Dit zijn de boeken van de week: Een Romeo-en-Juliaverhaal, een familiegeschiedenis en een verhalenbundel

Douglas Stuart: ‘Mungo’ ★★★½☆

Met zijn debuut ‘Shuggie Bain’ kende Douglas Stuart een ongezien succes in het coronajaar 2020: hij won de Booker Prize, werd genomineerd voor en won talloze andere prijzen, en werd vertaald naar meer talen dan een geavanceerde polyglot onder de knie heeft. Stuarts wonderschone coming-of-age-epos over een toxische relatie tussen een alcoholverslaafde moeder en een zoon die worstelt met zijn ontluikende homoseksualiteit werd ook in de pers uitgebreid bewierookt. Dat maakt hem tot een zeldzame combinatie van publiekslieveling én sterrenkanon. De verwachtingen voor zijn pas verschenen tweede pennenvrucht, ‘Mungo’, waren dan ook hallucinant hoog.

Qua opzet verschilt ‘Mungo’ niet erg van zijn voorganger. Het verhaal draait om een verboden liefde tussen twee vijftienjarigen: de protestant Mungo en de katholiek James. Een Romeo-en-Juliaverhaal dus, maar dan met twee Romeo’s en geprojecteerd op een Schots arbeidersmilieu in de jaren 90. Ook in dit boek worstelt de familie van het hoofdpersonage met de tragiek des levens: moeder heeft een drankprobleem, vader is met de noorderzon vertrokken, broer is een gangster en een vechtersbaas en zus heeft een problematische relatie. Dat levert een wel erg deprimerend, regenachtig boek op, maar te midden van die voortdurende tegenslag laat Stuart zien hoe liefde weerstand biedt tegen door het noodlot opgelegde vijandschap. Misschien is al die ellende juist nodig om de weinige positieve momenten als prille zonnestralen door de wolken te laten breken.

Net als in ‘Shuggie Bain’ schrijft Stuart dus over zijn eigen jeugdervaringen, en bijgevolg is ‘Mungo’ meer van hetzelfde voor wie Stuarts debuut heeft gelezen. In zekere zin is dat positief, want Stuarts proza blijft schitterend. De omgevingen die hij schetst, komen werkelijk tot leven en ademen de zeitgeist van het arbeidersmilieu uit het laatste decennium van de 20ste eeuw. De Schot bezit bovendien het jaloersmakende talent om de menselijke binnenwereld bloot te leggen met de precisie van een chirurg die zijn patiënten met de scalpel opensnijdt op de operatietafel.

Maar het zorgt er ook voor dat ‘Mungo’ teleurstelt: de gelijkenissen met ‘Shuggie Bain’ zijn misschien wat té sterk. De personages zijn in beide boeken arm, gedrenkt in abjecte miserie, bijna zozeer door hun omstandigheden gedetermineerd als de figuren in het werk van Émile Zola. De sfeer is net als in het vorige boek neerslachtig, niet in de laatste plaats door al het geweld dat Mungo moet ondergaan. Hetzelfde geldt voor de plot én de schrijfstijl: die sluiten wel erg sterk aan bij wat we van Stuart al hebben gezien. Er is bovendien los van die overeenkomsten wel wat aan te merken op het boek zelf. Hier en daar heeft Stuart zich de lof voor zijn rijke taalgebruik wat te veel laten welgevallen, met overdreven versierd proza tot gevolg. Het verhaal kabbelt in het eerste deel maar wat voort, en transformeert daarna plots in een wildwaterbaan. Het ergste is Stuarts gebrek aan durf: bij het lezen bekruipt je de vraag wat een ontiegelijk getalenteerde schrijver als hij wel zou kunnen bereiken door buiten de comfortzone te treden, door af te wijken van platgetreden paden. Met ‘Mungo’ ontdekken we het alvast niet, en dat voelt als een gemiste kans.

‘Mungo’ is een prachtig portret van een onmogelijke liefde en een hartverscheurende beschrijving van het lijden van een homoseksuele puberjongen. Maar toch: de verbeelding is zo’n onuitputtelijke schatkamer dat het wrang voelt om die te beperken tot enkel datgene wat een schrijver zelf kent. De drang om zijn eigen grenzen als schrijver te verleggen, lijkt hier te ontbreken. Of dat een fundamenteel bezwaar is, daarover valt te discussiëren, maar wij hopen alvast dat Douglas Stuart ons in zijn derde roman compleet verrast. (jmi)

John Banville: ‘April in Spanje’ ★★½☆☆

Daar is Quirke weer, de nukkige patholoog-anatoom die gekleid wordt door John Banville – zijn alias Benjamin Black, voorheen ingezet voor de thrillers die hij schreef, is bedankt voor bewezen diensten. In ‘April in Spanje’ vindt Quirke nog steeds dat er altijd wat te drinken valt, en deze keer doet hij dat op vakantie, in het San Sebastián van de jaren 50, met zijn vrouw Evelyn. Quirke meent daar een vriendin van zijn dochter te herkennen, en dat mag enige verbazing wekken: die vriendin – April uit ‘Treurlied voor April’, uit 2011 – is dóód, vermoord door haar broer, die ook haar minnaar was. Een telefoontje naar Dublin zet een snoer van rocamboleske gebeurtenissen in gang. Met de verhaallijn zal Banville geen originaliteitsprijzen winnen – ‘April in Spanje’ is een klassieke, met alle genreclichés vrijende thriller – maar dat wordt aanvankelijk nog gecamoufleerd door de fijne tekeningen die hij maakt van Quirke en Evelyn. Zodra de plot zich openvouwt, laat Banville die zorg voor zijn personages wat hangen, en rest er alleen nog het vermakelijke verhaal. Er is in ’t geheel niets mis met wat John Banville doet in ‘April in Spanje’, maar iemand die ooit de Man Booker Prize won, wil vast meer scoren dan ‘Mja, aardig’. (jm)

Thomas Heerma van Voss: ‘Passagiers/achterblijvers’ ★★★★☆

De personages in het zevende boek van Thomas Heerma van Voss – zijn tweede verhalenbundel – staan langs de zijlijn. Halfslachtig doen ze mee aan het normale leven, terwijl ze zich afvragen wanneer het grootse en meeslepende bestaan eindelijk begint. Maar minstens zo interessant zijn de verschillen tussen de zes verhalen: de auteur verplaatst zich in een jonge Amsterdamse schrijver, een vrouwelijke filmregisseur met een verlammende spierziekte en een langzaam doordraaiende twintiger die een dodenherdenking verstoort. En dan de locaties: een ouderlijk huis in Amsterdam-Zuid, hele wijken in Philadelphia, een raketlanceerbasis in Kazachstan. Die veelzijdigheid doet geen moment geforceerd aan, het verrassende palet van stemmen maakt de prikkelende verhalen nog fascinerender. En de heldere, invoelende stijl houdt ook de wildste gedachtekronkels in bedwang. In het verbluffende ‘Verwachtingen’ richt de verteller zich tot zijn moeder: ‘Zoals vaak plakte je het woordje ‘hè’ na een korte pauze achter je zin, je mededelingen hunkerden naar bevestiging.’ Eén onbenullig stopwoordje wordt een aangrijpende typering van een complexe persoonlijkheid. Zo weet Heerma van Voss een gegeven van bijna niks uit te bouwen tot een overdenking van bijna alles. ‘Passagiers/achterblijvers’ is Heerma van Voss’ beste boek tot nu toe. (dm)

Joesph Pearce: ‘Tussen Oder en Zenne’ ★★½☆☆

Auteur en voormalig boekrecensent Joseph Pearce schreef met ‘Land van belofte’, ‘Vaderland’ en ‘Suikertantes’ eerder al een drieluik over zijn buitengewone familiegeschiedenis. In ‘Tussen Oder en Zenne’ concentreert hij zich op het leven van zijn twee grootvaders in de eerste helft van de 20ste eeuw. De ene kwam in Vilvoorde aan de kost als handelaar, de andere leefde in het toen nog Duitse Breslau. Toch brengt de Tweede Wereldoorlog de zoon van de Duitser en de dochter van de Vilvoordenaar samen.

De auteur investeert sterk in een gedetailleerd tijdsbeeld. Net als in zijn eerdere romans komt het dagelijkse leven in Vilvoorde aan bod, soms al te banaal, zoals in de opsommingen van wat mensen zoal aten. Interessanter is de manier waarop de beide grootvaders naar de wereld van toen keken. Pearce kleurt ons zwart-witte beeld van die tijd in en verheldert zo de genuanceerde politieke standpunten. Zo is de Duitse grootvader een liberale Jood, maar tegelijk een conservatieve Duitse nationalist. Pearce dompelt zijn lezer diep onder in de tijdgeest, maar blijft te veel hangen in beschrijving om het verhaal meeslepend te maken. Een nieuwe visie op die akelige periode in de geschiedenis biedt ‘Tussen Oder en Zenne’ evenmin. (nm)