‘Ons bewustzijn over internationaal recht en begrippen als genocide en misdaden tegen de menselijkheid ontstond in Oekraïne’

Welke boeken, films en podcasts helpen om deze oorlog in Oekraïne beter te begrijpen? Vijf specialisten geven hun top 3: ‘Lees Sana Valiulina over hoe je zo gemeen als Poetin kunt worden als je in een leugenachtige samenleving opgroeit.’

Vier van de vijf Oekraïne- en Rusland-specialisten die we vroegen ons te informeren, allen journalist, schreven zelf een boek over de regio. ‘Oorlog in Rusland’ van Michel Krielaars is zelfs net uit. Daarin beschrijft Krielaars in 87 pagina’s hoe Poetin van een cynische, autoritaire president kon uitgroeien tot een genadeloze tsaar en hoe hij westerse landen tegen elkaar uitspeelde met zijn energiepolitiek.

Over die energiepolitiek schreef journalist Wendelmoet Boersema ‘Gronings Goud - over de macht van het gas en de rol van Rusland’. Het kreeg deze maand veel aandacht. Al van wat langer geleden, maar nog steeds van belang, zijn de boeken over Oekraïne van correspondent Michiel Driebergen, ‘Lviv, een stad van paradoxen’, en Fleur de Weerd, ‘Het land dat maar niet wil lukken’.

Experts op Twitter

Alle vijf journalisten volgen zo hun eigen experts, vooral op Twitter, om aan informatie te komen. Wie veel genoemd worden: Michael Kofman, over militaire zaken, Illia Ponomarenko (van Kyiv Independent, het nieuwsmedium waarvan de redactie in Kiev onder zware omstandigheden doorwerkt), Michael McFaul (voormalig ambassadeur van de VS in Rusland) en Olga Tokariuk (onafhankelijke journaliste in Kiev).

Wat de Rus tot zich neemt

Wie wil weten wat Russen nu precies aan nieuws te horen krijgen, kan op Twitter Russia Today-hoofdredacteur Margarita Simonyan volgen. In het Russisch weliswaar, maar Google Translate schijnt wonderen te doen. Dat vertaalprogramma is ook nodig bij het Telegramkanaal van Novaja Gazeta, de krant die probeert door te gaan in Rusland. De site is nog in de lucht. Wel is veel materiaal gedwongen verwijderd.

Oekraïense kunst

Een Twitter-account dat geen informatie biedt, maar dat wel ontroert of waar je zelfs blij van wordt, is dat van Sjeng Scheijen, cultuurhistoricus en slavist. Van hem zie je sinds het begin van de Russische inval elke dag een Oekraïens kunstwerk met toelichting.

Vijftien tips van Rusland- en Oekraïnekenners

Michel Krielaars (61) (Ruslandkenner en oud-correspondent in Moskou voor NRC)

1. De film ‘Leviathan’ (2014) van regisseur Andrej Zvjagintsev. ‘Over hoe het Russische systeem individuen kapotmaakt.’

2. Het boek ‘Het einde van de rode mens’ van Svetlana Alexijevitsj. ‘Waarom veel Russen niet met vrijheid kunnen omgaan en maar blijven geloven in Stalin en de terreur die met zijn regime gepaard ging. De Wit-Russische onderzoeksjournaliste Alexijevitsj ondervraagt honderden getuigen over hun leven in en na de Sovjet-Unie.’

3. De roman ‘Kinderen van Brezjnev’ van Sana Valiulina. ‘Over hoe je zo gemeen als Poetin kunt worden als je in een leugenachtige samenleving opgroeit.’

Fleur de Weerd (37) (Oekraïnekenner en Oekraïne-correspondent)

1. De roman ‘Aleksandra’ van Lisa Weeda. ‘In deze autobiografische roman over haar Oekraïense familie in Loegansk komen verleden – kozakken, Sovjet-Unie – en heden – leven in een separatistische republiek – prachtig samen.’

2. Het boek ‘Het verloren koninkrijk – De geschiedenis van Rusland van 1470 tot heden’ van Serhii Plokhy. ‘Over de geschiedenis van het Russische nationalisme die Poetins streven naar machtsuitbreiding in een nieuwe context plaatst.’

3. Het boek ‘De tijd van de grote verwachtingen’ van Konstantin Paustovski (1892-1968), over Odessa, onderdeel van diens zesdelige autobiografie. ‘Hij was in de negentiende en twintigste eeuw een van de vele schrijvers in de Oekraïense havenstad. Een stad, volgens Paustovski, ‘waar werk en vreugde elkaar niet in de weg stonden, rusteloos als het rumoerige af- en aanrollen van de brede golven van de Zwarte Zee’.’

Wendelmoet Boersema (50)(adjunct-hoofdredacteur en oud-Moskou-correspondent van Trouw)

1. Het boek ‘Putin’s People - How the KGB Took Back Russia and Then Took on the West’ van Catherine Belton. ‘Een van de recentste goed gedocumenteerde boeken over de kringen rond Poetin, hoe ze aan de macht kwamen en wat ze met die verworven macht van plan zijn. Belton was jarenlang correspondent in Moskou voor de Financial Times.’

2. Het boek ‘We Need to Talk About Putin - How the West Gets Him Wrong’ van Mark Galeotti (2019). ‘Deze Britse historicus en een van de beste Ruslandexperts is nu weer veel in het nieuws en focust in dit boek op Poetins ideeën en visie op Ruslands plek in de wereld.’

3. De podcast BNR Perestrojkast van Oost-Europa-kenners Geert Jan Hahn en Floris Akkerman. ‘De enige podcast over Oost- en Midden-Europa die echt de diepte ingaat, van cultuur tot religie tot inzicht in de laatste gebeurtenissen. Met Michiel Driebergen als regelmatige gast.’

Hella Rottenberg (66)(correspondent in Praag en Moskou in de jaren negentig en medeoprichter van kennisplatform RaamopRusland.nl)

1. De podcast BBC Ukrainecast, geproduceerd door buitenlandcorrespondent Gabriel Gatehouse. ‘Hij maakt sinds de Russische invasie in Oekraïne een dagelijkse aflevering met briljante reportages, achtergrond en analyses.’

2. Het boek ‘The Conflict in Ukraine, What Everyone Needs to Know’ van Serhy Yekelchyk. ‘Hij legt vanuit Oekraïens perspectief de recente gebeurtenissen uit, zoals de Maidan-opstand, de corruptie, de annexatie van de Krim, het separatisme in de Donbas en de overwinning van Zelenski.’

3. De film ‘Donbass’ (2018) van Sergei Loznitsa. ‘Dertien quasidocumentaires geven een indruk van het dagelijks leven in Donetsk en Loegansk, sinds die onder gezag kwamen van pro-Russische rebellen. Gruwelijk en bizar tegelijk.’

Michiel Driebergen (41) (Midden-Europakenner en Oekraïne-correspondent)

1. Het boek ‘Galicische Wetten- over de oorsprong van genocide en misdaden tegen de menselijkheid’ van Philippe Sands (vertaling G. Paape). ‘Ons bewustzijn over internationaal recht en begrippen als genocide en misdaden tegen de menselijkheid ontstond in Oekraïne: en wel in Lviv. Wie het belang van internationaal recht wil begrijpen, moet – met Sands – op reis naar deze vergeten regio. Zeker in een tijd van mensenrechtenschendingen en schendingen van het oorlogsrecht.’

2. De roman ‘Vorosjylovhrad’ van Zerhi Zjadan (vertaling Tobias Wals). ‘Een van de prominentste Oekraïense schrijvers van dit moment, die nu in Charkov zit, een stad die hevig wordt gebombardeerd. Deze roman onthult feilloos de cultuur van de regio Donbas, een gebied waar maffia, geweld en misbruik heersen, maar waar je toch van gaat houden.’

3. Het boek ‘Grensland, een geschiedenis van Oekraïne’ van Marc Jansen. ‘Niemand beschreef zo compleet de historie van het grensland, dat met verschillende identiteiten toch veel meer een eenheid blijkt te vormen dan gedacht. Over Galiciërs, Kozakken, en het rijk Kiev Roes – en wat al die verschillende geschiedenissen samenbindt.’

(Trouw)