‘Er is niemand die zegt: ‘Ik ga nu eens zwanger worden om daarna een abortus te kunnen doen’

‘Ik vrees dat het hier niet zal ophouden en dat men ook toegang tot voorbehoedsmiddelen moeilijk zal maken.’ Het terugdraaien van ‘Roe v. Wade’ in de VS stemt professor Marleen Temmerman allerminst gelukkig. ‘Het is misschien toch wel een goed idee om het recht op abortus in België in de Grondwet te verankeren.’

Professor Marleen Temmerman (69), momenteel hoofd van het departement gynaecologie en verloskunde van de Aga Khan University in het Keniaanse Nairobi, staat al jaren op de barricades voor vrouwenrechten en reproductieve rechten in het bijzonder. Zij kijkt met lede ogen naar de beslissing van het Amerikaanse Hooggerechtshof om het grondwettelijk recht op abortus terug te draaien.

MARLEEN TEMMERMAN «Verwarring en onzekerheid troef. Sommigen staten zullen de toegang garanderen, andere zullen het recht op abortus helemaal afschaffen. Met andere woorden, de uniformiteit valt weg. Je zou dan kunnen zeggen: ‘Dan is dat maar zo, het maakt toch niks uit of het anders is in Texas, New York of Philadelphia. Dat is nog voor meer zaken het geval.’ Maar voor abortus maakt het de zaken toch veel complexer. Het grote probleem zal er vooral zijn in staten waar abortus gecriminaliseerd wordt voor vrouwen én hulpverleners. Ik herinner me dat van voor 1990, toen abortus nog illegaal was in België.»

- Hoe schat u de impact in?

TEMMERMAN «Vrouwen uit de hogere sociale klassen vinden altijd wel de weg naar hulpverlening. Dat zal nu in de VS niet anders zijn: zij kunnen het zich probleemloos permitteren naar een andere staat te reizen voor een veilige abortus. Zij zullen geholpen worden hun zwangerschap te beëindigen. Maar vrouwen die die connecties en het geld niet hebben, zitten in de problemen. Waar moeten zij naartoe? Ofwel zullen ze de zwangerschap uitdragen, maar dat is soms geen optie. Ofwel moeten ze hun heil zoeken in de niet-medische, illegale en criminele oplossingen. Door gebruik te maken van allerlei onveilige middelen, zoals met een naald de baarmoeder proberen open te krijgen of producten innemen die onveilig zijn. Met alle gevolgen van dien voor hun gezondheid.»

- De moedersterfte ligt in de VS al veel hoger dan in de andere geïndustrialiseerde landen: 19 overlijdens per 100.000 geboortes. In België zijn dat er 5. Dan zal ook dit cijfer nog stijgen?

TEMMERMAN «Inderdaad, en ook hier zijn het weer de kwetsbaarste vrouwen die voor het grootste deel het slachtoffer zijn. Zij hebben minder toegang tot gezondheidszorg en anticonceptie. Vóór de legalisering van abortus zagen we dat ook in België. Er zijn intussen wel meer methodes, waaronder ook geneesmiddelen die online besteld kunnen worden. Maar als er iets fout loopt, moet men nog altijd snel naar een ziekenhuis of een abortuscentrum kunnen. En met de criminalisering zullen hulpverleners vaak niet bereid zijn te helpen. Zij lopen het risico om in de gevangenis te belanden.»

- Het aantal abortussen zal aanzienlijk dalen, beweren voorstanders van een strenge, nieuwe aanpak in bepaalde staten.

TEMMERMAN «Uit onderzoek, onder andere van het Amerikaanse Guttmacher Institute, blijkt dat dat helemaal niet klopt. Integendeel, het aantal abortussen zal alleen maar toenemen. De beste leerlingen van de klas – waar het kleinste aantal abortussen gebeurt – zijn die landen waar op een evenwichtige manier seksuele voorlichting wordt gegeven, waar de voorbehoedsmiddelen makkelijk beschikbaar zijn én waar een eenvoudige toegang is tot abortus.

»In de eerste plaats is preventie dus belangrijk. En in die landen waar abortus zeer streng aan banden wordt gelegd – zoals nu dus ook in diverse Amerikaanse staten – blijkt dat men vaak negatief staat tegenover vrouwenrechten en voorbehoedsmiddelen. Ik vrees dat het hier niet zal ophouden en dat men ook toegang tot voorbehoedsmiddelen moeilijk zal maken.»

- Hoe valt dit historisch te kaderen? Waren we internationaal niet net op weg naar meer liberalisering?

TEMMERMAN «Het recht op anticonceptie is een van de mijlpalen van de reproductieve rechten. In 1994 vond er binnen het VN-kader een belangrijke conferentie plaats in Caïro, waar voor het eerst in de geschiedenis de reproductieve rechten voor vrouwen werden vastgelegd. Die tekst werd ondertekend door bijna alle landen. Het gaat over het recht van elk meisje of vrouw om te beslissen van wie, wanneer en hoe vaak ze zwanger wordt. Een jaar later werd een concreet actieplan afgesproken om dat ook te implementeren.

»Dat klinkt voor ons misschien vreemd, maar voor vele landen was dat een grote vooruitgang. In 2019 werd op een conferentie in Nairobi teruggeblikt op die 25 jaar. Er werd daarbij gekeken of er een betere toegang was tot abortus. Mochten vrouwen nu zelf beslissen, waren er minder gedwongen huwelijken, was er meer toegang tot voorbehoedsmiddelen? De conclusie was dat in een aantal landen vooruitgang geboekt werd, maar dat er nog veel werk aan de winkel is.

»Meer nog, de laatste jaren merken we een zeer berekende pushback door conservatieve, machistische en religieuze bewegingen. Ook in Europa, kijk naar Polen en Hongarije. Niet alleen de reproductieve rechten maar ook de gelijke rechten van de lgbtq+-community staan er onder druk.»

- Hoe weten deze krachten zoveel invloed uit te oefenen?

TEMMERMAN «Zij pakken het tactisch goed aan. Ik heb de indruk dat er ook heel veel geld achter zit. Ik heb dat recent nog gemerkt in New York bij de jaarlijkse organisatie voor de Status of Women. Drie dagen voordien werd er een side event georganiseerd door religieuze gemeenschappen, dat heel veel jonge mensen samenbracht en goed georganiseerd was. Ze investeren jarenlang in diverse landen.

»En er is de invloed van de godsdiensten. Ik merk dat hier in Kenia. De grondwet is vrij progressief, maar er is almaar meer invloed van evangelische kerken. Ook het Vaticaan toonde zich verheugd na de Amerikaanse beslissing. We kenden hun standpunt al, ze hadden er ook voor kunnen kiezen te zwijgen en zich politiek niet te mengen.»

- Wat zijn de effecten buiten de VS? Volgt er nu een domino-effect?

TEMMERMAN «Het is natuurlijk niet zo dat er plots massaal rechten teruggedraaid gaan worden in andere landen, maar er gaat inderdaad een belangrijke invloed uit van de VS. Ook hier in Kenia was iedereen erover bezig. Een paar dagen was er een debat voor en tegen, daarna ging het back to normal.»

- Als het in de VS regent, druppelt het in Europa. Moeten we in België een gelijkaardig scenario verwachten?

TEMMERMAN «Nee, ik denk niet dat de abortuswetgeving in België nog teruggedraaid zal worden. Maar misschien is het toch wel een goed idee om het in de Grondwet te verankeren, zoals verschillende stemmen nu aangeven. Dan is er absolute zekerheid dat er niet aan geraakt kan worden. In België zullen ze blijven discuteren over de termijn en voorwaarden, maar het principe ligt vast.»

- Hoe ziet u de toekomst? Echt positief klinkt u niet.

TEMMERMAN «Toch probeer ik altijd optimistisch te blijven. Heel belangrijk is dat we ons beter organiseren. We moeten proberen mensen met argumenten en feiten te overtuigen, iedereen heeft nu eenmaal zijn mening. Door bijvoorbeeld aan te geven dat de moedersterfte en het aantal abortussen net stijgt in landen waar de wetgeving heel erg streng is.

»En laat ons duidelijk zijn: niemand is voor abortus. Er is niemand die zegt: ‘Ik ga nu eens zwanger worden om daarna een abortus te kunnen doen.’ Maar we zijn wel voor de legalisering en een veilige toegang tot abortus, dat is een belangrijk onderscheid. Het is en blijft een noodoplossing.»

(DM)