Dit zijn de 22 allerbeste boeken van 2022

Parallelle universa, huiveringwekkende herinneringen en verrassende samenzweringen: het was een heerlijk veelzijdig boekenjaar. Het virusloze uitgaan heeft in 2022 aan uw leestijd geknaagd? U hebt, de huidhonger stillend, minder ruggen van boeken dan van mensen geaaid? U denkt aan een grote inhaalbeweging in uw leeszetel onder de kerstboom? Ziehier, netjes op een rijtje: de 22 boeken van 2022.

‘Overal zit mens. Een moordfantasie’ - Yves Petry ★★★½☆

Voor Kasper Kind, de beheerder van het in verval geraakte bos Mirandel, heeft ‘de onderneming mens’ afgedaan. Afgezonderd in zijn ‘kluis’ probeert hij de Waldschmerz en de menselijke invloed die het bos belaagt op afstand te houden. Wanneer de populistische intellectueel Max De Man, Kaspers ex-minnaar van twintig jaar geleden, zich mengt in het klimaatdebat, slaan de stoppen door bij de getormenteerde boswachter. Diepgewortelde mensenhaat werd zelden zo vlammend en stilistisch verfijnd verwoord.

‘Het snoephuis’ - Jennifer Egan ★★★★☆

‘Het snoephuis’ is, net zoals Egans meesterwerk ‘Bezoek van de knokploeg’, een heerlijk complexe polyfonie van veertien ingenieus met elkaar vervlochten verhalen: veertien romanembryo’s voor de prijs van één. Op de vraag waarover het boek gaat, luidt het eenvoudige antwoord: over het nakende einde van het privéleven zoals we dat kennen. En het filosofische: over het feit dat we maar nepoplossingen blijven bedenken om onze honger naar contact, liefde en authenticiteit te stillen, en dat die wellicht gedoemd zijn te mislukken. Via een softwareprogramma kun je je bewustzijn in een extern geheugen opslaan. In een latere versie wordt het mogelijk om de inhoud van je hersenpan te uploaden naar het Collectief Bewustzijn en te delen met anderen. Of dat een goed idee is? Leest u het zelf maar na. Een caleidoscopisch portret van de technologie-tiran en van crazy, opgefokt, borderline Amerika krijgt u er gratis bij.

‘Stella Maris’ en ‘De passagier’ - Cormac McCarthy ★★★★☆

Cormac McCarthy (1933) heeft nooit een boek geschreven waarin de meeste mensen deugen. In romans als ‘Blood Meridian’, ‘No Country for Old Men’ en ‘The Road’ heerst de gedachte dat je je medemens het best omlegt voor hij dat met jou kan doen. Het lijkt dan ook een verademing dat van geweld nauwelijks sprake is in de twee boeken die McCarthy onlangs op 89-jarige leeftijd liet verschijnen. Maar ‘De passagier’ en ‘Stella Maris’ blijken uiteindelijk van het somberste en verstikkendste dat hij ooit geschreven heeft. De twee romans versterken elkaar. Zijn ‘De passagier’ en ‘Stella Maris’ elk apart drie sterren waard, dan verdienen ze er samen vier.

‘Theet 77' - Herman Brusselmans ★★★★☆

De eertijdse Mooie Jonge Oppergod der Vlaamse Letteren heeft dit jaar de pensioenleeftijd bereikt. Kennelijk hét moment om terug te keren naar het begin: Theet 77 in Hamme, het adres waar Bij Frans en Maria was gevestigd, het café van zijn grootouders, en waar hij opgroeide als zoon van een norse veehandelaar. Neem deze fictionele autobiografie met een flinke korrel zout, maar verwonder je tegelijk over de beschrijving van het kleurrijke Vlaanderen van de jaren 60, de tedere weemoed waarmee de voormalige linksbuiten van Vigor Hamme zijn familieleden en zijn kindertijd beschrijft, en oefen je buikspieren met de bevrijdende schaterlach die alles in balans houdt. Brusselmans’ beste boek in jaren.

‘Happy-go-lucky’ - David Sedaris ★★★★☆

Miljoenen boeken verkoopt hij wereldwijd, maar wegens de stempel ‘licht entertainment’ komt hij zelden in lijstjes van critici terecht. Tot nu. In ‘Happy-go-lucky’ behoudt David Sedaris zijn kenmerkende geestigheid, maar meer dan ooit legt hij ook zijn persoonlijke perikelen bloot. Vooral de passages over zijn pas overleden vader doen deze bundel boven lollectuur uitstijgen. Sedaris is geen essayistische hoogvlieger, maar wel een licht misantrope satiricus en chroniqueur van onze knotsgekke tijd, waarin zelfkritiek en zelfspot geplet worden onder de mastodontische meningenwals. Met ‘Happy-go-lucky’ dient de Amerikaan ons een flinke boosterprik tegen cynisme toe.

‘Grijze bijen’ - Andrej Koerkov ★★★★☆

De eerste helft van ‘Grijze bijen’ speelt zich af in het beklemmende huis clos van het dorpje vlak bij de grens met Donetsk. Er is geen stroom, voedsel is schaars en het is winter. Halverwege ontpopt het boek zich tot een zinderende roadnovel, met hoofdpersoon en bijenhouder Sergej Sergejitsj als een hedendaagse Odysseus. Voor wie ook maar iets wil begrijpen van de waanzin die zich momenteel ontplooit in Oekraïne, is ‘Grijze bijen’ van Andrej Koerkov (°1961) een uitgelezen vertrekpunt. In zijn typische melancholisch-ironiserende stijl tekent Oekraïnes bekendste auteur een onthutsend beeld van wat het betekent om mens te zijn in tijden van oorlog.

‘Waar is het lam?’ - Mustafa Stitou ★★★★☆

Na bijna tien jaar radiostilte is de voormalige stadsdichter van Amsterdam terug. ‘Waar is het lam?’ is een splijtende analyse van godsdienst en geweld. Religieuze teksten en rituelen druipen van het bloed, weten we allemaal. Maar volgens Stitou oefenen ook de belijders van een godsdienst een vorm van agressie uit. Hoe hard je ook probeert, je raakt nooit helemaal onder het juk van schuld en schaamte uit dat een religieuze opvoeding op je schouders legt. Een vlijmscherpe poëtische afrekening met het geloof, die vrolijke vroomheid ontmaskert als grimmig geweld.

‘Parijs’ - Abdulrazak Gurnah ★★★★☆

Ook u haalde vorig jaar wellicht verveeld de schouders op toen ene Abdulrazak Gurnah de Nobelprijs voor literatuur ontving, een Britse schrijver die opgroeide in Tanzania. Zijn doorbraakroman ‘Paradijs’ is dit jaar na dertig jaar opnieuw uitgegeven. En wat blijkt: het vizier van de Zweedse dames en heren is verrassend goed afgesteld. ‘Paradijs’ is een rijke, veelomvattende reflectie op kolonialisme, slavernij, thuisloosheid, godsdienst en de kracht van verhalen. Een cocktail van Salman Rushdie en Yann Martel.

‘Een kleine geschiedenis van de gelijkheid’ - Thomas Piketty ★★★★☆

In deze samenvatting van zijn doorbraakboek ‘Kapitaal en ideologie’ tovert de Franse econoom, die vroeger zelf politiek adviseur was, in deze ‘kleine geschiedenis’ tal van recepten uit zijn koksmuts waarmee je een degelijk potje democratisch socialisme kunt koken. Ook al is het nu verpakt in hapklare hoofdstukjes, Piketty’s ongelijkheidsonderzoek blijft taaie kost. Toch zou zelfs Conner Rousseau het in deze vorm moeten kunnen lezen.

‘Ik = cartograaf’ - Jeroen Theunissen ★★★★☆

Na zes romans en drie dichtbundels is er nu het eerste literaire non-fictieboek van Jeroen Theunissen. ‘Ik = cartograaf’ is het verslag van een voetreis door Europa, van het westelijkste puntje van Ierland twaalf landen door, tot in Istanbul. Meer dan een reisverslag is het een bijtend zelfportret en een plaatsbepaling: wie ben ik en waar ben ik, vraagt de verteller zich meermaals af. Naast alle andere dingen is het grillige en fascinerende ‘Ik = cartograaf’ ook een oproep tot actie.

‘Zee van rust’ - Emily St. John Mandel ★★★★½

‘Zee van rust’ begint in 1912, wanneer een Brit in de Canadese bossen de schrik van zijn leven beleeft. Het wordt pikdonker, er klinkt vioolmuziek, geroezemoes en dan ‘een nog nooit eerder gehoord (mechanisch?) geluid’. Een ontregelende flitservaring die uiteenlopende personages overkomt. Een tijdreizende onderzoeker richt zich op die ‘anomalie’ en de mensen die haar hebben meegemaakt. Zijn bevindingen, gevat in een ingenieuze structuur, zullen we hier niet onthullen. Maar de ontknoping verrast en bevredigt. In het fraaie ‘Het glazen huis’ (2021) speelde de Canadese ook al met het gegeven van parallelle werkelijkheden en de fluïditeit van de tijd. Met haar nieuwe roman vertoont haar oeuvre steeds meer de trekken van een literair multiversum.

‘De nachten van de pest’ - Orhan Pamuk ★★★★½

In deze meesterlijke roman vertelt historica Mina Mingerli over Minger, een verzonnen eiland dat zich in 1901 van het vermolmde Ottomaanse Rijk losscheurt. De naam van het eiland en die van de personages zijn verzonnen, maar de historische ontwikkelingen die de Turkse Nobelprijswinnaar schetst, geven een waarheidsgetrouw beeld. Pamuks kritiek op het Ottomaanse Rijk is tegelijk een verdoken j’accuse aan de huidige Turkse republiek. Dat kwam hem al op twee gerechtelijke onderzoeken te staan wegens smaad aan de republiek. Maar Pamuk zou Pamuk niet zijn als er ook niet ruimschoots plaats werd gemaakt voor spanning, humor en liefde.

‘De overgang van Venus’ - Shirley Hazzard ★★★★½

In de jaren 50 emigreren de Australische weesmeisjes Caro en Grace Bell naar het naoorlogse Engeland. In ‘De overgang van Venus’, een meesterwerk uit 1980 van de Australische Shirley Hazzard (1931-2016) dat nu voor het eerst in het Nederlands is vertaald, volgen we de twee zussen tijdens dertig jaar leven, liefde en verlies. Hazzards taal is precies en weloverwogen, ernstig en ironisch, beeldend en zinderend. Ze strooit met literaire verwijzingen, symbolen en spiegelscènes. Als je je even wilt inspannen, rest een leeservaring die zo rijk, zo intens is, dat je alleen maar dankbaar kunt zijn dat dit boek eindelijk vertaald is.

‘De schelp’ - Mustafa Khalifa ★★★★½

In de schokkende roman ‘De schelp’, intussen in tien talen vertaald, vertelt Khalifa zijn eigen verhaal, vermengd met dat van een goede vriend, net als hij een politieke gevangene in het Syrië van Assad. Het toneel: de benauwende ruimte van een barak, jarenlang de verblijfplaats van een groep geïnterneerden. Elke dag voltrekken zich dezelfde verschrikkingen, en op dinsdag en donderdag vinden op de binnenplaats bovendien executies plaats. ‘Door te luisteren naar het ploffen van de neervallende lijken op de bodem van de truck, weten we hoeveel doden er die dag zijn gevallen.’

‘Het lied van ooievaar en dromedaris’ - Anjet Daanje ★★★★½

De Nederlandse beschrijft in de vorm van aantekeningen, essays, necrologieën en brieven een hele stoet aan personages, wier levensdraden samenkomen in de knoop die Eliza May Drayden heet, Daanjes versie van Emily Brontë. Veel kans om zich aan de passanten te hechten krijgt de lezer niet – de dood is alomtegenwoordig, en iedere kennismaking is een aangekondigd afscheid. Toch is het geen log boek. Daanje schrijft heel precies en houdt de aandacht vast met haar gracieuze, serene stijl. Een bijzonder boek en de terechte winnaar van de Boekenbon Literatuurprijs.

‘De draaischijf’ - Tom Lanoye ★★★★½

‘De draaischijf’ begint met een zin die alleen uit de pen van Tom Lanoye kan vloeien: ‘Ik had me de dag waarop ik word begraven heel anders voorgesteld.’ De brompot met dienst is de Vlaamse cultuurdrager Alex Desmedt, die niet begrijpt dat zijn kist ter aarde wordt gelaten in een uithoek van de Antwerpse begraafplaats Schoonselhof. Het ereperk was wel het minste dat hij had verdiend. Bijna vijfhonderd bladzijden lang beklaagt de man zijn deerniswekkende lot in een dubbelzinnige monoloog die het midden houdt tussen narcistisch pleidooi en ongenadig demasqué. ‘De draaischijf’ is een oorlogsroman waarin de bominslagen even hard klinken als de lachsalvo’s. Om het op zijn schoon Diets te zeggen: een tour de force.

‘Kassa 19' - Claire-Louise Bennett ★★★★★

‘We lezen om tot leven te komen.’ Voor Claire-Louise Bennett is literatuur geen afleiding of ontspanning, maar niets minder dan een gids voor het leven. In ‘Kassa 19’, haar tweede boek, zigzagt de Britse tussen autobiografie, fictie en literaire kritiek en etaleert ze haar stoutmoedige blik op het schrijverschap. Onverwachte wendingen, herhalingen en zijpaadjes die zomaar tien bladzijden in beslag nemen, geven het gevoel dat je in een vijvertje duikt dat uiteindelijk een heus meer blijkt. Haar sprankelende essay blijft vlot leesbaar dankzij de verfijnde humor, de sympathieke zelfspot, de geveinsde nonchalance en een frasering die van alledaagse spreektaal tot afgemeten poëzie reikt. Een leesavontuur zonder gelijke.

‘Het verbrande kind’ - Stig Dagerman ★★★★★

Bijna zeventig jaar na zijn zelfgekozen dood geldt Stig Dagerman (1923-1954) nog steeds als een van de grootste naoorlogse schrijvers van Zweden. Ook Jeroen Brouwers was een groot pleitbezorger van Dagermans ‘volledig zwart, door de dood beademd oeuvre’. Zijn bekendste boek ‘Het verbrande kind’ ligt nu opnieuw in de boekhandel, in een vertaling die Bernlef in de jaren zestig maakte. Zonder meer zware kost. Maar Dagermans onwaarschijnlijke stilistische vermogen maakt deze verpletterende roman over een jongeman die na het overlijden van zijn moeder in opstand komt tegen zijn vader (horen we u daar ‘Sigmund Freud’ mompelen?) onverwoestbaar. Hoort thuis in het rijtje der allergrootsten.

‘Het voorval’ - Annie Ernaux ★★★★★

Een vrouw gaat naar het ziekenhuis voor het resultaat van haar aidstest. Die is negatief, maar het bezoek herinnert haar aan het voorval uit de titel: meer dan 35 jaar eerder raakte ze ongewenst zwanger, en abortus was wettelijk nog niet toegelaten in Frankrijk. De Nobelprijswinnares van dit jaar keert terug naar 1963 om een precies relaas van de feiten te geven. Door haar zakelijke blik op zichzelf en op haar herinneringen slaagt ze erin elke lezer, ook de mannelijke, op huiveringwekkende wijze te doen inzien wat voor een ingrijpende ervaring een afgebroken zwangerschap is.

‘Hierheen naar het gas, dames en heren’ - Tadeusz Borowski ★★★★★

Met afstandelijkheid, directheid en soms griezelige precisie doet de Pool Borowski, die zes jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog zelfmoord pleegde, verslag van zijn oorlogservaringen in Auschwitz. Het gaat hem niet om zijn eigen lijden, wel om het onbevattelijke verhaal van de ontmenselijking van de mens. ‘Hierheen naar het gas, dames en heren’ laat je ontzet achter.

‘Veranderen: methode’ - Édouard Louis ★★★★★

Kon Édouard Louis nog iets toevoegen aan het grote fresco over zijn ellendige jeugd in een gat in Noord-Frankrijk, dat hij zo trefzeker had geschilderd in zijn drie vorige romans? Het antwoord luidt volmondig ja. ‘Veranderen: methode’ is het boek waarin de schrijver zichzelf creëert en tezelfdertijd genadeloos ontmaskert, nog veel pijnlijker, schaamtelozer en onthullender dan in de boeken over Eddy Bellegueule. Want in zijn verlangen om herboren te worden als een mooie, jonge, gecultiveerde intellectueel, is Louis heel ver gegaan. En heel diep. Zijn methode om te veranderen bestond, kort samengevat, uit diefstal en prostitutie. Het grote wonder is dat die methode heeft geleid tot het aangrijpendste en authentiekste schrijverschap van deze eeuw.

‘Solenoïde’ - Mircea Cartarescu ★★★★★

Met deze ijzersterke vertaling maakt het Nederlandse taalgebied eindelijk kennis met het magnum opus van de grootste hedendaagse Roemeense schrijver. Een kafkaësk dagboek van een mislukte dichter die dan maar schoolmeester geworden is; een bizarre koortsdroom over Boekarest, kunst, de dood, samenzweringen, het menselijk bestaan. Een monumentaal, megalomaan werk over deze en tegelijk andere werelden dat zelf uit een andere wereld lijkt te komen. Wie zich weleens ergert aan de bescheidenheid van de hedendaagse literatuur, zal z’n literaire waakvlam bij het lezen van deze kanjer weer tot een woest vuur voelen oplaaien.