Michelle Martin komt volledig vrij: ‘Ze is een toegewijde moeder die zielsveel van haar kinderen houdt’

Vanavond brengt Canvas de documentaire ‘Petites’, waarin mensen die in de jaren 90 kind waren vertellen wat ze zich nog van de zaak-Dutroux herinneren. Deze week werd ook bekend dat Michelle Martin, die al sinds 2012 voorwaardelijk vrij is, deze zomer volledig vrij zal komen, zonder restricties. Zes jaar geleden sprak Humo met Christian Panier, de voormalige rechter die toendertijd de ex-vrouw van Marc Dutroux in huis nam.

(Dit artikel verscheen oorspronkelijk op 18 juli 2016 in Humo)

Op het gelijkvloers rond het piekfijn onderhouden erf van de vierkantshoeve is een raam kapot. ‘Och ja, iemand vond het nodig om een baksteen binnen te gooien,’ zegt Christian Panier, de schouders ophalend.

CHRISTIAN PANIER «Dat is in maart gebeurd, na het feest van de kerstboomverbranding in het dorp. Het was halftwaalf ’s nachts, ik was nog niet lang terug van de opera in Luik en lag net in mijn bed toen ik ‘BANG!’ hoorde, en gerinkel van glas. Ik spurtte de trap op en kwam Michelle Martin in de gang tegen, ook wakker geschrokken van het lawaai. Maar we vonden niks, en zijn maar weer gaan slapen. ’s Ochtends heb ik die steen bij mij op het gelijkvloers ontdekt.

»Voor de rest vielen de reacties op de komst van madame Martin nogal mee. Ik heb een paar betogingen voor de deur gehad van dom extreemrechts: dikbuikige mannen met bierblikken en vrouwen die de kinderen in hun armen leerden scanderen: ‘Martin, putain!’ Enfin, erg hoogstaand. Ik heb ook al eens uitwerpselen in mijn brievenbus gevonden, maar ik krijg ook veel positieve reacties en hartverwarmende brieven. Sommige zijn zo ontroerend dat ik er bijna van moet huilen. Af en toe laat ik een stukje lezen aan Michelle Martin, die er ook door geraakt is. ‘Het is goed om te weten dat niet alle mensen gemeen zijn,’ zucht ze dan.»

HUMO Is ze bang om buiten te komen?

PANIER «Integendeel, ze is zelfs eens twee uur lang een rechtscollege komen volgen bij mij, aan de universiteit van Louvain-la-Neuve, in het gezelschap van tweehonderd studenten: niemand had iets in de gaten. In de pauze hebben we zelfs een praatje met elkaar gemaakt. De mensen vergeten snel, hè. De meesten herkennen haar tegenwoordig niet eens, terwijl ze uiterlijk weinig veranderd is: nog altijd blond en spichtig. In het begin droeg ze een bril en een zwarte pruik als ze buitenkwam, maar dat heeft ze snel achterwege gelaten.

»In maart, een paar dagen voor de terreuraanslagen, hebben we haar zoon Andy naar de luchthaven van Zaventem gebracht. Er was gigantisch veel volk in de vertrekhal, waar we op een terrasje een koffietje zaten te drinken. Een man keek in onze richting. ‘Het is zover, die heeft me herkend,’ fluisterde ze. ‘Maar nee,’ suste ik. ‘Jawel, jawel.’ Ze werd zenuwachtig. En inderdaad, die man stapt ineens op ons tafeltje af en steekt zijn hand uit: ‘U bent toch Christian Panier, de rechter?’ (lacht)

De Naamse rechter op rust Christian Panier is in het Waalse landsgedeelte bekend van de televisie, waar hij vaak aantreedt in duidingsprogramma’s en daar niets liever doet dan knuppels in het hoenderhok gooien. In 2015 lukte dat opnieuw, toen bekend werd dat hij de meest gehate vrouw van België onderdak zou bieden in zijn hoeve. Michelle Martin, die dertig jaar cel kreeg, was de vrouw die met één telefoontje het leven van vier meisjes had kunnen redden, maar dat niet deed. Na de arrestatie van Dutroux in augustus 1996 zweeg ze het langst bij de politie, ook al zaten er toen nog twee meisjes levend in de kelder gevangen – Laetitia en Sabine.

HUMO Herinnert u zich nog de commotie die de affaire-Dutroux destijds heeft losgemaakt?

PANIER «Zeer goed. Ik was net voorzitter van de rechtbank van eerste aanleg in Namen geworden. Onze kinderen waren nog jong, ik zat met hen op het terras toen het bericht kwam, die zondag 17 augustus, dat de lichamen van Julie en Mélissa waren opgegraven in de tuin van Marc Dutroux. We waren allemaal perplex, maar ik moet eerlijk toegeven dat de omvang van de zaak pas in de maanden nadien echt tot me doorgedrongen is, toen al die disfuncties bij de politie aan het licht kwamen en bleek dat de meisjes gered hadden kunnen worden. Onvoorstelbaar hoe de rijkswacht cruciale informatie achterhield voor de Luikse onderzoeksrechter Martine Doutrèwe. Zij was belast met het onderzoek naar Julie en Mélissa en heeft de meisjes nooit teruggevonden. Daarvoor heeft ze bakken onterechte kritiek gekregen, ook van de ouders. Die arme vrouw ging er helemaal aan onderdoor en is er uiteindelijk ook aan gestorven: ze was genezen van borstkanker, maar na de zaak-Dutroux is ze hervallen. Ze is een week na mijn vrouw gestorven aan dezelfde ziekte, in hetzelfde ziekenhuis, in dezelfde kamer.

»Ik kende Martine natuurlijk van het werk, maar mijn vrouw heeft haar in het ziekenhuis leren kennen, waar ze beiden chemo kregen. Mijn vrouw heeft voor euthanasie gekozen – dat toen trouwens nog illegaal was. Ze was aan het einde van haar krachten. We zijn zondagavond in het ziekenhuis aangekomen, een dag voor het zou gebeuren. Op de trap kwamen we Martine tegen, die van haar chemo kwam. Ze gaf toen al te kennen dat het er slecht uitzag voor haar. Mijn vrouw heeft een einde aan haar leven gemaakt op 20 april 1999, om 18.10 uur. Een week later is Martine Doutrèwe gegaan, in dezelfde kamer. Enfin, voilà.»

HUMO Wat zou uw vrouw gezegd hebben als u Michelle Martin toen onderdak had gegeven?

PANIER «Als ze nog geleefd had, was Martin misschien niet bij ons komen wonen, maar hadden we zeker een andere oplossing voor haar gevonden. We hadden dezelfde visie op de maatschappij. Dat ik een sociaal geëngageerde soixante-huitard ben, komt vooral door haar. Zij was altijd nog iets linkser dan ik.»

‘Opsluiten is zinloos’

HUMO Hoe hebt u Michelle Martin leren kennen?

PANIER «Heel toevallig. Op de dag van haar vrijlating in augustus 2012 werd ik door de RTBF geïnterviewd over de juridische kant van de zaak. Op het einde van dat interview heb ik er nog een persoonlijke noot aan toegevoegd: dat ik enorm veel bewondering had voor de moed van de zusters van Malonne, die Martin opvingen in hun klooster.

»Drie dagen later krijg ik telefoon, een fijn krakend stemmetje: ‘Monsieur le juge Panier? Het is zuster Christine. Moeder-overste van de clarissen in het klooster van Malonne. Ik wilde u bedanken in naam van de zusters en van madame Martin, we waren diep geraakt door uw woorden op televisie.’ Ik bedank haar en zeg dat ik altijd wil helpen waar ik kan. Acht dagen later (fijn stemmetje): ‘Monsieur le juge Panier? Zuster Christine hier.’ Met de vraag of ik Michelle Martin een lift kon geven naar Louvain-la-Neuve, waar ze haar eerste verplichte sessie bij haar psycholoog had. Dat was geen probleem, want ik gaf toen les in Louvain-la-Neuve. En zo hebben we kennisgemaakt.»

HUMO Hoe kwam ze bij de clarissen terecht?

PANIER «Dat kwam door haar advocaat, Thierry Moreau, een geëngageerd christen. Zuster Christine ging direct akkoord, maar er was enige overtuigingskracht nodig om de andere zusters mee te krijgen. Ze hadden niet zulke vijandige reacties van de mensen verwacht. Op een bepaald moment hebben ze van de politie zelfs de raad gekregen om niet buiten te komen. Maar na een tijdje is de storm gaan liggen, zoals altijd. Ik heb in het begin ook heftige reacties gekregen van mijn kinderen, vrienden, een boze poetsvrouw…»

HUMO Martin in huis nemen is dan ook een drastische maatregel.

PANIER «We wonen niet samen, hè. Ze huurt een driekamerappartement op de eerste verdieping, ik zit op het gelijkvloers.»

HUMO U hebt niet op voorhand met uw kinderen overlegd of het een goed idee was?

PANIER «Omdat ik wilde dat het zo laat mogelijk bekend zou raken. Alleen de clarissen waren op de hoogte, Michelle Martin zelf, en ik. Niemand anders. Mijn zoon had er geen problemen mee, maar mijn dochter vond het moeilijk. Ze wilde Martin ook niet ontmoeten. Intussen hebben ze elkaar drie keer gezien, en nu gaat het.»

HUMO Waarom kon Martin niet mee met de clarissen naar Brussel?

PANIER «Dat zagen de franciscanen bij wie de zusters zouden intrekken, niet zitten.»

HUMO Hoe moeten we ons haar dagelijks leven voorstellen?

PANIER «Ze studeert rechten in Namen, ze doet de boekhouding van enkele vzw’s en verenigingen in de buurt, ze gaat haar kinderen bezoeken…»

HUMO Eten jullie samen?

PANIER «Nooit! We kruisen elkaar soms in de gang, en af en toe gaan we samen inkopen doen. Maar dan wel elk met onze eigen caddy, en elk aan een andere kassa. Dat is de afspraak.»

HUMO Beschouwt u Martin als een vriendin?

PANIER «Helemaal niet. Ze is een kennis, een huurder, iemand die nood heeft aan veiligheid en aan onderdak.»

HUMO En de insinuaties dat u iets hebt met Michelle Martin?

PANIER «Onzin. Na de dood van mijn vrouw ben ik van kamp veranderd. Mijn partner, een Japanner, was trouwens ook niet zo blij met de komst van Michelle Martin. Het is een erg huiselijke jongen, gesteld op rust en kalmte.»

HUMO Martin heeft een soort steuncomité dat haar helpt sinds haar vrijlating. Wie zit daarin?

PANIER «Het is een netwerk van zo’n veertig mensen van alle rangen en horizonten, dat zich gevormd heeft in de tijd dat ze bij de clarissen zat. Er zijn christenen en niet-gelovigen bij, een psycholoog, een logopedist, een psycholoog, de directeur van de hogeschool in Namen, waar ze rechten volgt, de oude pastoor van Malonne en zijn vriendin, enkele protestantse families die haar al in de gevangenis bezochten… Elke maand kwamen we samen om te kijken hoever het stond, wat we konden doen voor haar. Evident is dat niet, hoor. Sommige mensen hebben het steuncomité moeten verlaten omdat hun partner bijvoorbeeld niet akkoord ging. Het zijn de mensen van dat steuncomité die voor haar hebben samengelegd om een auto te kopen, zodat ze nu gaat en staat waar ze wil. Ze weet dat ze op veel mensen kan rekenen, en dat is erg belangrijk voor haar.»

HUMO Waarom doet u dit eigenlijk?

PANIER «Veel mensen uit het steuncomité doen het vanuit hun geloof, maar bij mij gaat het in de eerste plaats om een politiek engagement. Ik ben principieel tegen gevangenisstraffen, want ze lossen niets op. De maximumstraf die ik zelf ooit als rechter heb gegeven, was acht jaar, in een zedenzaak. Ik vind trouwens dat alle gevangenissen in België gesloten zouden moeten worden. Ze zijn nergens goed voor, alleen de recidivecijfers worden er hoger door. Uit alle onderzoek over de hele wereld blijkt: hoe langer je iemand opsluit, hoe gevaarlijker die is bij zijn vrijlating.

»Er is ook nog iets overgebleven van mijn katholieke opvoeding, de mooiste zinnen uit het evangelie: ‘Ik had honger en u gaf mij te eten, ik was een vreemdeling en u verleende mij onderdak, ik zat gevangen en u kwam mij bezoeken…’ Dat probeer ik consequent te doen, daar waar het meeste kwaad is gebeurd. En Michelle Martin hééft veel kwaad aangericht, al was het maar omdat ze geen weerstand heeft kunnen bieden aan dat varken dat ze op die vervloekte schaatsbaan van Vorst heeft leren kennen toen ze 17 was.»

Christus Panier

HUMO Michelle Martin neemt tot vandaag nog altijd haar verantwoordelijkheid niet op in wat er met de kinderen is gebeurd. Ze doet nog altijd alsof ze er niets mee te maken heeft.

PANIER «Het is normaal dat ze die zaak probeert te externaliseren, als iets dat buiten haar ligt. Omdat het gewoon niet mogelijk is om daarmee te leven. Alle grote criminelen doen dat, anders is het ondraaglijk.»

HUMO Op geen enkel moment heeft ze haar spijt betuigd.

PANIER «Wat is dat, spijt? Geen enkele wet schrijft voor dat ze spijt moet hebben. Dat is een morele kwestie, geen juridische.

»Mensen nemen hun verantwoordelijkheid op of ze doen dat niet. Je kunt ze daartoe niet dwingen, net zo min als je vergiffenis kunt afdwingen. Laten we recht en moraal niet met elkaar verwarren. Immanuel Kant zei het al: de moraal is autonoom. Er is zoveel moraal als er individuen op aarde zijn. Het is voor iedereen verschillend, voor alle zes miljard mensen op deze planeet. Om die toch te laten samenleven hebben we het recht uitgevonden.»

HUMO Berouw tonen is nochtans één van die andere christelijke deugden.

PANIER «Ik zal u nog een andere belangrijke boodschap uit het evangelie meegeven: ‘Oordeel niet, dan zal er niet over je geoordeeld worden.’ Menselijk gezien oordeel ik nooit over andere mensen, never. Dat is aan God, als hij bestaat. Maar ik verbied het mezelf. Ik heb Michelle Martin nog nooit de vraag gesteld of ze spijt heeft. Dat heeft geen zin, ik heb daar geen zaken mee.»

HUMO Praat u dan nooit over wat ze gedaan heeft?

PANIER «Zelden. Ik heb haar gezegd dat ik zou luisteren als ze zelf iets kwijt wilde, maar dat ik haar nooit iets zou vragen. Als ze me iets vraagt, gaat het altijd over de technische kant van de procedures.»

HUMO Martin heeft nooit het achterste van haar tong laten zien. Ze heeft heel tegenstrijdige verklaringen afgelegd. Is het geen tijd dat ze dat eens en voorgoed opklaart, zodat de slachtoffers aan hun rouw kunnen beginnen?

PANIER «Ik heb geen zin meer om nog over het dossier te praten. Ik weet wat ze gedaan heeft, ik heb het proces van 2004 gevolgd, want ik gaf er elke avond commentaar bij in de studio van de RTBF. Voor mij is er een punt achter de zaak gezet op 17 juni 2004, toen het vonnis in het assisenproces is uitgesproken.

»Ik heb me heel mijn leven als rechter bekommerd om de slachtoffers, nu ga ik me ook om de daders bekommeren, want het is te gemakkelijk om ze gewoon weg te gooien. In elk menselijk wezen, zelfs Hitler, zelfs Stalin en Franco, zit een stukje menselijkheid. Daar moet je naar op zoek gaan. Maar dat betekent daarom nog niet dat die mens helemaal naakt voor iedereen moet gaan staan. Die heeft het recht zijn verantwoordelijkheid níét op te nemen. Omdat het ’m te zwaar valt. Of omdat die zo groot is dat hij er niet over kan spreken.»

HUMO Kortom: spijtig voor de dode kinderen?

PANIER «Denkt u dat we de kinderen weer tot leven kunnen wekken als mevrouw Martin spijt bekent? Zo werkt het niet, helaas. Alleen God heeft de doden weer tot leven gewekt, zegt men.»

HUMO Voor de ouders is het gebrek aan spijt niet te verteren. Interesseert u dat dan niet?

PANIER «Zeker wel, maar ik kan toch geen spijt bekennen in haar plaats? (Zucht) Dat soort discussies is typerend voor een beschaving die in zestig jaar tijd geen oorlog meer heeft gekend en op de één of andere manier behoefte heeft aan lijden. We hebben vandaag geen duivels en goden meer, dus vinden ze we maar zelf uit. Duivels zoals Martin en Dutroux, en goden zoals de Russo’s en de Lejeunes. Tegenwoordig zitten we in een modus van victimidolatrie, het verafgoden van de slachtoffers. Slachtoffer zijn is tegenwoordig een chic statuut. Meneer Russo en meneer Lejeune zijn toch geen helden omdat ze een ongeluk hebben ondergaan? Wat hebben ze gedaan om vedettes te worden? Niets!»

HUMO De Russo’s en de Lejeunes wilden helemaal geen vedettes worden. Ze hebben juist altijd hun waardigheid bewaard.

PANIER «Hun waardigheid staat buiten kijf, dat is waar. Maar een deel van de publieke opinie heeft zich vereenzelvigd met hen. Wat is dat voor een maatschappij, die het slachtoffer van een fait divers tot iconen verheft?»

HUMO Fait divers? Dan denken wij aan een handtassendiefstal of een brand in een wietplantage, niet aan de zaak-Dutroux.

PANIER «Het is gewoon een juridische affaire. Niet de Franse Revolutie, niet de oorlog van ’14-’18, en over tien jaar is iedereen de zaak-Dutroux vergeten. Ik zie het nu al bij de jongeren: ‘Dutroux? Martin? Connais pas.’»

HUMO U bent, als oud-rechter, een vertegenwoordiger van justitie. Begrijpt u dat de slachtoffers het als een provocatie zien dat uitgerekend u de kant van de daders kiest?

PANIER «Nee, dat begrijp ik helemaal niet – ik ben trouwens geen rechter meer.

»Wat verwachten de slachtoffers van mij? Meneer en mevrouw Russo hebben mij niet nodig. Ze hebben een huis in België, één in Sicilië en nog één in Frankrijk. (Schamper) Zij hebben geen onderdak nodig. Martin wel. Zij heeft niets.»

HUMO U vond het niet leuk dat Gino Russo u ‘Christus Panier’ noemde.

PANIER «Och, het bewijst nog maar eens dat je als slachtoffer niet per se een toonbeeld van zuiverheid bent.»

HUMO Toen Jean Lambrecks, de vader van Eefje, u een aangetekende brief stuurde met de vragen waar hij nog mee zit, bent u die niet eens gaan ophalen.

PANIER «En dan? Ik zie niet in hoe ik de slachtoffers zou kunnen helpen. Wil u dat ik met hen ga meehuilen?»

Omgekeerd seksisme

HUMO U hebt het vaak over het recht op een tweede kans.

PANIER (knikt)

HUMO In het geval van mevrouw Martin gaat het om een derde kans. Ze hád al samen met Dutroux in de cel gezeten voor de ontvoering en verkrachting van verschillende meisjes in de jaren 80.

PANIER «Wat is er mis met een derde kans?»

HUMO Of een vierde kans?

PANIER «Stelt u nu voor dat we overgaan tot het herinvoeren van de doodstraf?»

HUMO Het gaat niet over de doodstraf, maar over je verantwoordelijkheid opnemen. Toegeven dat je een misdrijf hebt begaan.

PANIER «Nogmaals, dat is niet de rol van het recht. Het recht is fundamenteel verschillend van de moraal. Als je ze gelijkschakelt, eindig je, zoals Hitler, in het totalitarisme – het recht van de sterkste.»

HUMO U zei ooit: ‘Ik zou desnoods Hitler in huis opnemen.’

PANIER «Waarom zou ik dat níét doen? Op de RTBF hebben ze me in primetime een soortgelijke hypothetische vraag gesteld: ‘Zou u ook Marc Dutroux in huis opnemen?’ Ik heb hetzelfde gezegd: ‘Waarom niet?’»

HUMO Voor Gino Russo is de rol die Martin gespeeld heeft even groot als die van Dutroux.

PANIER «Gino Russo heeft niets te vinden, hij is geen rechter, haha. Ieder op zijn plaats, hè, alstublieft. Wat weet hij ervan? Hij was niet eens op het proces.»

HUMO Hij heeft het dossier gelezen.

PANIER «Hij heeft er in ieder geval niet over te oordelen. Het is alsof een arbiter zou gaan eten met de voetbalspelers, zoals die imbeciel van een Connerotte heeft gedaan. Spaghetti gaan eten met de slachtoffers, gaat het een beetje? (procureur Michel Bourlet en onderzoeksrechter Jean-Marc Connerotte aten indertijd spaghetti op een benefiet voor Laetitia Delhez en Sabine Dardenne, red.) Hij is zoals de drie eerste letters van zijn naam: CON.»

HUMO U had meer sympathie voor zijn opvolger, Jacques Langlois?

PANIER «Een respectabel man. Van een heel ander kaliber dan die Bourlet. Die was geborneerd, beperkt, een kleine procureur uit de provincie. Dat citaat van hem: ‘Ik ga tot op het bot, als men mij laat doen – si on me laisse faire.’ Waar slaat dat in hemelsnaam op? Met dat ene zinnetje heeft hij wel het hele land op zijn grondvesten doen daveren.»

HUMO Hij deed die uitspraak naar aanleiding van zijn onderzoek naar de moord op PS-politicus André Cools. In dat dossier is hij afgeremd.

PANIER «Alsof hij, de almachtige meneer Bourlet, als enige de waarheid in pacht heeft! Ik verafschuw magistraten die dergelijke verklaringen afleggen. Hij heeft het dossier verziekt met zijn verklaringen over wijdvertakte netwerken en de hele bazaar. Op een bepaald moment was er sprake van om het hele dossier uit Neufchâteau weg te halen en over te brengen naar Namen of Verviers, uit de handen van meneer Bourlet. Dat ze het niet gedaan hebben en alleen Connerotte van het dossier gehaald hebben, was een toegift aan de publieke opinie. Die man was niet bekwaam.»

HUMO Bourlet is wel degene die de ontvoerde kinderen heeft gevonden.

PANIER «Omdat een vrouw de witte bestelwagen van Dutroux had opgemerkt. Bourlet was echt geen uitzonderlijke speurneus.»

HUMO Wat vertelt Michelle Martin trouwens over de ontvoerde en vermoorde kinderen An Marchal, Eefje Lambrecks, Julie Lejeune en Mélissa Russo? Wie zijn zij voor Michelle Martin?

PANIER «Het zouden haar kinderen kunnen zijn geweest. Of liever gezegd: het zou haar kinderen hebben kunnen overkomen. Dat denk ik – en daarom heeft ze zich zo door Marc Dutroux laten leiden. Ze heeft gehandeld uit angst. Een moeder van drie kinderen kán zoiets eenvoudigweg niet doen als ze niet volledig wordt gemanipuleerd. Michelle Martin is een extreem fragiele, kneedbare vrouw. Kristien Hemmerechts, die een boek aan haar heeft gewijd (‘De vrouw die de honden eten gaf’, red.), denkt er net zo over. Voor haar is Michelle Martin het prototype van de vrouw die door een dominante man tot in het extreme wordt gemanipuleerd.

»Net zoals Monique Olivier, de vrouw van seriemoordenaar Michel Fourniret. Die heeft nog voor me gestaan toen ik voorzitter van de raadkamer was. En Geneviève Lhermitte, de vrouw uit Elsene die haar vijf kinderen heeft vermoord, methodisch, de ene na de andere. (Maakt een paar keer het geluid van een keel die overgesneden wordt) Haar eigen kinderen!»

HUMO Martin en Lhermitte waren goede vriendinnen in de gevangenis van Berkendael.

PANIER «Ze kwamen zeer goed overeen, ja, volgens mij omdat ze precies door hetzelfde zijn gegaan.»

HUMO Zijn vrouwen niet in staat op eigen houtje kwaad aan te richten?

PANIER «Het is bijna omgekeerd seksisme, dat besef ik. Maar mijn intiemste overtuiging is dat een vrouw van nature niet crimineel is. Dat komt – en nu ga ik iets zeggen dat alle feministen op de kast jaagt – omdat vrouwen potentiële moeders zijn. Er is een groot verschil tussen iemand die leven verwekt buiten zichzelf om, zoals een man, en iemand die dat in zijn eigen lichaam doet, zoals een vrouw.»

HUMO Geneviève Lhermitte, die intussen is hertrouwd met een andere gevangene die ook is veroordeeld voor moord, wil nu weer kinderen. Is dat nog redelijk?

PANIER «Dat is haar absolute recht. Beseft u op welke samenleving we afstevenen als we mensen verbieden kinderen te maken? Het hoogste gerechtshof van Straatsburg zou zoiets meteen veroordelen. Ze heeft het geluk opnieuw gevonden. Of vindt u dat een vrouw die een abortus laat uitvoeren, later geen kinderen meer mag hebben?»

HUMO Nu vergelijkt u abortus met vijf moorden.

PANIER «Ik ben pro abortus, laten we wel wezen. Maar: als je kinderen hebt gedood, verlies je daarom nog niet het recht kinderen op de wereld te zetten, het spijt me. Au contraire, het is wellicht heilzaam voor de geestesgesteldheid van die vrouw.»

HUMO En het kind?

PANIER «Dat is simpel: ze zal van dat kind houden. Ze zal het niet noodzakelijk opnieuw doden.»

HUMO Laten we dat hopen.

PANIER «Is het goed voor een kind om op te groeien in een gezin dat van het bestaansminimum leeft, in een ongezonde omgeving die bijna automatisch naar delinquentie leidt? Dat is het evenmin. Maar moet je daarom armen verbieden om kinderen te krijgen? Nee, zou ik denken.»

HUMO Bent u zelf ooit het slachtoffer van een misdrijf geweest?

PANIER «Mijn broer is indertijd gestorven aan een koolstofmonoxidevergiftiging, ten gevolge van een slecht onderhouden verwarming op zijn studentenkot. Hij was 22, ikzelf was net afgestudeerd in de rechten. Het dossier sprak voor zich: het was de schuld van de eigenaar van het kot. Mijn ouders vroegen: ‘Christian, spannen we een proces aan?’ Ik zei: ‘Je doet wat je niet laten kunt, maar ik doe niet mee.’ – ‘Oké,’ zeiden mijn ouders, ‘dan doen we het niet.’ Wat voor zin had een proces? We zouden mijn broer er echt niet mee opnieuw tot leven wekken. Op zo’n moment moet je in de eerste plaats proberen je verdriet te verwerken. Met iets groots, dat het leven van de overledene eert, niet door zo’n eigenaar het leven zuur te maken.»

HUMO Wat als uw broer door zijn vriendin was vergiftigd, zou u dan ook laten betijen?

PANIER «Ik zal nooit iemand een proces aandoen die mij of mijn naasten kwaad berokkent. In de plaats van meneer Lejeune of Russo zou ik ook geen processen voeren, zo verwerk je je verdriet niet.»

HUMO Moeten verantwoordelijken voor misdrijven niet worden gestraft?

PANIER «Dat is niet het probleem van het slachtoffer, dat is het probleem van de procureur des Konings. Je hebt daders, slachtoffers, procureurs, rechters – ieder zijn rol. Nogmaals: als ze mijn kinderen vermoorden, zal ik me geen burgerlijke partij stellen. Het brengt mijn kinderen niet terug, en ik heb dat geld niet nodig. Voilà.»

20 euro per maand

HUMO In elke mens zit iets goeds, zegt u. Welke zijn Martins goede kanten?

PANIER «Ze is een toegewijde moeder die zielsveel van haar drie kinderen houdt. Het is iemand die absoluut de wil heeft om haar leven anders te eindigen dan ze het is begonnen. Zich integreren. Opnieuw werk vinden, zodat ze geld kan verdienen om een schadevergoeding te betalen aan de slachtoffers.»

HUMO Doet ze dat?

PANIER «Ze stort maandelijks geld op de rekening van meneer Lambrecks.»

HUMO Niet op die van meneer Marchal?

PANIER «Meneer Marchal heeft het niet gevraagd, zegt ze.»

HUMO Ze zou maandelijks 20 euro op de rekening van Lambrecks storten.

PANIER «Belachelijk weinig, maar ze heeft niet veel.»

HUMO Hoeveel bedraagt haar uitkering voor maatschappelijke reïntegratie?

PANIER «850 à 900 euro per maand, min de huur, min de vaste kosten. Ik zou met zo weinig geld niet kunnen leven.»

HUMO Toch is ze nog gespot bij een bezoek aan een dure kapper in Knokke.

PANIER «Het alziende oog van de media! Ze was daar met pastoor Lamotte en zijn vriendin, waar ze verbleven in een appartementje van zijn ouders. Hij kende daar een uitgeweken Waalse kapper, is dat zo belangrijk?»

HUMO Ze heeft na de dood van haar moeder de niet onaanzienlijke erfenis geweigerd, zodat het geld onmiddellijk naar haar kinderen ging en de slachtoffers er geen enkele aanspraak op konden maken.

PANIER «Et alors? Ik vind dat een heel normale geste als moeder. De familie Lambrecks heeft er een rechtszaak tegen haar voor aangespannen. Maar moet ze haar eigen kinderen ook in de miserie storten, nadat ze die van anderen heeft laten lijden? Dat begrijp ik niet. U zou het dus beter vinden dat haar kinderen ook arm zijn? Ze heeft als moeder alles gedaan om de toekomst van haar eigen kinderen veilig te stellen, en dat vind ik normaal.»

HUMO Martin heeft opnieuw contact met haar drie kinderen?

PANIER «Ja, het is een tijdlang stroef verlopen – die bezoeken in de gevangenis zijn ook niet simpel – maar nu gaat het goed. Toen de zaak-Dutroux uitbrak, was Frédéric 12, Andy was nog een kleuter en Céline was nog maar een paar maanden oud. De jongste twee zijn in een pleeggezin geplaatst en rond hun 12de in instellingen. Ze zijn alle drie apart opgegroeid, maar hadden wel onderling contact. Alle drie zijn ze – gelukkig maar – ook van naam veranderd.

»Andy ken ik het best. Hij heeft een maand bij mij gewoond, net voor Michelle Martin bij mij is ingetrokken. Hij woont nu in de streek van Bergen en is bezig met zijn examens voor de middenjury. Van de affaire weet hij alleen wat hem verteld is, en hij gaat er niet speciaal over lezen. Je voelt dat die jongen lijdt, maar hij praat er nooit over. Het is niet evident om te weten dat je ouders zulke dingen hebben gedaan. Hij voelt zich schuldig, maar hij houdt ook van zijn moeder. Zijn vader ziet hij niet meer.

»De oudste, Frédéric – iedereen noemt hem Fred – heb ik twee weken geleden nog gezien. Hij kwam aankloppen: ‘Moet je toevallig niet naar Namen? Kan ik een lift krijgen?’ En toevallig was ik net van plan om te gaan. Hij is intussen 30. Een gevoelige, artistieke jongen. Alles wat hij op Facebook post, heeft iets kunstzinnigs.»

HUMO Wat doet hij in het leven?

PANIER «Momenteel zoekt hij werk. Hij heeft zijn middelbare school afgemaakt, maar daarna niets meer. Hij is een verwarde jongen, hij is de enige van de kinderen die het allemaal bewust heeft meegemaakt. Hij is ook de enige die nog contact heeft met zijn vader, geloof ik. Vader en zoon hebben nog samen op de beurs gespeeld.

»Céline is intussen 20. Ze studeert in Brussel, iets in de medische richting, en zit daar nu op kot. Martin is haar eergisteren nog gaan bezoeken om een meubeltje te brengen dat ik niet meer nodig had en dat zij kon gebruiken.»

HUMO Dutroux had zich van bij de geboorte van Céline al voorgenomen om seksuele betrekkingen met haar te hebben ‘om haar op te voeden’. Weet Céline waar ze aan ontsnapt is?

PANIER «Dat denk ik niet. Maar alle drie weten ze heel goed dat ze hun leven lang een enorme last op hun rug zullen meetorsen.»

HUMO Nemen ze het hun ouders kwalijk?

PANIER «Dat denk ik wel. Maar ze praten er niet over.»

Lindeboom

HUMO U bent een vriend van de familie geworden.

PANIER «Omdat ik haar zoon een keer naar de luchthaven gebracht heb? Dat doe ik voor veel mensen.»

HUMO Gaan jullie samen naar klassieke concerten?

PANIER «Dat zou ze graag doen, maar ik ga het liefst naar de opera in Luik, en zij mag die provincie niet meer betreden (Martin mag niet meer in Luik en Limburg komen, waar de ontvoerde meisjes vandaan kwamen, red.). Ze houdt ontzettend veel van klassieke muziek en het Franse chanson.»

HUMO Vreemd als je weet uit welk milieu ze afkomstig is.

PANIER «Met Marc Dutroux heeft ze in barakken gewoond, dat klopt. Maar ze is lerares van opleiding, ze is bijzonder meticuleus.»

HUMO Ze kan erg goed autorijden. Dat heeft ze geleerd in de jaren 80 toen ze met Dutroux meisjes ging ontvoeren: toen zat zij achter het stuur van de camionette.

PANIER (onverstoorbaar) «En ze herstelt haar eigen kleren, ze maakt mooie dingen voor haar dochter – het is een vrouw met vele talenten.»

HUMO Is ze nog altijd zo godsdienstig? In de gevangenis bekeerde ze zich op een bepaald moment tot getuige van Jehova.

PANIER «Ik heb er amper met haar over gesproken, mij interesseert het geen zier. Ik stel vast dat ze boeken over spiritualiteit en esoterisme leest. Haar zoons zijn daar ook mee bezig, zie ik soms op Facebook.»

HUMO Hebt u haar de liefde voor klassieke muziek bijgebracht?

Panier «Die had ze al: in de gevangenis heeft ze er veel steun aan gehad.»

HUMO Ze hield ook een kanarie in haar cel.

PANIER «Ze heeft een bijzondere band met dieren, veel sterker dan met mensen. Het is geen toeval dat ze de vrouw was die de honden te eten gaf en de kinderen in de kelder liet verhongeren. Dat is de menselijke paradox, hè. Het bewijs dat alles mogelijk is. Ik heb een grote lindeboom in mijn tuin staan. Michelle Martin zit soms uren te kijken naar de vogeltjes die in die boom neerstrijken. ‘Je moet ze voederen,’ zei ze me eens. En dus heb ik op een dag een bakje met graan meegebracht.»

HUMO Hoeveel huur betaalt mevrouw Martin aan u?

PANIER «Dat zijn uw zaken niet.»

HUMO Rond de 200 euro?

PANIER «Zoiets.»

HUMO Het is een contract voor drie jaar, hè?

PANIER «Drie jaar, daarna zien we wel.»

HUMO Mag ze langer blijven?

PANIER «Uiteraard. Maar als ze de voorwaarden van haar straf blijft respecteren, ga ik ervan uit dat ze meer vrijheid zal krijgen en opnieuw zelfstandig kan leven.»

HUMO Is ze op uw aanraden rechten gaan studeren?

PANIER «Nee, dat deed ze al in de gevangenis. De materie waar zij mee bezig is, ken ik trouwens niet zo goed: handelsrecht, fiscaal recht, boekhouding… Ze begint volgend jaar aan haar laatste jaar van een bac in rechten aan de Ecole Supérieure des Affaires in Namen. Ze heeft intussen stage gelopen bij een advocaat. Dat soort werk lijkt me geschikt voor haar: administratie, dossierbeheer, recht en boekhouding bij een advocaat, een deurwaarder of een notaris.»

HUMO Wat als u haar niet had opgevangen?

PANIER «Dan zat ze nu terug in de gevangenis. Niemand wilde haar thuis. Overschat de moed van mensen niet op de momenten dat het er toe doet: of ze hadden geen plaats, of ze hadden jonge kinderen, of ze hadden al een vrouw. Bij mij was er geen bezwaar, zeker nu ik van kamp ben veranderd.»

HUMO Heeft de aanwezigheid van mevrouw Martin u veranderd?

PANIER «Het heeft me nog zekerder van mijn keuzes gemaakt: het leven heeft alleen zin door de anderen. Dat is mijn christelijke kant. Ik neem het op voor ‘de minsten onder de mijnen’.»

HUMO Gino Russo had gelijk: u bént Christus Panier!

PANIER «Mijn eerste naam is Christian. Mijn tweede Marie. Voor Jozef, le pauvre cocu, was er geen plaats meer (lacht).»

HUMO U bent de redder van mevrouw Martin.

PANIER «Te veel eer: ik heb haar geholpen om zich weer in de maatschappij te integreren.»

HUMO Maar u zal altijd bekend blijven als de beschermer van Martin.

PANIER «Dat neem ik mee in mijn graf, ja. En ik hoop dat zij op mijn begrafenis aanwezig zal zijn.»

HUMO Om een woordje te plaatsen?

PANIER «Dat mag ze niet, anders krijgt ze problemen, la pauvre.»