Het ‘subwayshirt’ is in opmars op het openbaar vervoer: ‘Als mijn decolleté en armen bedekt zijn, krijg ik tenminste geen vuile blikken’

Het aantal jonge vrouwen dat een ‘subwayshirt’ draagt, neemt recht evenredig toe met de temperaturen. Geen nieuwe kledingtrend, maar een aloud gebruik waaronder heel wat schuilgaat. ‘Als zowel mijn decolleté als armen bloot zijn, neem ik iets mee om me te bedekken.’

Daar is de lente, daar is de zon, daar is het subwayshirt, dat weer zijn rechtmatige plek onderin je handtas heeft ingenomen. De kans is groot dat de term geen belletje doet rinkelen, maar dat je wél bekend bent met het gebruik ervan. Het fenomeen doet momenteel flink de ronde op TikTok, waar jonge vrouwen in grootsteden laten zien hoe ze een oversized kledingstuk over hun zomerse outfits dragen om aan de blikken (of erger) van engerds op het openbaar vervoer te ontsnappen.

Sleutelbeenderen verdwijnen onder afgewassen logoshirts, een stofjas wordt over een minirokje gegespt, en het klassieke linnen overhemd doet dienst als pantser boven blote ruggen. ‘Just know that if you see me in a white button down, the real fit is underneat’a, ldus een TikTok-gebruiker. Maar hoewel het subwayshirt zijn naam kreeg op de socialemedia-app, is het idee er niet geboren.

‘Ik wist niet dat het zo heette, maar ik doe het al jaren’, knikken twee Nederlandse vrouwen die door de roltrappen in het Antwerpse stadscentrum worden uitgespuwd. Hoewel de lentezon al moedig straalt, doen de jeansjasjes en trenchcoats die langs me heen schuren in de zaterdagdrukte van de Antwerpse premetrostations nog hoofdzakelijk dienst als bescherming tegen de wind, niet tegen de wellust. ‘Maar als zowel mijn decolleté als armen bloot zijn neem ik iets mee om me te bedekken wanneer ik de tram nee’, zegt ook Charlotte (33).‘Ook omdat het wel frisser is in de ondergrondse stations, maar vooral omdat je geen zin hebt in vuile blikken.’

‘Ik weet dat het fout klinkt, maar ik doe het wanneer ik niet op stap ben met mijn vriend, want met hem erbij word ik niet lastiggevallen’, vertelt Lina (26). ‘Ik gebruik dan ook een hemd van hem. Wanneer ik buiten kom, kan ik dat ook nog op een cute manier in mijn taille knopen.’

Subtiel

Zoals de naam doet vermoeden is het subwayshirt er voornamelijk om zich te bedekken op het openbaar vervoer, niet in het openbaar in het algemeen. De kleine, benepen ruimte, die ondergronds vaak ook nog duister en lawaaierig is, is voor velen de uitgelezen plek om zich als een katje in het donker te voelen.

Drie jaar geleden bleek uit een enquête van de FOD Mobiliteit bij tweeduizend Belgen dat een op de drie vrouwen het openbaar vervoer mijdt uit vrees voor ongewenst gedrag van medepassagiers. Voor een op vijf mannen was dat overigens ook het geval. Afgelopen jaar ontving De Lijn 135 meldingen van seksueel grensoverschrijdend gedrag op haar voertuigen of aan haltes. Dat is een stijging van 50 procent tegenover 2021, toen de vervoersmaatschappij 90 meldingen registreerde. ‘Maar het dark number ligt wellicht veel hoger’, zegt Sophie Wouters, de coördinator van Punt, een vzw die zich inzet voor slachtoffers van seksueel geweld. ‘Vooral omdat het om zogenaamd hands off-gedrag gaat: dat zijn subtielere vormen die mensen ook niet zo snel zullen melden.’

Hoe vaak het exact voorkomt, daar hebben we dus het raden naar, maar elke vrouw die ooit al eens het openbaar vervoer heeft genomen, kan zich er iets bij voorstellen. Een blik die de contouren van je lijf scant als een barcode. Een hand dat op het blote stuk huid boven je jeansbroek wordt gelegd om zich tot bij de ticketautomaat te wurmen. Iemand die ogenschijnlijk een zitplaats afstaat maar eigenlijk gewoon een betere inkijk in je decolleté wil. Een vuist die schunnig op en neer beweegt over een paal. Er zijn legio manieren waarop je je in het beste geval ongemakkelijk en in het slechtste geval aangerand kunt voelen. Maar biedt een shirt dan echt soelaas?

Victimblaming

Hoewel sommige vrouwen de wenkbrauwen fronsten toen ik polste naar het gebruik van een subwayshirt, bleken de meesten het wel toe te passen − veelal haast onbewust. ‘Ik ken het, maar dat is geen díng of zo’, zegt een jonge vrouw haast schouderophalend. ‘Je doet dat gewoon.’

‘Hoewel de naam hier onbekend is, maakt zo’n subwayshirt deel uit van het arsenaal dingen die we als vrouwen haast normaal zijn gaan vinden’, zegt Wouters. ‘Zaken die we meekrijgen tijdens het opgroeien, zoals je sleutels tussen je vingers klemmen wanneer je naar huis wandelt. Voor alle duidelijkheid: dat is niet normaal. Iedereen zou moeten kunnen dragen waar die zich goed in voelt, maar de realiteit is helaas anders.’

Niet dat een outfit ooit een drijfveer is, mag of kan zijn voor (seksueel) geweld, maar victimblaming is een veelvoorkomend coping mechanisme dat zelfs slachtoffers op zichzelf toepassen. Het veronderstelt een gevoel van controle: als ik me niet te bloot kleed, kan niets me overkomen. Opmerkelijk genoeg geeft het een veiliger gevoel om de schuld bij jezelf te leggen, dan bij de wereld waarin seksueel geweld gewoon kan voorkomen.

‘Het is daarom belangrijk dat dit fenomeen gesignaleerd wordt’, zegt Wouters. ‘Niet bij wijze van ‘tip’ aan andere mensen die zich onveilig voelen op het openbaar vervoer, maar als bewustmaking bij eventuele medepassagiers. Hopelijk spreken meer mensen zich uit wanneer ze grensoverschrijdend gedrag spotten.’ Of zoals TikTok-gebruiker B.C. het stelt onder een van de vele filmpjes die het gebruik promoten: ‘How about subway-speak-the-fuck-up?!’

(DM)