Salman Rushdie heeft in ‘Victoriestad’ op hoogst interessante wijze een homp Indiase geschiedenis verkneed, wat leidt tot een feest voor de lezer

Pampa Kampana: goeie naam. Een duttend vissersdorpje in een land met een abonnement op de zon, misschien? Of een non-alcoholisch drankje dat toch beschonken maakt? Nee, het is de naam van een vrouw geboren in het hoofd van Salman Rushdie, en van daaruit gedetacheerd naar ‘Victoriestad’, zijn 15de roman. Ze is het hoofdpersonage, en zal uiteindelijk 247 jaar oud worden. Je moet er maar de puf voor hebben, zeg ik altijd.

In ‘Victoriestad’ schrijft Rushdie de geschiedenis neer van het Vijayanagararijk, van de 14de tot en met de 16de eeuw een roerig koninkrijk in het zuiden van India. Dat lint van bloei en destructie, van eenheid en van paleisrevoluties, van oorlog en van vrede is écht, maar Rushdie saust één en ander met exuberante mythes, magisch-realistische interventies en fictieve personages. Pampa, bijvoorbeeld: ze is 9 wanneer na een verloren veldslag alle weduwen schijnbaar onbewogen zelfmoord plegen. Ook haar moeder stapt vrijwillig in het vuur, en Pampa zal voor altijd ‘de geur van haar brandende vlees in haar neus houden’. Ze wordt vervolgens aangeblazen door een goddelijke kracht, schept Bisnaga – vrij vertaald: ‘Victoriestad’ – en vult de inwoners in één nacht op met verhalen. De monarch is altijd een man, hoogstens kan Pampa koningin aan de zij van een koning zijn, maar 247 jaar lang is zij wel de spin in het web van het rijk.

Rushdie heeft dus een homp Indiase geschiedenis verkneed, maar de lezer kan reizen naar waar-ie wil: de geschiedenis van het Vijayanagararijk verbeeldt de constructie, opkomst, bloei en ondergang van steden, koninkrijken en mondiale machten over de hele wereld, en in elk mogelijk tijdvak. Niet dat Rushdie daarbij bruuskerende inzichten opdient: dat eb na vloed komt en vloed na eb, dat de nederlaag volgt op de zege en de zege op de nederlaag, dat machthebbers eerst een sokkel onder de voeten krijgen en later het schavot, is geen nieuws. Nee, de mescaline in deze roman is het brede, buikige vertelplezier van de schrijver, het luide vitalisme waarmee Rushdie een kruiwagen vol personages, geschiedenissen en bovennatuurlijke exotica voortduwt. Vogels, slangen en wolven kunnen praten, Pampa doet mensen vliegen, de volgehouden woede van een man komt hem bij elk bitsig woord op een nieuwe etterende pukkel in het gezicht te staan… En de schrijver grijnst, de lezer lacht: dit is een feest.

Het ware thema van ‘Victoriestad’ is bij nader inzien niet de geschiedenis, wel de vrouw. Pampa droomt van een stad en een rijk waar niet het patriarchaat regeert. Vrouwen kunnen er soldaat en advocaat zijn. Ze gelooft in de kracht van erotiek, en roept zo ontzetting op. ‘Je loopt een beetje voor op de tijd,’ krijgt Pampa te horen wanneer ze de stad met erotische houtsnijwerken wil sieren. Het is één van de vele passages waarmee je makkelijk een brug naar 2023 kunt aanleggen: precies daar zit woke nu.

Ook mooi: de schrijver dringt zichzelf niet op. Pas na het lezen schoot me te binnen dat het deel van de roman waarin Pampa met haar dochters in een sprookjesachtig woud verblijft, op de vlucht, geschreven is door iemand die zélf elf jaar in ballingschap doorbracht, na de fatwa die de Iraanse vrolijkerd Khomeini eind jaren 80 tegen hem uitriep, en die vorig jaar nog tot een aanslag op het leven van de schrijver leidde. Maar Rushdie wrijft zichzelf dus niet het voetlicht in. Liever geeft hij Pampa vrije baan, en al die andere personages die door haar lange leven stuiven.

Salman Rushdie is de man die op de bedrand van grote en kleine kinderen hoort te zitten om daar wild gebarend z’n verhalen te vertellen. En dat ís hij, ook al lag hij vorig jaar dus even in het stenige licht van een operatiekwartier omdat een extremistische boef hem had proberen te doden. Wanneer Pampa na 247 jaar dan eindelijk toch sterft, weet ze wat haar schepper ook weet: de woorden winnen.