak. Dan begon dat blauwe adertje op z’n voorhoofd te kloppen en schoot-ie uit.»

JET «We zagen het ook gebeuren in dat interview met BBC-reporter John Simpson. Ik dacht ‘Pim,beheers je, Pim beheers je’»

MARTEN «Dat politici nu vaker hun woede durven te tonen, is de verdienste van Pim. Hij kon ook genieten van een triomf. In het debat na de gemeenteraadsverkiezingen stak hij niet onder stoelen of banken dat hij de traditionele politiek met plezier een klap had verkocht.

»Tijdens debatten was het altijd één tegen allen, ook dat maakte het moeilijk. Soms leek het alsof hij op vijf borden tegelijk moest schaken. En vergis je niet: de andere politici zaten er om ‘m te pakken. De valstrikken stonden altijd open. Ik herinner me een discussie waarin Ad Melkert vroeg: ‘Mijnheer Fortuyn, weet u eigenlijk wel hoeveel kinderen er gemiddeld op een school zitten?’ Pim zei: ‘Op de lagere scholen tussen de 200 en de 400, op de middelbare scholen meer dan duizend.’ Melkert corrigeerde hem fors en triomfeerde. Maar Pim had wel gelijk, want Melkert gaf de cijfers per schoolgebouw.Zie je? Alle trucs waren goed om ‘m erin te luizen.

»Nadat Pim gezegd had dat je bepaalde onveilige wijken in Rotterdam niet meer in kan, daagde Rosenmöller (leider van Groen Links, red.) hem uit een wandeling te gaan maken. Pim weigerde omdat hij vreesde in elkaar te worden geslagen, waarop Rosenmöller hem een lafaard noemde. Een paar dagen later was Pim dood.»

Lijst 15, nummer 1

HUMO Toen we de interviews van het laatste jaar doornamen, viel het ons op hoe vaak Pim gealludeerd heeft op een mogelijke aanslag. Het leek wel de kroniek van een aangekondigde dood.

MARTEN «Daar doe ik geen uitspraken over. Ik wil niet met het vingertje staan zwaaien. Wat gebeurd is, is gebeurd. Het helpt niemand een stap vooruit om ‘schuldigen’ te gaan aanduiden.»

HUMO Voor de aardigheid hebben we een lijstje van namen gemaakt waarmee uw broer de voorbije maanden vergeleken is in de pers: Himmler, Hitler, Mussolini, Haider, Dewinter, Le Pen, Janmaat, Berlusconi, Eichmann. Dat moet u toch raken?

MARTEN «Ik hoop alleen dat degenen die deze vergelijkingen hebben gemaakt twee keer nadenken voor ze de volgende keer iets opschrijven. En ik hoop ook dat de taartengooiers zich bezinnen. Het waren geen taarten, hè, er zat ook nog allerlei andere troep onder de slagroom. Kunt u zich voorstellen hoe het voelt als er stront naar je gegooid wordt? Zo onterend, dat raakt een mens tot in het diepst van zijn ziel. Maar nogmaals, ik wijs niemand met de vinger. De demonisering van Pim was een algemeen verschijnsel: het stak dat hij bepaalde taboes doorbrak.»

HUMO Nederland had voor Pim toch al Frits Bolkestein gehad?

MARTEN «Bolkestein heeft eventjes z’n nek uitgestoken, maar er is vervolgens met een pak voorkeurstemmen weggelopen uit de nationale politiek naar Europa. Hij is verantwoordelijk voor het grootste kiezersbedrog van de voorbije jaren. En dat soort mensen zegt dan dat Nederland een pleefiguur slaat met Pim Fortuyn. Er zat véél hypocrisie in de reacties op Pim.»

HUMO Nederland laat er zich graag op voorstaan dat het een open, tolerant land is, maar de meeste mensen die aanschuiven voor het rouwregister zeggen net dat hen al jaren de mond is gesnoerd. Uw broer lijkt wel een open zenuw te hebben geraakt. Om het cru te stellen: is Nederland te lang een zachte, politiek correctie dictatuur geweest?

MARTEN «Het woord ‘dictatuur’ wil ik niet in de mond nemen, maar de politiek heeft wel de problemen genegeerd. Eén van de redenen waarom wij ons van Nederland afgekeerd hebben, is precies dat je tegen elkaar niet mag zeggen waar het om gaat.»

HUMO Geef eens een voorbeeld.

MARTEN «Wel, er is een probleem met immigratie, hé. Onze scholen en organisaties kunnen zoveel migranten gewoon niet op een menselijke, liefdevolle manier opvangen. Dat zet een rem op het integratieproces. Maar als je niet eens over ene probleem mag praten, kan je er natuurlijk nooit iets aan doen.

»In Nederland mag je niks zeggen wat in de verste verte ook maar een beetje naar discriminatie zou kunnen ruiken. Men is daar zo bang voor dat men meteen overreageren. Ik heb de indruk dat dat taboe nu langzaam doorbroken wordt, politici van traditionele partijen durven reële problemen nu alvast voorzichtig te benoemen.

»Kijk, als Pim aan de macht was gekomen, zou hij aan een hels karwei begonnen zijn, dat realiseer ik me maar al te goed. Maar ik geloof oprecht dat hij het verschil had kunnen maken met een zakenkabinet van specialisten die buiten de politiek komen. Op zijn bed hebben we deze week een indrukwekkend lijstje gevonden van topmensen die bereid waren in dat zakenkabinet te stappen. Meer wil ik er niet over kwijt.»

HUMO Pim zou premier worden, dat is duidelijk. Maar waar dienen in een democratie nog de nummers twee en verder van de Lijst Fortuyn voor?

MARTEN «Daar zitten heel bekwame mensen bij, onder meer vier topartsen die de problemen in de gezondheidssector wilden aanpakken. Alleen wilde Pim voor de ministerfuncties de beste mensen samenbrengen, waar hij die ook kon vinden.»

HUMO Op wie gaat u stemmen?

MARTEN «Als Nederlander in het buitenland heb ik vóór de dood van Pim al per brief gestemd. Lijst nummer 15, nummer 1, ja. We zijn een redelijk apolitieke familie, maar we gingen wel vierkant achter Pim staan.»

HUMO Maar nu vindt u dat de Lijst Fortuyn beter opgeheven kan worden?

MARTEN «Ja, het risico bestaat dat er massaal op Pim gestemd wordt, nog véél meer dan men nu denkt. Dan dreigen we in een politiek totaal oncontroleerbare situatie te komen die Nederland zwaar kan schaden.»

HUMO Heeft premier Kok u die mening voorzicht aangepraat?

MARTEN «O nee, over politiek praat ik van zijn leven niet met de premier. Ik sta ook niet achter zijn programma. Ik zeg alleen: Pim heeft een duidelijk signaal gegeven, en dat is in deze moeilijke dagen genoeg. We moeten absoluut vermijden dat de miljoenen verweesde Nederlanders na de verkiezingen nog meer verweesd achterblijven. De situatie is al precair, maar dan komen we in een duivels scenario. Als ik zie hoe de mensen op straat eraan toe zijn, hou ik mijn hart vast.»

De chique prins

HUMO De Nederlandse volkswoede doet heel erg denken aan de Witte Mars, die uitgroeide tot een protest tegen het politieke establishment. Ook toen werden huizenhoge verwachtingen gewekt, maar uiteindelijk veranderde er heel weinig.

DAVID «Dat is toch een verschil tussen Nederland en België, denk ik. Ik kan me niet voorstellen dat de Nederlandse politiek niks aanvangt met het signaal van het volk.»

MARTEN «Natuurlijk zullen de pijn en de woede van de mensen wegebben. Dat is maar goed ook: verdriet moet je niet een leven lang meedragen. Ik hoop alleen dat de erfenis van Pim waardig uitgedragen wordt, dat hoop doet genezen. Als dat gebeurt, komt Pim in de geschiedenisboeken.»

HUMO Hoe wilt u uw broer graag herinnerd zien?

MARTEN «Als een lieve, aardige man die zich zorgen maakte om de mensen. Ik maak me sterk dat hij nu aan de rechterhand van God in de hemel zit. Dat vindt-ie prachtig, dat weet ik zeker (lacht).»

HUMO Eindelijk rust.

MARTEN «Nee, hij had daar ook kunnen zitten op zijn vijfentachtigste. Als gelovige is dat voor hem het allerhoogste, dàt bedoel ik.

»Ik weet niet of er een God is, ook al heb ik het katholiek geloof met de paplepel ingegoten gekregen. Maar Pim geloofde écht, zonder dat hij weliswaar aan de hand van de kerk liep - dat kon hij niet als homoseksueel. Het instituut kerk en de paus heeft hij laten varen. Zijn geloof was gebaseerd op God, het hiernamaals en Maria. Haar vond hij heel belangrijk.»

HUMO ’t Is echt wel het katholicisme van Gerard Reve.

MARTEN «De verering van de moeder, hé. Hij heeft intens en diep van zijn moeder gehouden.»

HUMO Hij was, zei hij zelf, de chique prins van zijn moeder.

MARTEN «Juist, ja, zei hij. Mijn moeder had, als ze het over haar kinderen had, zes prinsjes. Ze maakte geen onderscheid tussen Pim en de anderen. Los van enige maatschappelijke overweging of wat dan ook was ze trots op elk van ons. Mijn vader was anders. Hij was trots op mij omdat ik het zo ver in het zakenleven had gebracht, trots op Pim ook, want diens roem straalde ook op hem af.»

HUMO Heeft hij dat ook aan Pim laten zien?

MARTEN «Meneer, u had hem moeten zien, hij glom van trots.

»Zelf had hij in zijn leven ontzettend hard moeten vechten. Toen het fout ging met het vermogen van zijn ouders, is hij als zestienjarig jongetje de straat op geschopt om geld te verdienen. Mijn opa deed niks meer. Opeens moest mijn vader in zijn dooie eentje voor zijn ouders, broers en zussen gaan zorgen. Dat tekent een mens. Pim en ik hebben altijd tegen elkaar gezegd: ‘Vader had meer kunnen bereiken.’ Hij werd gegijzeld door zijn eigen twijfels, hij schuwde het risico. Maar hij heeft wel genoten van de successen van zijn kinderen. Op den duur was ik verlegen als hij over mij praatte, zo sneed hij over me op. Dat heb ik ook anderhalve maand geleden op zijn begrafenis gezegd: ‘Vader, ik ben af en toe verschrikkelijk kwaad op je geweest omdat je de resultaten van de jongens gebruikte om indruk te maken. Ik vergeef het je nu.’ Helaas deed hij heel wat minder uitbundig over de meisjes - hij was een kind van zijn tijd.

»Mijn moeder was nuchter: ‘Doe nou maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.’ Zij had zes prinsen.»

HUMO In De Groene Amsterdammer heeft ooit een stuk gestaan waarin een handvol psychologen zich bogen over het fenomeen Pim Fortuyn. De conclusie was eensluidend: een geboren narcist die een minderwaardigheidscomplex compenseert met aandachttrekkerij.

DAVID «Hebben ze met hem gesproken?»

HUMO Vermoedelijk niet.

DAVID «Nou.»

HUMO Allicht hebben ze het psychologisch profiel gemaakt aan de hand van zijn autobiografie ‘De babyboomers’.

MARTEN «Het was een moord onder professoren. Als je dit soort laagheden uitbrengt, ga je over de schreef. Pim liet het Siberisch. ‘Hier kan ik toch niks aan doen.’ zei hij. Zo lucide stond hij wel in het leven.

»Ik heb vaak staan kijken van de onweerstaanbare drang van mensen om Pim af te branden. Enkele dagen geleden nog, hij was amper dood, hoorde ik voormalig eerste minister Dehaene in ‘TerZake’ dingen verklaren waarvan ik dacht ‘Waarom moet dat nu?’»

HUMO ‘Fortuyn is gemaakt door de media’, zei Dehaene.

MARTEN «De Fortuyns kunnen om dat soort dingen wel lachen. Dat taalgebruik, die humor, nou, dat spreekt ons wel aan. Pim was net dezelfde. Tegen een journaliste van ‘Den Haag Vandaag’, een hele felle, zei hij: ‘Meisje, jij moet terug achter de potten en de pannen’. Dat is onze vorm van humor, zelfs in ons verdriet speelt-ie op. U had eens moeten zien hoe we mijn vader begraven hebben. In al dat ceremonieel hebben we hartstikke gelachen. Het waren leuke toespraken.

»Vader was een man van zevenentachtig en hij wilde zo graag naar zijn vrouw terug - hij miste haar al twee jaar. ‘Vader,’ zeiden we altijd, ‘voor ons hoef je niet te blijven.’ Zijn overlijden was, hoe vreemd het ook moge klinken, een fijne gebeurtenis.»

Onder de gordel

HUMO Oké, maar het leven van uw vader had zijn vervulling gehad. Dat was bij Pim niet het geval. Maakt dat het niet pijnlijk?

MARTEN «Nu zijn we nog ontzettend druk, maar wees gerust, de klap komt nog. (Zwijgt) Pim, die in de voorbije maanden voortdurend aan zijn afscheid heeft gedacht, had de wens geuit begraven te worden in het Noord-Italiaanse dorpje, in de buurt van Venetië, waar hij een huis had gekocht? U zou er nu eens een kijkje moeten nemen: het is vergeven van de bloemen. De dorpsbewoners zijn er het hart van in. Ze zijn klaar om straks, in een tweede fase, hun Pim voorgoed op te nemen.»

HUMO Hij noemde zichzelf ‘Prins Pim’, bazuinde graag rond dat hij premier zou worden en liet een buste maken die hem als een Romeinse senator vereeuwigde. Ironie natuurlijk, maar had Pim toch niet een paar narcistische trekjes?

DAVID «Er bestaat een foto van hem waarop hij met zijn buste en zijn schilderij in de spiegel kijt - hij staat er misschien wel twaalf keer op. Zo overdone dat je er de humor van moét inzien. Jammer genoeg begrijpen sommige mensen het nog niet. Of: ze vertalen het verkeerd.»

MARTEN «Pim had een puntgaaf gevoel voor humor. Zoals hij tegen Ad Melkert, down and out na de gemeenteraadsverkiezingen, zei: ’Nou, meneer Melkert, straks om acht uur gaat de zon weer op’.»

HUMO Sprak toen zijn virulente afkeer van ‘de kerk van links’, zoals hij het noemde?

MARTEN (afgemeten) «Pim was een man die je aanpakte op basis van argumenten. Hard aanpakte zelfs, maar aan slaan omder de gordel deed hij niet.»

HUMO U moet ongetwijfeld al nagedacht hebben over de drijfveren van de moordenaar. Was het een malloot, dolgedraaid in de strijd om de dierenrechten?

MARTEN «Weet ik niet.»

HUMO De ochtend van de moord zei de directeur van opiniebureau Intomart in de Volkskrant: ‘Fortuyn wordt premier. Het gaat gebeuren als het zo doorgaat.’

MARTEN «Achtendertig zetels zou hij bij de verkiezingen hebben gehaald, dat was de voorspelling op maandagochtend.»

HUMO Ziet u een oorzakelijk verband met de moord?

MARTEN «Ik wil niks zien tot bewijzen bovenkomen. Mijn jongste broer Simon, zal tijdens de begrafenis wel de vrouw en het kindje van de vermoedelijke moordenaar memoreren. Kennelijk was niemand in zijn directe omgeving op de hoogte van wat voor vreselijks hij in de zin had.»

DAVID «Onze familie heeft het gevoel dat er ook aan de andere kant slachtoffers zijn gevallen.»

JET «Jongens, mag ik even iets heel leuks vertellen? Ik had net Herman aan de lijn en Pim krijgt een bos in Israël aangeboden. Het Pim Fortuyn-bos! U moet weten: elk jaar schonk Pim een boom aan Israël, en nu wordt hem door vrienden dat bos met banken en alles erop en eraan aangeboden.»

MARTEN «Dat is weer de toekomst, bomen laten groeien in een land waar zoveel woestijn is.»

* * *

Als om middernacht de Hasseltse jenever op tafel komt, begint Marten hardop na te denken over de speech die hij op de begrafenis moet houden. ‘Weet je wat? Ik ga geen dramatisch betoog houden, maar citeer gewoon mijn twee kleinzonen op wie Pim zo dol was. De ene zij: ‘Pim was af en toe wel een strenge meneer, maar daarvoor hoef je ‘m nog niet dood te schieten.’ Acht jaar is die. En die van zes: ‘Pim heeft zich gewoon te laat gebukt, want je weet toch: een schietgeweer is gevaarlijk.’