‘Het trauma duurt voort’: de zelfmoorden, de uitputting, de flashbacks na de Capitoolbestorming

Met ademtips hielp psychiater James Gordon getraumatiseerde Congresleden en agenten er weer bovenop na de aanval op het Amerikaanse Capitool. Maar wat pas echt helpt: de waarheid boven tafel.

Toen congreslid Dan Kildee in januari vorig jaar Washington verliet om na de gewelddadige bestorming van zijn werkplek op huis aan te gaan, dacht hij dat alles in orde was. Hij had in de vergaderzaal nog agenten gefilmd die de deuren verdedigden met getrokken wapens en een kast als geïmproviseerde barricade. De collegaleden van het Huis van Afgevaardigden vroegen zich op de vloer tussen de zetels af of ze hun gasmasker al op moesten zetten. Een lid met oorlogservaring droeg hen op de speldjes die duidelijk maken wat hun functie is van hun borst te halen.

De video waarin Kildee dat alles vastlegde schokte de wereld - in de laatste seconden klinkt een schot en valt een dode onder de aanvallers. Maar met hem ging het prima, meende Kildee (63). De emoties kwamen pas thuis in Flint, Michigan, toen hij alle beelden bekeek van de landgenoten die met honkbalknuppels, pepperspray, walkietalkies en plastic handboeien in de aanslag het gebouw waren binnengedrongen. Sommigen gingen agenten te lijf met ijzeren staven, brandblussers en hun dienst-taser. In een tunnel aan de westkant vochten ze drie uur lang met politiemensen om toegang tot het pand, als in een middeleeuwse veldslag.

Galg

Binnen gingen indringers op zoek naar politici en plunderden ze hun kantoren. Beelden tonen wat een groep mannen wilde: ‘Hang Pence op!’, scanderen ze luid in de video over de toenmalige vicepresident. Buiten was een symbolische galg gebouwd. Zwarte agenten beschreven hoe ze keer op keer ‘nigger’ werden genoemd, de denigrerende term voor zwarte burgers uit de tijd van slavernij en segregatie.

Dan Kildee voelde in de weken erna ongewoon veel druk op zijn borst, haalde moeilijk adem en had een heel, heel kort lontje, beschreef hij aan James Gordon, psychiater, professor en voormalig adviseur van het Witte Huis. Ze spraken elkaar het vorig jaar bijna elke zaterdag. Kildee sprak publiekelijk over die sessies, om anderen die kampen met posttraumatische stress aan te sporen ook hulp te zoeken.

Het gaat nu veel beter met het Congreslid uit Michigan, zegt zijn therapeut Gordon. De symptomen van Kildee pasten bij de normale menselijke reactie op acuut gevaar, de vecht- of vluchtreactie. Maar ze gingen niet meer weg. En daar hebben veel meer Amerikanen die op 6 januari doelwit waren last van. James Gordon hielp tientallen agenten en vijftien leden van het Congres met vergelijkbare verschijnselen.

Psychologisch trauma

Met zijn Center for Mind-Body Medicine staat hij al dertig jaar wereldwijd mensen bij na oorlogen, natuurrampen en ander geweld. In Kosovo bijvoorbeeld, begon hij in de jaren 90 met traumaverwerking toen de oorlog nog bezig was. Op 6 januari zag hij alle ingrediënten voor een psychologisch trauma in zijn eigen Washington. Er was het geweld, maar ook het gebrek aan controle op de situatie, met daarbovenop voor agenten vernedering en het gevoel verraden te zijn door collega’s of managers die laconiek of onvoorbereid waren.

Zeker 140 politiemensen raakten ook fysiek gewond, toen aanhangers van oud-president Trump het Capitool bestormden. Ze geloofden na leugens van Trump dat zijn verlies in de presidentsverkiezingen onrechtmatig was, en wilden de bekrachtiging van de uitslag door het Congres tegenhouden. Een bevriend Congreslid bracht James Gordon nadien in contact met de Capitool-politie en enkele collega-politici die het zwaar hadden, zoals Dan Kildee. ‘Het trauma duurt voort’, constateert Gordon. ‘Veel agenten voelen zich uitgeput. Dat komt deels doordat de politie onderbezet is en extra diensten draait. Maar soms zeggen ze: zelfs na acht uur slaap ben ik uitgeput. Dat is een gevolg van trauma. Of ze zeggen: ik voel me niet zo close met mensen. Dat is ook een biologisch gevolg van trauma.’

Het lijkt sprekend op de symptomen van mensen die een oorlog hebben beleefd, zegt Gordon. De politici en politiemensen die op 6 januari gevaar liepen hebben net als zij last van flashbacks en schrikreacties. Ze zijn op hun hoede en hebben moeite met concentratie. In Gaza, Zuid-Soedan en Washington onderwijst James Gordon dezelfde ‘basistechnieken voor zelfzorg’, zoals hij ze noemt. Stap één is langzaam, diep ademen. ‘Inademen door de neus en uit door de mond, met een zachte, relaxte buik. Om de vecht- of vluchtreactie weer in balans te krijgen. Want als je zo gespannen bent, kun je niet helder denken en niet makkelijk met andere mensen omgaan, omdat je zo angstig en boos bent.’

Congreslid Dan Kildee werd er rustiger van, beschrijft zijn therapeut. Het hielp om de wervelwind aan gedachten te kalmeren. Daardoor kon hij beter slapen en zich weer beter concentreren. ‘Beelden van die dag of willekeurige andere rellen in de wereld triggeren hem nog steeds, maar hij herkent nu wat er gebeurt, en kan zijn evenwicht weer vinden.’

Zweverig

Het is geen medische behandeling, benadrukt Gordon. Daar moeten veel agenten niet zoveel van hebben, heeft hij gemerkt. Therapie, een psychiater? Ze zijn toch niet gek, zwak of zweverig? Nee hoor, nergens last van – zo gaat dat een beetje in de politiecultuur. ‘Maar ik heb met tachtig agenten gesproken, en zonder uitzondering hadden ze symptomen.’ Gordon zet in op groepsgesprekken om ervaringen te delen en praktische tips. ‘Ze zeggen dan, ja man, dat diep ademhalen, dat werkt echt als het niet lekker gaat met mijn vrouw.’

Voor sommige agenten kwam hulp te laat. In de weken na de aanval op het Capitool vielen onder de politiemensen die erbij waren vier doden door zelfmoord. In zeker één geval was sprake van een agent met een zware hersenschudding. ‘We weten dat een hersenschudding depressie en extreem atypisch gedrag kan veroorzaken’, zegt Beverly Anderson, psycholoog van het lokale politiekorps van Washington. Zij zag in de dagen na de aanval meer hoofdletsel dan ooit sinds agenten uitgezonden werden naar Irak en Afghanistan. Politiemensen zijn veerkrachtige types, benadrukt ze. De wetenschap dat de opstand niet slaagde helpt ook – de verkiezingsuitslag die de menigte had willen annuleren, werd diezelfde avond alsnog bekrachtigd. Maar wat haar agenten nodig hebben, denkt zij, is gerechtigheid. ‘De waarheid moet verteld worden, dat is heel belangrijk voor hen.’

In het parlementair onderzoek naar die dag haalt een commissie van negen leden van het Huis van Afgevaardigden steeds meer details boven water. Er zijn inmiddels driehonderd getuigen gehoord onder ede, met hulp van een team van veertig onderzoekers. Begin 2022 staan hoorzittingen gepland die live op tv zullen worden uitgezonden. Ze richten zich vooral op de rol van Donald Trump, die zijn aanhangers had opgezweept en niet ingreep toen ze in zijn naam het Capitool bestormden. Inmiddels is uit onder meer openbaar gemaakte sms’jes en e-mails duidelijk geworden dat sommige Republikeinse leden van het Huis van Afgevaardigden hem hielpen in zijn poging de uitslag van de presidentsverkiezingen te manipuleren. Ze deelden ideeën over de beste manier om de wil van de kiezers te negeren met Trumps adviseurs en drongen bij het ministerie van justitie aan op onderzoek naar uit de lucht gegrepen theorieën over verkiezingsfraude.

Smeken

Sms’jes uit de telefoon van Mark Meadows, een van Trumps trouwste adviseurs, tonen dat een reeks bondgenoten van de oud-president hem die dag smeekten om actie te ondernemen om de gemoederen in bedwang te houden. Onder meer zijn zoon Donald junior en presentatoren van zijn huiszender Fox News pleitten vergeefs voor een onmiddellijke tv-toespraak om iedereen op te roepen naar huis te gaan. Maar hoewel kamp Trump op 6 januari dus de ernst van de situatie onderkende, doen partijgenoten nu alsnog pogingen om de geschiedenis te herschrijven. Het was allemaal niet zo erg, spiegelen ze nu voor. Een Republikeins Congreslid omschreef de menigte als ‘toeristen’, een collega sprak van ‘vreedzame patriotten’.

Dat soort uitspraken hebben de sfeer in het Amerikaanse Congres compleet verziekt. Politieke opponenten praten niet meer met elkaar, ziet huis-psychiater Gordon. Democraten die hij bijstond omdat ze vreesden voor hun leven voelen zich verraden door collega’s. Dan Kildee uit Michigan, bijvoorbeeld, was laaiend op Trumpisten die met leugens over de verkiezingsuitslag de menigte aanmoedigden. ‘Hij zei: ik praat niet meer tegen ze totdat ze hun verontschuldigingen aanbieden.’

Met hulp van een oefening van Gordon realiseerde Kildee zich dat hij een andere weg zou moeten bedenken om door te kunnen met zijn werk in het Congres. ‘Zijn woede niet ontkennen, ze met respect behandelen, maar ze op afstand houden,’ omschrijft Gordon. ‘Onlangs nog vroeg ik hoe het ging en hij zei: ik neem hun vergif niet over.’

(AD)