Horen, zien en doorverkopen: wat Facebook allemaal van u weet
Toen ik enkele weken geleden plots hevige rugpijn kreeg, vond ik niet dat ik mijn 724 Facebookvrienden daarmee moest lastigvallen. Toch kreeg ik een paar dagen later goed nieuws op mijn tijdlijn: ‘Tien manieren om uw rugpijn te verlichten!’ Excuseer? Hoe werkt die voodoo?
‘Heb je het adres van die osteopaat opgezocht op het internet? Dan heeft Facebook het wellicht daar opgepikt,’ zegt Jeroen Lemaire, broer van presentatrice Sofie Lemaire en CEO van appontwikkelaar In The Pocket, dat bedrijven begeleidt in de digitale wereld.
Jeroen Lemaire «Als je van Facebook wegsurft, blijft de site je volgen op andere sites en onthoudt ze, net als Google overigens, alle informatie over je surfgedrag: wat je interesses zijn en welke artikels je aanklikt.
»Daar heb je ook mee ingestemd, want zowat alle websites vragen je om de zogenaamde cookies te accepteren, die je digitale spoor volgen en opslaan. Die cookies zijn nodig, anders zou je bijvoorbeeld op elke website telkens opnieuw moeten aanduiden dat je Nederlandstalig bent, maar we aanvaarden ze zonder goed te beseffen wat de gevolgen zijn. We kunnen ook haast niet anders. Onderzoekers van Carnegie Mellon University hebben berekend dat het ons jaarlijks 76 dagen zou kosten om alle privacydisclaimers door te nemen die we op ons afgevuurd krijgen.»
En zo wordt Facebook steeds slimmer. Bij elke stap die je zet, elke afspraak die je maakt, elk chatbericht dat je verstuurt, elke vriend die je ontmoet, elk restaurant dat je bezoekt, elk telefoontje dat je pleegt of elk boek dat je bestelt, kijken de digitale ogen van Facebook mee. ‘Het is soms griezelig wat ze weten over je persoonlijke leven,’ zegt opiniemaker Peter De Keyzer, oprichter van het communicatiebedrijf Growth Inc. in Antwerpen.
Peter De Keyzer «Een tijdje geleden lieten we ons huis verbouwen, en mijn vrouw hield zich met de praktische organisatie bezig. Op een dag kreeg ik op Facebook bij de suggesties van ‘mensen die je misschien kent’ een man te zien die ik van haar noch pluimen kende. Ik ben hem gaan opzoeken, en het bleek de schilder te zijn die drie weken in ons huis aan het werk was geweest. Facebook zegt: ‘Die man is drie weken bij je thuis geweest, waarschijnlijk kennen jullie elkaar.’»
HUMO Hoe weet Facebook dat hij daar was?
De Keyzer «Geolocatie. Facebook weet waar je bent, als je de app op je mobiele telefoon hebt geïnstalleerd. Dan geef je Facebook toegang tot je gps, die automatisch aanstaat op je telefoon. Soms krijg ik na een avondje uit in Antwerpen suggesties van mensen die ik misschien ken. Meestal zijn dat nobele onbekenden, maar herken ik hun gezicht wel van die avond: zij zaten in hetzelfde café als ik. Als jouw telefoon tijdens dit gesprek opstaat, is de kans groot dat ik jou deze namiddag als vriendensuggestie voorgesteld krijg.
»Ook Google houdt je verplaatsingen trouwens bij. Uit een nieuw onderzoek is gebleken dat Google je zelfs blijft volgen als je de functie ‘Locatiegeschiedenis’ op je telefoon uitschakelt. Je krijgt dan een bericht dat ‘de plaatsen die je bezoekt niet langer bewaard blijven’, maar wat Google er niet bij vertelt, is dat ze dat wél blijven doen via een omweg, langs andere Googlediensten.»
Lemaire «Je zou kunnen denken: wat is er zo erg aan als Facebook weet waar ik ben? Misschien niks, maar je moet beseffen dat ze alleen al met die geolocatie heel veel te weten komen. Bijvoorbeeld dat er een klusjesman bij je thuis aan de slag is, wie je collega’s zijn, wie je ontmoet in de fitness. Neem dat voorbeeld over die rugpijn van jou: als jij met je telefoon een uur lang bij een osteopaat bent, die wellicht ook op Facebook zit, dan is de link via geolocatie snel gelegd. Gecombineerd met je surfgedrag – je hebt het adres van de praktijk opgezocht – wordt het nog veel duidelijker.»
HUMO Ik krijg meestal een vriendensuggestie als ik een nieuw, vaak professioneel contact aan mijn telefoonlijst toevoeg.
De Keyzer «Dat komt omdat Facebook via haar chatlijn Messenger en via WhatsApp toegang heeft tot je telefooncontactenlijst. Daardoor weten ze ook met wie je belt en sms’t, waar je tijdens die telefoongesprekken bent en hoelang ze duren. Zo boren ze een schat aan informatie aan. Stel dat je elke dag met iemand in Portugal belt na de kantooruren, dan gaat Facebook ervan uit dat je niet belt voor je werk, maar omdat je daar familie, dichte vrienden of een lief hebt. Zo weten ze dat je een link hebt met dat land, en kunnen ze je aanbiedingen doen voor reizen of taalcursussen in Portugal.»
HUMO Want daar is het hun uiteindelijk om te doen: zoveel mogelijk welgemikte reclame naar jou sturen.
De Keyzer «Natuurlijk, en hoe meer informatie ze over je hebben, hoe gerichter ze dat kunnen doen. Facebook is veel meer dan een uitwisseling van posts tussen vrienden. Het is een briljante marketingmachine met wereldwijd bijna twee miljard gebruikers, die de volledige reclamesector heeft leeggezogen. De traditionele reclamebureaus en businessmodellen hebben het vandaag heel moeilijk. In de VS wordt meer dan 80 procent van alle reclamebudgetten besteed bij Facebook en Google, omdat zij beter dan wie ook weten wie de mensen zijn die op hun platform zitten, wat hun voorkeuren zijn en voor welke reclame ze vatbaar zijn. Vorig jaar heeft Facebook bijna 16 miljard dollar winst geboekt. 99 procent van hun inkomsten is afkomstig van advertenties. Van bedrijven vooral, en een klein deel van de politiek.»
Lemaire «Om het met een boutade te zeggen: als Facebookgebruiker ben jij niet de klant, maar het product dat wordt verkocht. De klanten zijn de adverteerders. Dus wil Facebook zoveel mogelijk over jou weten om je als consument te typeren en je koopgedrag zoveel mogelijk te sturen.»
De Keyzer «Hoe meer je deelt, liket en post, hoe scherper het profiel wordt dat Facebook van jou kan maken. Hoe nauwkeuriger je profiel, hoe waardevoller je gegevens worden voor adverteerders, en hoe meer geld Facebook voor een advertentie kan vragen. Je hebt nu zelfs al sites waar je kunt zien hoeveel waarde je profiel op sociale media heeft. Er zijn apps waar je kunt zien hoe vaak je je telefoon per dag vastneemt. Probeer het zelf maar eens. Iemand die tachtig keer per dag zijn telefoon vastheeft, is geen uitzondering.»
Computerdokter
HUMO Wat weet Facebook over ons?
De Keyzer «Er zijn de voor de hand liggende zaken, zoals je geslacht, je leeftijd, je opleidingsniveau, wie je vrienden zijn, of je gaat trouwen, net op vakantie bent geweest, een baby verwacht... Dat zijn dingen die mensen meestal vrijwillig posten. Maar het gaat veel verder: ze kennen je inkomen en de waarde van je huis, of het bedrag dat je veil hebt voor een nieuwe auto. Ze kennen je favoriete restaurants en winkels, je interesses, de televisiereeksen waar je van houdt. Ze weten welke kleren je online koopt en of je huisdieren hebt. Hoe gezond je leeft en of je geld doneert aan liefdadigheid.»
HUMO Hoe kunnen ze weten hoeveel ik verdien?
De Keyzer «Als je vijf keer per jaar op reis gaat en je boekt vijf keer een vlucht, dan weet Facebook dat je in een hogere inkomensschaal zit dan wanneer je alleen maar foto’s van je caravan op een camping in Wuustwezel post. Als je vaak in de duurdere restaurants gaat eten, zegt dat ook iets over je inkomen. Je hoeft daarom niet eens zelf in te checken op Facebook. Als je op vakantie in Barcelona een restaurant opzoekt via de app Yelp, ga je de restaurants aanklikken die bij je budget passen – de prijsklasse staat telkens met dollartekentjes achter die restaurants aangegeven.
»Je kunt ook je creditcard aan Facebook koppelen om via Messenger betalingen te doen. Voor kleine bedragen onder vrienden is dat vaak handig: we gaan samen nog iets drinken, jij moet me nog 10 euro die je even snel met je creditcard via Messenger op je telefoon betaalt. Als je met diezelfde kaart daarna afrekent bij Pizza Hut, of je huurt een auto in Kroatië, dan weet Facebook dat, zelfs al heb je die transacties niet online gedaan.
»Je kunt tegenwoordig bij Facebook de gegevens opvragen die ze van jou verzamelen. Na het schandaal met Cambridge Analytica hebben ze die informatie ter beschikking gesteld en kun je ze downloaden. Bij je instellingen vind je ze in een speciaal veldje onder ‘Je Facebookgegevens’. Daar staat het allemaal bij elkaar: de dingen die je geliket hebt, de plaatsen waar je bent geweest, de advertenties waarop je hebt geklikt. Je telefoongesprekken, je sms-berichten, je chatgeschiedenis. Ook de inhoud van je berichten wordt gescreend en bewaard. Bepaalde woorden die terugkomen, worden aan je profiel toegevoegd. Vergeet niet dat ook WhatsApp en Instagram van Facebook zijn, waardoor ze nog duidelijker patronen kunnen herkennen van wie met wie converseert.
»Op zich zijn al die elementen vaak onschuldig, maar door combinaties te maken, kun je héél veel te weten komen. Wil je als adverteerder iemand bereiken die één huisdier heeft, van metal houdt, een link heeft met Portugal, meer dan 200.000 euro per jaar verdient en op een rechtse partij stemt? Het algoritme van Facebook kan exact zeggen welke 728 mensen – ik noem nu maar een getal – in België aan dat profiel beantwoorden.»
HUMO Vind ik niet leuk.
Lemaire «Ik heb mijn Facebook-app al jaren geleden van mijn telefoon gegooid, omdat het me te ver ging. Ik vind het te veel informatie om in handen van één bedrijf te geven. Het is allemaal legaal verzameld en het beantwoordt aan de regels van de General Data Protection Regulation (GDPR), de nieuwe Europese reglementering die persoonsgegevens beter moeten beschermen, maar dat wil niet zeggen dat iedereen dat prettig vindt.
»Vooral met de mobiele app komen ze veel te weten. Ik gebruik Facebook wel nog vanuit de browser op mijn computer. Op die manier komen ze minder te weten, hoewel ze IP-adressen ook aan locaties koppelen, en ze dus perfect kunnen zien wanneer ik bijvoorbeeld op het werk ben. Zo laat iedereen enorm veel digitale sporen na. Facebook zegt dan wel eerlijk welke gegevens het verzamelt, maar mensen beseffen niet wat je er allemaal mee kan doen als je er artificiële intelligentie (AI) op loslaat.»
HUMO Hoe werkt die artificiële intelligentie van Facebook?
Lemaire «Facebook laat een krachtig algoritme los op de enorme datasets die ze bewaren. Het is belangrijk om te snappen dat AI niet werkt zoals onze hersenen. Computers zijn namelijk veel beter in het herkennen van patronen dan mensen. Een computer maakt verbindingen tussen de data. Hij heeft geen bewustzijn en maakt daar dus geen bedenkingen bij.
»Een voorbeeld uit de geneeskunde: om uit te maken of een vrouw borstkanker heeft of niet, kan een oncoloog naar een foto van de mammografie kijken. Maar soms is er met het blote oog weinig te zien. AI doet dat beter. Die ziet de foto niet als een beeld zoals wij, maar als een dataset van pixels: van links boven tot rechts beneden ziet het een opeenvolging van kleurcodes van pixels. Daarin kan hij patronen herkennen waaruit borstkanker blijkt, ook al ziet het menselijke oog dat niet. Het algoritme is daarop getraind op basis van alle mammografiefoto’s die in het verleden zijn genomen, met de bijbehorende diagnoses. Zo leert het algoritme hoe het die pixels moet interpreteren.
»Op dezelfde manier komen ook alle Facebookgegevens in een database terecht. Het is alsof er een enorme foto is genomen van alle data die binnenkomen, gerangschikt als pixels. Je bent op die plaats geweest op dat tijdstip, je hebt naar dat tv-programma gekeken op die datum, je checkt zeventien keer per dag je Facebookaccount gedurende 20 seconden. Wij kunnen daar als mens geen betekenisvolle conclusie uit trekken. Een AI-computer kan dat wel, omdat het dat soort gedrag misschien al een miljard keer heeft gezien.
»Als mens proberen wij gedrag te voorspellen door logisch te redeneren. Als iemand vaak gaat sporten in de fitness, leiden we daaruit af dat die persoon gezond wil leven en zullen we hem bijvoorbeeld voedingssupplementen aanbieden. AI zal uit het feit dat je naar de fitness gaat, misschien ook weten of je eerder een diesel- of een benzinewagen zou kopen. En of je oranje parasollen verkiest boven groene.»
HUMO Hoe dan?
Lemaire «Door de gigantische omvang van de dataset, de rekenkracht van de computers en de constante input van gebruikers. Het herkent patronen tussen datapunten die zich in het verleden al zo vaak hebben voorgedaan, dat ze een voorspellende kracht krijgen. Dat is de kracht van Facebook.»
Beter dan je partner
HUMO Ik denk altijd dat ik niet zoveel persoonlijke informatie weggeef, omdat ik niet veel post op Facebook. Vergis ik mij?
De Keyzer «Dan geef je jezelf minder bloot en ben je minder interessant voor Facebook. Maar via omwegen komen ze toch nog veel te weten: door je surfgedrag op andere websites, of door de dingen die je liket.
»Uit een experiment van Britse en Amerikaanse gedragswetenschappers bij 3,7 miljoen deelnemers is gebleken dat één like al genoeg is om iemands persoonlijkheidstype te bepalen. Mensen die een foto van Lady Gaga liken of houden van de tv-serie ‘Entourage’, zijn meestal extravert. Wie interesse toont voor technologische onderwerpen, blijkt eerder introvert. Uit één like kunnen ze ook afleiden hoe open, nauwgezet, aangenaam in de omgang of emotioneel stabiel je bent. Het experiment toonde ook aan welke reclamebeelden het best aanslaan bij welk persoonlijkheidstype. Zo kun je je kennis over je gebruikers alsmaar verfijnen. Je moet alles uittesten op een zo groot mogelijke groep mensen, en dan alle data met elkaar kruisen.
»Met driehonderd likes geef je al zoveel prijs over jezelf dat Facebook je beter kent dan je eigen familie of je partner, zegt een andere studie. Een computer heeft geen vooroordelen. Ze zetten gewoon alle gegevens die ze hebben op een rij en trekken daar een bepaalde conclusie uit, zonder dat ze daar een mening over hebben.
»Zo komen ze onvoorstelbaar veel over je te weten. Of je geld investeert, met wie je een buitenechtelijke relatie hebt, met wie je berichtjes uitwisselt en welke emoticons je gebruikt. Via artificiële intelligentie kunnen ze ook je gemoedsgesteldheid afleiden uit de foto’s die je liket. Ik had deze week een zakelijk gesprek op kantoor met iemand die ik voor het eerst ontmoette. Tijdens het gesprek keek ik een paar keer onder tafel, want de man droeg sneakers van Adidas die ik mooi vond. Die avond meldde ik me aan op Facebook en kreeg ik een advertentie van Zalando, met exact dezelfde sneakers.»
HUMO Hoe kan dat?
Lemaire «De meest logische verklaring is dat Peter en zijn gesprekspartner hetzelfde profiel bij adverteerders hebben: ze zijn allebei ondernemers, hoger opgeleid, sportief, van dezelfde leeftijd en dezelfde liberale overtuiging. Hun koopgedrag zal voor een deel gelijklopen. De kans is groot dat ze ook dezelfde schoenen leuk vinden.»
HUMO Heeft het gewerkt? Heb je die schoenen gekocht?
De Keyzer «Nee. Ik zal niet zeggen dat ik immuun ben voor reclame, maar als het er zo dik op ligt, ga ik er niet op in (lacht).»
HUMO Vandaag kun je met artificiële intelligentie aan de hand van een foto iemands seksuele geaardheid vaststellen.
Lemaire «En er is nog veel meer mogelijk. Er bestaan computerprogramma’s die uit de beeldanalyse van je gezicht kunnen afleiden hoe zelfverzekerd, gestresseerd en oprecht je bent. Die programma’s worden nu al door bedrijven gebruikt om gesprekken met sollicitanten te analyseren.
»In de luchthaven van Japan hangen camera’s die op je gezicht je lichaamstemperatuur en hartslag kunnen lezen. Die camera’s dateren uit het tijdperk van de SARS-epidemie. Iedereen die koorts heeft, wordt uit de rij gehaald en moet een onderzoek bij de dokter ondergaan.»
HUMO Waar eindigt dat?
Lemaire «Een interessante vraag die we moeten durven te stellen. Stel dat je krachtige artificiële intelligentie op het internet loslaat om alle gegevens over één persoon bij elkaar te harken en te interpreteren. Voeg daar ook nog eens de honderden uren video bij die over jou bestaan op servers overal ter wereld, gefilmd door camera’s op de openbare weg, in winkels, in bedrijfsgebouwen, dan is het mogelijk om iemand volledig transparant te maken. Wie van je vrienden vertrouw je, wie niet? Geef je echt om het lot van de Syrische vluchtelingen of doe je maar alsof? Was die reis naar Ibiza echt zo leuk als je Instagramfoto’s laten uitschijnen? Wie is je favoriete kind?»
HUMO Kunnen ze die dingen vandaag al weten?
Lemaire «Vandaag zitten onze data verspreid in verschillende silo’s. Facebook is er maar één van, zij het een grote. Niemand kan al die data vandaag in één systeem krijgen, en de artificiële intelligentie die in staat is om je psyche helemaal transparant te maken, moet nog uitgevonden worden. Maar het is toch een relevant gedachte-experiment, we moeten daarover nadenken.
»Wil je echt volledig doorgelicht worden? Wil je dat Facebook meer over jou weet dan je aan jezelf kan toegeven? Mensen geven de toestemming om hun gegevens te bewaren, maar ze kunnen niet inschatten tot welke acties dat kan leiden als die data in handen komen van bepaalde organisaties of overheden.»
HUMO Is er veel veranderd met de GDPR?
Lemaire «Die nieuwe Europese reglementering moet onze persoonlijke gegevens beter beschermen, en heeft zeker impact. Het goede is dat er grenzen worden gesteld aan de ijver waarmee bedrijven zich als een stofzuiger van data gedragen op het internet. Het is veel omslachtiger geworden voor bedrijven om informatie te verzamelen en te bewaren. Maar het zal de informatiewinning niet stoppen en het beschermt ons niet tegen gevaarlijke uitwassen van misbruik.»
De Keyzer «Twee weken voor de GDPR van kracht werd, heeft Facebook nog heel wat gegevens van gebruikers die in datacentra in Ierland waren verzameld, snel versluisd naar een datacentrum buiten Europa. Zo konden ze voor miljoenen gebruikers aan de GDPR-wetgeving ontsnappen.»
HUMO Facebook heeft onlangs besloten om minder nieuwsberichten in de newsfeed te laten verschijnen, en meer leuke kiekjes en berichten van vrienden, zoals in de begindagen.
Lemaire «Uit onderzoek bleek dat mensen die vaak op Facebook zaten, daar ongelukkiger van werden. Dat is natuurlijk een probleem voor een bedrijf dat leeft van de aandacht en de tijd van haar gebruikers. Facebook heeft altijd geprobeerd om mensen zo lang mogelijk op hun site te houden om hen zoveel mogelijk advertenties te laten zien. Daarmee heeft het iets heel nieuws gecreëerd: de aandachtseconomie. Ze gebruiken allerhande trucjes om mensen zo vaak mogelijk naar hun site te lokken. Maar als mensen ongelukkig worden op Facebook, werkt dat natuurlijk niet meer. Mark Zuckerberg heeft onlangs aangekondigd dat zijn teams niet langer de opdracht hadden om mensen zo lang mogelijk op de site te houden, maar om een geluksgevoel te creëren bij de mensen. Eén van de stappen daarin was om minder nieuwsberichten te tonen, en meer sociale interactie.»
HUMO Is die beslissing er ook niet gekomen na de kritiek dat propaganda op Facebook een doorslaggevende rol heeft gespeeld in de verkiezing van Donald Trump en het brexit-referendum?
Lemaire «Dat kan er ook mee te maken hebben. Intussen heeft Facebook wel de strijd aangebonden met nepnieuws: duizenden mensen screenen alle nieuwsberichten om de nepberichten eruit te filteren.»
De Keyzer «In India heeft WhatsApp maatregelen moeten treffen omdat het voorbije jaar minstens dertig mensen werden gelyncht door een menigte omdat er op WhatsApp valse berichten circuleerden dat ze kinderen hadden ontvoerd – een groot probleem in India. WhatsApp heeft er nu de instellingen veranderd, door onder andere de forward-knop uit te schakelen, zodat dat soort nepberichten zich niet meer razendsnel kan verspreiden.»
Geen misdaad meer
HUMO Het blijft vreemd dat bedrijven veel meer over ons weten dan de overheid.
De Keyzer «Terwijl al die kennis de overheid echt zou kunnen helpen bij een beter bestuur. Het paradoxale is dat een commercieel bedrijf als pakweg Uber beter weet dan het stadsbestuur waar de hotspots in een stad zijn, of waar de meeste verplaatsingen op een donderdagavond naartoe gaan. De NMBS en De Lijn weten dat niet. Als je daar een ticket koopt, weten ze niet waar je op- of afstapt. De enige manier waarop zij kunnen weten hoeveel passagiers ze vervoeren, is door ze te laten tellen door controleurs op hun ronde.
»Uber weet dat het imagoproblemen heeft en wil nu bepaalde data met het stadsbestuur delen. Ze komen zoveel over het transportpatroon in de stad te weten, dat ze als eerste zien waar misschien een nieuwe woonwijk of een bedrijfsterrein nodig is, waar het verkeerslicht te lang op rood staat of waar het verkeer elke ochtend stokt.
»Een app als Waze weet ook perfect waar het druk is op de weg en waar niet. Stel dat de overheid die kennis kan gebruiken, dan zou men bijvoorbeeld een tolheffing op de Antwerpse ring kunnen invoeren, die hoger wordt naarmate het verkeer drukker is.»
HUMO De criminaliteitsbestrijding zou ook een stuk vlotter kunnen verlopen.
De Keyzer «In sommige landen worden de gegevens van de uitkeringen gekoppeld aan de elektriciteitsgegevensbank. Als je een uitkering krijgt als alleenstaande, maar je hebt een elektriciteitsrekening voor tien, dan ben je ofwel een huisjesmelker, heb je een wietplantage of woon je samen met mensen en is je uitkering dus te hoog.
»Of kijk naar de drugsinvoer in de haven, een probleem dat Antwerpen maar niet gecontroleerd krijgt. Er zijn scanners die de containers op drugs kunnen controleren, maar dat wordt vandaag nog altijd manueel nagekeken door een douanier. Je zou perfect een algoritme kunnen trainen om er de verdachte containers uit te pikken.»
HUMO Maar voor je het weet, kom je in een bigbrothermaatschappij terecht.
De Keyzer «Dat is de akelige kant van het verhaal, ja.»
Lemaire «Je kunt er met digitale technologie voor zorgen dat het onmogelijk wordt om nog misdaden te plegen. Ik denk aan een voorbeeld uit de oorlog in Irak. Daar worden vaak mijnen langs de kant van de weg begraven, die ontploffen op het moment dat er een jeep overheen rijdt. Een bedrijf heeft toen in opdracht van de Verenigde Staten een drone ontwikkeld met ultrakrachtige cameralenzen die op grote hoogte boven Bagdad cirkelde en elke seconde een luchtfoto van de stad maakte, 24 uur per dag. Via een satelliet gingen die beelden naar een database, waar al die foto’s van het leven in Bagdad op elke seconde van elke dag bewaard blijven. Als er een bom ontplofte, konden ze die beelden terugspoelen in de tijd naar het moment dat de bom geplaatst werd. En zo kunnen ze steeds verder teruggaan: ze zien de dader aankomen op de plek vanuit een bepaalde richting, ze zien zijn auto achteruitrijden naar een bepaald huis, ze gaan naar dat huis, ze kloppen aan en ze hebben de dader vast.
»Ik hoorde de man die de drone mee ontwikkeld had in een interview zeggen: ‘Beeld je eens in dat er zo’n drone boven elke stad in de wereld hangt. Dan kun je het gedrag van alle mensen op elk moment van de dag volgen. Je hoeft maar in de tijd terug te spoelen om elke misdaad op te lossen.’ Combineer dat met de ANPR-camera’s op straat, die de nummerplaten van auto’s automatisch herkennen. Vandaag worden die al ingezet voor verkeersboetes en in politieonderzoeken. Ook daar is nog veel meer mogelijk. Want mensen zijn niet alleen herkenbaar aan hun vingerafdrukken, maar ook aan hun manier van stappen: die is even uniek.»
HUMO
Lemaire «Een computer in de camera kan die perfect capteren: hij tekent punten op je pols, je elleboog en je andere gewrichten en trekt daar lijnen tussen. Als je één keer in Antwerpen op straat wordt gefilmd door zo’n camera, dan weet het systeem wie je bent – zonder jouw naam te kennen – aan de manier waarop je loopt. Als je nog eens voorbijkomt, zal die camera je herkennen aan je loopje. Stel dat er in Antwerpen overal camera’s hangen die verbonden zijn met datzelfde circuit, dan kan je zeven dagen per week gefilmd worden. Zodra er een naam wordt gekleefd op de manier waarop je stapt, weet het systeem op elk moment van de dag waar je uithangt. Op die manier kun je, gecombineerd met alle forensische wetenschappen, alle criminaliteit oplossen.
»Maar willen we zover gaan? Waar is de grens? Mag je zo diep in data gaan graven dat je als mens geen enkele privacy meer hebt?»
HUMO Voorlopig moet de Belgische politie het nog altijd doen met een onderbemande cyberafdeling en oude computers.
Lemaire «In China heeft de overheid op dat gebied mijlen voorsprong op de rest van de wereld. De bevolking wordt in sommige steden gevolgd door camera’s en burgers worden digitaal getraceerd. Dat past allemaal binnen de uitrol van een zogeheten ‘sociaal kredietsysteem’ – in 2020 moet het afgerond zijn. Het is de bedoeling om mensen scores toe te kennen die weergeven hoe goed ze te vertrouwen zijn en hoe hard ze meewerken aan het Chinese project. Via het kredietsysteem kan een Chinees de toegang geweigerd worden tot scholen of tot transportmiddelen. Dat is vandaag al volop aan de gang.
»Er is dus wel degelijk een toekomst denkbaar waarin systemen je té volledig kunnen doorlichten en té goed kunnen voorspellen hoe jij je zult gedragen. We moeten nu al nadenken over de manier waarop we daarmee zullen omgaan. Ik denk dat er een aantal ethische richtlijnen nodig zijn om het leefbaar te houden, bijvoorbeeld dat we anderen niet aandoen wat we niet willen dat onszelf overkomt. Dat is een torenhoge uitdaging, maar we kunnen eenvoudig starten. Bijvoorbeeld: vraag niet aan een ander om informatie te delen die je zelf niet graag zou prijsgeven.»
