‘Napalmmeisje’ Kim Phuc: ‘Ik keek ernaar en schaamde me diep. Ik verafschuwde die foto’

Het meest iconische beeld van de Vietnamoorlog is zonder twijfel de foto van Kim Phuc, ‘het napalmmeisje’, vandaag precies 50 jaar oud. Die foto redde haar leven, al is ze er lang niet altijd blij mee geweest.

(Dit artikel verscheen in 2018)

Zeg Kim Phuc en de meeste mensen kijken je vragend aan. Zeg ‘het napalmmeisje’ en er is direct herkenning: ‘Natuurlijk, het meisje van de foto.’ Het meisje van de foto, dat zal Kim Phuc (59) voor altijd zijn. Nu heeft ze er vrede mee en dat straalt ze ook uit. Maar aanvaarden wat haar overkomen is, en het besef dat ze haar ervaringen op een positieve manier kan inzetten, kwam er niet zonder slag of stoot.

Kim Phuc schreef haar ervaringen neer in het boek ‘Het napalmmeisje’, met op de cover het al te bekende beeld: een meisje dat naakt en gillend van de pijn over een weg rent. Die foto werd genomen op 8 juni 1972, door een fotograaf die toevallig in de buurt was van het dorp Trang Bang, toen dat met napalmbommen werd bestookt. De foto haalde de voorpagina’s van tal van kranten en maakte grote indruk. Lezers over de hele wereld werden hard geconfronteerd met de wreedheden van het aanslepende militaire conflict in Vietnam. ‘End this horror’ kopte de Britse krant The Sun bij de foto, die bijdroeg aan het groeiende verzet tegen de oorlog.

– Maar zelf had u toen geen idee van de ontzetting die het beeld opriep.

KIM PHUC «Ik zag de foto pas toen ik weer thuiskwam nadat ik veertien maanden in het ziekenhuis had gelegen. Mijn vader toonde hem mij, hij had hem uitgeknipt uit de krant. Ik keek ernaar en ik schaamde me diep. Ik verafschuwde die foto. Ik zag mijzelf, mijn broers en mijn neef en nicht. Ik zag de pijn op mijn gezicht, en de pijn op de gezichten van de anderen. Maar ook dat zij allemaal kleren droegen. Die van mij waren verbrand door het vuur. Ik was naakt, als enige. En ik was ook nog eens een meisje.»

– Was die foto een vloek of een zegen voor u?

PHUC «Hij betekende verschillende dingen op verschillende momenten in mijn leven. Ik zou waarschijnlijk niet meer geleefd hebben als na dat bombardement die foto niet was gemaakt. De fotograaf, de Vietnamees Nick Ut die voor het Amerikaanse persbureau AP werkte, bracht me naar een ziekenhuis. Andere buitenlandse journalisten zorgden ervoor dat ik naar een speciale brandwondenkliniek werd overgebracht. Nog later kon ik een tijd naar Duitsland voor plastische chirurgie.»

– Die westerse aandacht ontging ook het Vietnamese communistische bewind niet. Dat zag de propagandawaarde van de foto, én van u. U werd gedwongen om buitenlandse journalisten en andere gasten te woord te staan.

PHUC «Ik voelde me daar heel ongemakkelijk bij, ook al omdat ik er lang niet altijd zeker van was dat mijn woorden juist werden vertaald door de tolken die de overheid had aangeduid.

»Al die verplichtingen dwarsboomden ook mijn studieplannen. Ik wilde graag dokter worden, maar ik had simpelweg niet de tijd om te studeren.»

– Was u zich bewust van de impact die uw foto had?

PHUC «Ja, maar dat mensen in de hele wereld zich de verschrikkingen van oorlog realiseerden, veranderde niks aan mijn eigen leven. Ik vroeg me steeds weer af: waarom ik, waarom moest mij dit overkomen? Ik heb vaak gedacht dat ik niet meer wilde leven. Ik had heel weinig zelfvertrouwen, ik vond mezelf niets waard.»

– U leed veel pijn, uw lichaam was zwaar gehavend. U vreesde dat een normaal leven niet voor u weggelegd was.

PHUC «Trouwen, kinderen krijgen, een gewoon leven, het leek een onbereikbare droom. Ik dacht: wie wil er ooit hand in hand lopen met mij, met al die afschuwelijke littekens? Ik kreeg dat idee maar niet uit mijn hoofd, wat ik ook deed.

»Maar kijk naar de foto’s in mijn boek. Op één ervan zie je duidelijk de brandwonden op mijn armen, schouders en rug. Op die ernaast zie je me nog steeds met een beschadigd lichaam, maar ook met een mollige baby in de armen. Dat is Thomas, mijn oudste zoon.»

– Anders dan u had gevreesd, werd er wel een man verliefd op u.

PHUC «In 1986 kreeg ik van de Vietnamese regering toestemming om in Cuba te gaan studeren. Daar ontmoette ik mijn man Toan (Bui Huy, red.). Hij was een medestudent uit Vietnam.

»In 1992 reisden we van Vietnam naar Cuba. Ons vliegtuig maakte een tussenstop in Canada. Daar maakten we gebruik van om er asiel aan te vragen.»

– U beviel daar in 1994 van uw eerste kind.

PHUC «Ja, anders dan wat veel dokters hadden voorspeld, bleek mijn lichaam een zwangerschap zonder al te veel problemen aan te kunnen.

»Toen Thomas geboren werd, kreeg die foto van dat meisje op de vlucht voor de horror van de oorlog, een nieuwe betekenis. Hij werd niet meteen een zegen, maar wel een opdracht. Ik hield mijn baby vast en dacht: dit kind en andere kinderen hebben recht op een onbezorgde jeugd, ze hoeven niet te lijden zoals ik heb gedaan. Ik besefte dat mijn foto heel nadrukkelijk weergeeft wat oorlog betekent, wat voor leed en pijn dat aan kinderen berokkent. En ik besefte dat ik me met die foto kon inzetten voor vrede.»

– Die opdracht werd officieel in 1997, toen u goodwill-ambassadrice werd voor de VN-organisatie Unesco.

PHUC «Ik reisde de wereld rond om te praten met mensen, maar ik vond het heel moeilijk om steeds maar weer terug te gaan naar die vreselijke dag en de jaren van pijn die erop volgden. ‘Stel me liever vragen over hoe het nu met me gaat,’ zei ik vaak.

»We zijn twintig jaar later, en ik heb er nu vrede mee. Een hele lange tijd kon ik de foto die toen van mij gemaakt is, niet bekijken als ik in mijn eentje was. Maar ik wil niet vasthouden aan mijn haat. Zelfs de pijn van mijn littekens kan ik nu beter verdragen. Hij is er nog steeds, maar ik ga er anders mee om.»

– U haalt veel kracht uit uw geloof, schrijft u in uw boek.

PHUC «Mijn christelijke geloof is een belangrijke steun. In 1982 las ik voor het eerst de Bijbel en ging ik naar de kerk. Daar vond ik rust. Ik ben God dankbaar dat ik nog leef, dankbaar dat ik sterker ben geworden, dankbaar dat ik weet wat vergeving is. Ik kan het verleden niet veranderen, maar wel zelf bepalen hoe ik ermee omga. Ik was op mijn negende op het verkeerde moment op de verkeerde plek. Toen had ik geen keuze. Nu wel.»

– Van een vloek is de foto uiteindelijk toch een zegen geworden.

PHUC «Het is een privilege dat ik nu de wereld rondreis voor Unesco. Dat kleine meisje dat zoveel heeft doorgemaakt, weet als geen ander wat de waarde van vrede is. Zonder die foto zou niemand hebben geweten wat er is gebeurd. En zou niemand hebben geweten wie ik was.»