Een kluchtige pastiche op een B-horrorfilm en smakelijke kost voor literatuurwetenschappers

Tom Hofland: ‘De menseneter’ ★★★½☆

Op basis van zijn debuut ‘Lyssa’, een met vaste hand geschreven verhaal in de geest van de oude Russen, werd Tom Hofland in 2018 door de Volkskrant uitgeroepen tot literair talent van het jaar. Zijn tweede boek, ‘Vele vreemde vormen’ (2020), overtuigde niet helemaal. Het sympathieke aan zijn nieuwe, derde roman ‘De menseneter’ is dat het Hofland overduidelijk niets kan schelen of hij beloftes inlost. Hoe haal je het anders in je hoofd een kluchtige pastiche op een B-horrorfilm te schrijven?

Tom Hofland is een echte verzinner, hij doet niet aan autobiografisch schrijven, tegen de heersende trend in. Hij beleeft plezier aan fantaseren, verdraaien en vervreemden. Uit de bocht vliegen hoort daar ook bij, als het maar met een beetje flair is. In de proloog word je al gewaarschuwd: dit gaat op zijn minst merkwaardig worden. We lezen over een man die door een jonge vrouw in een restaurant van dichtbij in de borst en in het oog wordt geschoten. Even later staat de neergeschoten man op en loopt hij vloekend weg met een servet in zijn oog. Je fronst even en leest verder, het vreemde voorval vergetend omdat we in een herkenbaar heden terechtkomen.

Lute, hoofd van de afdeling Sales & Quality van een medisch bedrijf, krijgt van zijn bazin de opdracht al het personeel van zijn ‘boventallige’ afdeling te ontslaan. Zomaar ontslaan gaat niet, dus moet hij ervoor zorgen dat de werknemers zelf ontslag nemen, een even ondankbaar als onmogelijk klusje. We komen erachter dat Lute niet zo’n stabiele figuur is: ‘Hij staat op. Gaat weer zitten. Hij heeft het gevoel dat hij moet rennen: maar waarheen?’ Lutes onmacht komt tot uiting in het aantal onbeantwoorde e-mails dat dagelijks op zijn scherm verschijnt. Ook in zijn persoonlijke leven loopt weinig op rolletjes. Dan ontmoet hij in een café een vreemde kerel die zegt hem te kunnen helpen. Hij presenteert zich als de assistent van een soort headhunter genaamd Lombard, die in enkele dagen orde op zaken belooft te stellen. Deze Lombard, met een geweer op de schouder en altijd in gezelschap van een griezelige hond, neemt het headhunten nogal letterlijk, zo blijkt, en binnen de kortste keren verdwijnen er werknemers. Lute ontdekt dat Lombard iedere nacht in de laadbak van zijn pick-uptruck slaapt, onder een dikke laag aarde. Maar tegen die tijd kan hij er niets meer aan doen, het spel is op de wagen, hij heeft zijn ziel aan de duivel verkocht.

Dit alles is net zo vreemd, gewelddadig en zwart-komisch als het klinkt. En het wordt zelfs nog vreemder, in een kinderlijk aandoende, droogkomische stijl vol snedige dialogen. Doorlezen wil je wel, eerder uit nieuwsgierigheid naar de volgende bizarre scène dan omdat je je het lot van Lute en zijn collega’s zo aantrekt.

Er is nog een tweede, sympathiekere hoofdpersoon, de naar liefde hunkerende Mea. Zij lijmt de brokstukken van deze wat richtingloze horrorklucht aan elkaar. Hoewel, richtingloos? Het motto van het boek is een uitspraak van Macbeths vriend Banquo, die hem wil waarschuwen voor de profetieën van de drie heksen: wie de verdraaide waarheden van the instruments of darkness gelooft, komt in een maalstroom van gruwelen terecht. ‘De menseneter’ is een Tarantino- of David Lynch-achtige uitwerking van die uitspraak, maar als satire op, of aanklacht tegen iets (managementtaal en ontmenselijking in bedrijven?) werkt de roman minder goed dan Hofland misschien beoogt. Het verhaal zelf doet je fronsen, lachen, walgen soms. Vooral verstokte comiclezers en B-filmfanaten zullen de groteske scènes waarderen. Het is ook gewoon erg goed gedaan: tijdens het lezen kun je Hoflands sardonische lachje bijna horen. (gvdw)

Anne Provoost: ‘Krop’ ★★★★☆

Met vijf romans op de teller waagt Anne Provoost zich aan de wondere wereld van de poëzie. Geen verrassing, want ze heeft de afgelopen jaren gedichten gepubliceerd in verschillende literaire tijdschriften en voorgedragen op talloze evenementen. Provoost is lid van het ecologisch bewuste dichterscollectief De Klimaatdichters, en ‘Krop’ verbindt dan ook de verwoesting van onze planeet, die dreigt te worden herleid tot ‘een waaier van gruis en zand’, met het schuren en schaven van de liefde. Deze bundel is ontegenzeglijk hedendaags: kettingmails die geluk beloven, internettrollen met ‘gebochelde ruggen en een slavencomplex’ en een ‘Russische gezichten-app’ passeren de revue. Provoost zet klassieke natuurbeelden mooi op hun kop, met de zon als ‘vuurvogel’ en de lucht ‘donker als een ongeschilde aubergine’, en ze versmelt graag het alledaagse met hogere sferen: ‘het vraagstuk of iets bij het eten heeft gesmaakt / We zijn de allerhoogste levensvorm, God is naar onze beeltenis geschapen.’ Sommige gedichten zijn al jaren geleden geschreven en vallen wat uit de toon, maar Provoost weet met haar behendige afwisseling tussen hoogdravend en speels toch steeds opnieuw te verrassen. Ze schrijft bovendien met een jaloersmakende vanzelfsprekendheid. In ‘Krop’ weerklinkt de stem van een vakvrouw met het vuur van een debutant. (jm)

Anatoli Mariëngof: ‘Mijn eeuw, mijn vrienden en vriendinnen’ ★★★★☆

Dandy-avant-gardist Anatoli Mariëngof (1897-1962) overleefde de stalinistische terreur, maar blijft een onterecht vergeten grootheid, ook in Rusland. Samen met boezemvriend Sergej Jesenin — nog altijd één van de meest gelezen Russische dichters — stond Mariëngof aan de wieg van het imaginisme, een school die Vladimir Majakovski van zijn futuristische voetstuk wilde stoten. Tussen 1927 en 1929 schreef hij drie subversieve romans, nadien werkte hij vooral in de luwte als theaterauteur en filmscenarist. Veel literair werk verscheen pas tijdens de glasnost en perestrojka. Zo ook ‘Mijn eeuw, mijn vrienden en vriendinnen’, waarin Mariëngof als zestigjarige terugblikt op wat hij ‘zijn tijd’ noemt. Zalig zijn de mijmeringen over zijn jeugdjaren in Nizjni Novgorod en de wilde avonden in de Moskouse Pegasusstal, de thuisbasis van de imaginisten. Het theater was Mariëngofs biotoop. Zijn ‘onverzonnen waarheid’ over toenmalige halfgoden als Vsevolod Mejerhold, Konstantin Stanislavski en Jesenins kortstondige echtgenote Isadora Duncan zijn revelerend. De fragmenten waarin hij probeert om de zelfmoord van Jesenin te begrijpen, en later die van zijn zestienjarige zoon Kirill, gaan door merg en been. Mariëngof hanteert een levendig-laconieke en onsentimentele stijl, met veel dialogen en beeldende anekdotiek. Een intrigerend en uniek tijdsdocument. (ldm)

Elena Ferrante: ‘In de marge’ ★★★☆☆

Elena Ferrante schrijft eigenlijk altijd over schrijven, in het brievenboek ‘Frantumaglia’ bijvoorbeeld, maar ook in haar Napolitaanse romans. In de drie lezingen en het extra Dante-essay die nu verzameld zijn in ‘In de marge’, legt ze uit waarom dat het geval is. Ze maakt een onderscheid tussen ‘volgzaam’ en ‘onstuimig’ schrijven, ze kunnen niet zonder elkaar, ‘het mooie schrijven wordt mooi als het zijn harmonie verliest en de wanhopige kracht van het lelijke heeft’. Ferrante streefde lang naar ‘absoluut realisme’, maar ontdekte gaandeweg dat je de werkelijkheid best kon benaderen door je juist over te geven aan het illusionistische spel dat literatuur is. Onder meer Gertrude Stein en Emily Dickinson zetten haar tot dat inzicht aan. Niet toevallig twee vrouwelijke auteurs, want als vrouw je stem vinden is nog moeilijker dan als man, herhaalt ze geregeld. ‘In de marge’ is smakelijke kost voor literatuurwetenschappers en Ferrante-groupies die bijvoorbeeld willen weten hoe ze tot het opzet voor ‘De geniale vriendin’ kwam. Maar als je bereid bent een beetje mentale inspanning te leveren, maakt het voor elke lezer goed duidelijk hoe literatuur werkt: we maken fictie, schrijft Ferrante, die als auteur zelf misschien een mystificatie is, ‘niet om het gefingeerde waar te doen lijken, maar om via ficties de meest onzegbare waarheid met absolute getrouwheid te vertellen.’ (bvds)