Jongeren stellen zelf diagnose op basis van TikTok-filmpjes: ‘Vaak maakt dat het probleem net groter’

Jongeren melden zich vaker bij de psycholoog met ‘adhd’ of ‘een burn-out’. Ze hebben die diagnose zelf gesteld aan de hand van TikTokfilmpjes. Psychologen zijn er niet per se gelukkig mee. ‘Vaak wordt het probleem zo juist groter.’

‘Dit zijn vijf tekens dat jij een burn-out hebt, zonder dat je het weet’. Zo begint een van de vele TikTokfilmpjes die online te vinden zijn. De persoon in beeld somt vervolgens een aantal klachten op waarvan de meeste mensen van tijd tot tijd weleens last hebben: slecht slapen, geïrriteerd zijn, uitstelgedrag. Op een ander filmpje - ‘Mijn leven met adhd’ - beeldt de maker uit dat ze altijd haar sleutels kwijtraakt en dat ze zich slecht kan concentreren met muziek aan. Weer een ander filmpje heeft als tekst: ‘Signalen dat je last hebt van een depressie’. Waarna in de opsomming onder meer staat dat je ontbijt overslaan en naar je telefoon grijpen zodra je wakker wordt, een signaal is.

Dit zijn voorbeelden, in dit geval zonder disclaimers, van het grote aanbod aan filmpjes waarmee TikTokkers hun vaak jonge publiek proberen te helpen om hun mentale klachten te duiden. Ze beschrijven of laten gedrag zien, dat veel kijkers herkennen en wat al snel leidt tot een zelfdiagnose. Maar hoe onschuldig is dit eigenlijk?

Al houdt de beroepsgroep geen cijfers bij, psycholoog Marijke van de Laar (44) merkt wel dat er de laatste jaren meer mensen bij haar langskomen die hun klachten al grondig online hebben onderzocht en op basis daarvan soms zelf een conclusie hebben getrokken. Het kan problematisch zijn dat ze zichzelf te snel een ziektebeeld toe-eigenen op basis van informatie van personen online, die vaak geen professionele achtergrond hebben.

‘Door bij beperkte mentale klachten een serieuze diagnose bij jezelf te stellen, wordt het probleem vaak alleen maar groter’, zegt Van de Laar. ‘Zo’n label legt een grotere lading op de klachten die je ervaart. Af en toe sociaal angstig zijn, is iets anders dan een sociale-angststoornis hebben. Je kunt af en toe sombere gevoelens hebben, maar een depressie is een ander verhaal.’

Jonge mensen gaan sneller op zoek naar een label voor hun klachten, merkt GZ-psycholoog Darja IJland (45) op. ‘Zij vinden het vaak moeilijk om woorden te geven aan wat ze voelen, dus gaan ze op het internet op zoek naar iets wat hun gevoel duidt. En dan komen ze al snel terecht bij serieuze psychische stoornissen.’

Wie op TikTok scrolt, komt beelden tegen die variëren van tropische vakanties tot iemand die in tranen vertelt dat ze paniekaanvallen heeft. Het lijkt daardoor bijna alsof er alleen twee extremen bestaan: je voelt je goed en hebt alles op een rijtje of je hebt een mentale stoornis. ‘Hierdoor wordt voorbijgegaan aan het feit dat het normaal is dat mensen zich soms even niet goed voelen zonder dat het direct een psychische stoornis is’, zegt psychotherapeut Majorie Dijkstal (63). In de praktijk zijn psychologen bij hun behandelingen voorzichtig met psychische klachten te labelen als een psychische stoornis, zodat het probleem niet groter gemaakt wordt dan nodig is. ‘Een diagnose kan invaliderend werken. Mensen identificeren zichzelf dan te veel met de stoornis en gaan zich er juist naar gedragen, waardoor de klachten soms erger worden dan ze waren’, legt IJland uit.

Door op basis van online filmpjes van 30 seconden bij jezelf vast te stellen ‘wat je hebt’, ga je voorbij aan de complexiteit van diagnostiek, zegt IJland. ‘Diagnostiek is heel ingewikkeld. Er is bijvoorbeeld veel overlap tussen de klachten die voorkomen bij verschillende stoornissen, zoals bij een burn-out of depressie. Het kan zijn dat mensen zichzelf herkennen in de klachten van een burn-out, terwijl ze eigenlijk een depressie hebben. Dit soort verwarringen bij zelfdiagnose kunnen ertoe leiden dat je hulp gaat zoeken in de verkeerde hoek.’

Op welke klachten mensen focussen, is vaak afhankelijk van wat ze zelf willen dat de uitkomst is. Ze zoeken dan naar een diagnose die bij sommige van hun klachten past en worden door wat ze zien en lezen versterkt in hun vermoeden. ‘Zo zitten mensen die zeggen dat ze last hebben van een posttraumatische stressstoornis, in sommige gevallen meer in de hoek van de persoonlijkheidsproblematiek. De diagnose PTSS klinkt voor sommige mensen beter, omdat de oorzaak van je gedrag dan buiten jezelf ligt’, aldus GZ-psycholoog Dijkstal.

Om professioneel een diagnose te kunnen stellen, proberen psychologen juist te kijken naar de complete achtergrond van een persoon. Zelf een diagnose stellen op basis van de informatie die je vindt op een platform als TikTok, of een andere online bron, wordt problematisch zodra patiënten daardoor het gezag van professionele hulpverleners ondermijnen. Er ontstaat dan een scheve verhouding tussen hulpverlener en patiënt.

Zo kreeg psycholoog Eva Idelenburg ooit een boze moeder op haar dak. ‘De moeder kwam binnen met haar kind en eiste een bepaalde behandeling waarover ze op internet had gelezen. Toen ik uitlegde dat een andere behandeling beter was voor haar kind, werd ze boos.’ Toch zegt Idelenburg dat dit soort gevallen eerder de uitzondering dan de regel zijn. Meestal wordt een verkeerde insteek die voortkomt uit een online zelfdiagnose wel hersteld tijdens de behandeling. ‘Ik denk dat wij nog steeds voldoende autoriteit hebben’, zegt ook IJland. ‘Wij geven als psychologen uitleg over de diagnose en bijbehorende behandeling. Daarmee tackel je vaak datgene wat mensen denken te hebben, op basis van wat ze op internet hebben gelezen.’

Ondanks de negatieve kanten van zelfdiagnoses vindt IJland het in eerste instantie een positieve ontwikkeling dat er online en op sociale media als TikTok tegenwoordig meer wordt gepraat over mentale gezondheid. ‘Het taboe dat erop rustte, is minder aan het worden. Daardoor durven mensen die psychische klachten ervaren sneller de stap te zetten om professionele hulp te zoeken. Bovendien is het voor mensen met psychische klachten fijn om zichzelf te kunnen herkennen in lotgenoten.’

Ook Idelenburg is positief over deze ontwikkeling. De psycholoog denkt zelfs dat een zelfdiagnose een rol kan spelen als je psychische klachten hebt en de stap naar professionele hulp nog niet hebt gemaakt. ‘Als mensen zichzelf herkennen in een diagnose, kan het ook zijn dat ze hun klachten sneller serieus nemen’, zegt ze. Uiteindelijk is het van belang dat mensen de weg naar een professional vinden.

(AD)