Wat is de ‘puberale’ Elon Musk écht van plan met Twitter? Moeilijk om te weten

De rijkste man ter wereld, Elon Musk, is nu ook de eigenaar van een van de belangrijkste so­ci­a­le­me­dia­ka­na­len ter wereld, Twitter. Een profiel van een zeer succesvolle zakenman met puberale buien en ongrijpbare politieke overtuigingen, en een poging om zijn plannen met Twitter te doorgronden.

Het is vaak lastig erachter te komen wat Elon Musk écht van plan is. Zoals de afgelopen weken, nadat hij 9 procent van de aandelen van Twitter had verworven, en een tijdlang iedereen in het ongewisse hield over zijn verdere plannen door uitgerekend op Twitter het ene puberale voorstel na het andere te lanceren. Moet Twitter voortaan Titter gaan heten? Moet het hoofdkwartier van Twitter een daklozenopvang worden?

Hij is niet serieus, hij is een beetje aan het trollen, en zal wel snel genoeg krijgen van zijn nieuwe speeltje, zo was lange tijd de consensus onder volgers van de techwereld. Zo kenden ze hem immers.

Bill Gates moest het ontgelden

De rijkste man ter wereld, met een geschat vermogen van zo’n 270 miljard dollar, wekt soms online de indruk dat hij een verveelde puber is. Op Twitter schept hij er behagen in om anderen te tergen met obsceniteiten en pesterijen. Ook nadat hij grootaandeelhouder was geworden ging hij daar gewoon mee door. Afgelopen weekend nog moest Bill Gates het ontgelden. Musk postte een foto van zijn collega-miljardair met een onflatteus buikje. ‘Voor als je snel je stijve kwijt moet raken’, schreef hij erbij.

Maar misschien verliest de tegenstelling tussen ‘serieus’ en ‘een beetje trollen’ wel haar betekenis als je zoveel geld hebt als Elon Musk. Als je het je, kortom, kunt veroorloven om iedere opwelling serieus na te volgen. Zo vertelde hij ooit, in een podcastinterview met Joe Rogan, dat hij de raketten van zijn ruimtevaartbedrijf SpaceX puntiger had laten maken dan aerodynamisch optimaal was – een humoristische knipoog naar de film ‘The Dictator’ van Sacha Baron Cohen, waarin de grote leider zijn raketten ook graag puntig ziet. En zo noemde hij de twee kinderen die hij samen met elektronische muzikant Grimes kreeg daadwerkelijk X Æ A-12 en Exa Dark Sideræl.

Wat ook de achtergrond is van het overnamebod van 44 miljard dollar dat Musk vorige week uiteindelijk deed, de afgelopen dagen begon de financiering daarvan steeds serieuzere vormen aan te nemen, en na aanvankelijk tegenstribbelen maakte de raad van bestuur van Twitter op maandag bekend dat het ingaat op dat bod.

Twitter is niet zomaar een bedrijf

Daarmee heeft de vraag wat Elon Musk nu echt van plan is ineens een nieuwe lading gekregen. Want Twitter is niet zomaar een bedrijf, het is een sociaal medium met een enorme, wereldwijde maatschappelijke invloed. Een brandpunt voor discussies over de invloed van techbedrijven en algoritmes op het publieke debat, en over de reikwijdte van de uitingsvrijheid online. Een sociaal medium dat al jarenlang een stabiele factor is bovendien; het is nooit zo cultureel dominant geweest als Facebook, Instagram, of tegenwoordig TikTok, maar het is ook ouder dan die drie netwerken. En het is altijd zijn rol blijven spelen als aanjager van maatschappelijke discussies.

De overname van Twitter is voor Elon Musk, naar eigen zeggen althans, niet in eerste instantie een manier om geld te verdienen. Het gaat hem om niets minder dan de ‘toekomst van de beschaving’. ‘Vrijheid van meningsuiting is het fundament van een functionerende democratie, en Twitter is het digitale marktplein waar zaken die vitaal zijn voor de toekomst van de mensheid worden bediscussieerd’, schreef hij in een statement bij zijn overname.

Een paar aanzetten voor nieuw beleid maakt hij al bekend. Musk wil de algoritmes die Twitter gebruikt om tweets te sorteren openbaar maken, en wil spambots aanpakken. Daarnaast krijgt Twitter met de notoire shitposter en zelfverklaard ‘absolutist van de vrijheid van meningsuiting’ Elon Musk een baas die niet geneigd is tot censuur. Ten kantore van Donald Trump, die na de bestorming van het Capitool verbannen werd van het medium dat zijn politieke carrière lanceerde, zal het nieuws van de overname met belangstelling gevolgd worden.

Musk had een primeur

Maar verder dan algemeenheden reiken zijn plannen nog niet. Hoe je ‘absolute vrijheid van meningsuiting’ concreet invult, en in balans brengt met het tegengaan van oproepen tot haat en geweld, daarover breken techbedrijven zich al een paar jaar het hoofd. Hoe Musk de dilemma’s die daaruit voortvloeien in de praktijk wil oplossen, blijft in nevelen gehuld.

Maar als de wereld soms moeite heeft om Elon Musk te peilen, dan geldt dat net zo goed andersom. Als gastpresentator van comedyshow ‘Saturday Night Live’ gaf hij de kijkers een eerder dit jaar een primeur. ‘Ik schrijf vanavond geschiedenis als de eerste persoon met het syndroom van Asperger die de show mag presenteren’. Mensen die aan Asperger lijden – een syndroom dat tegenwoordig niet meer als zelfstandige diagnose wordt gesteld, maar als onderdeel van het autismespectrum geldt – hebben moeite met het intuïtief interpreteren van allerlei sociale codes.

In een interview met ondernemer Chris Anderson wijdde hij er verder over uit. ‘Ik had eerlijk gezegd geen gelukkige jeugd’, vertelde de in 1971 in Zuid-Afrika geboren Elon Musk. Hij had moeite om aansluiting te vinden bij leeftijdsgenoten. ‘Maar ik las veel boeken. Langzamerhand begon ik meer te begrijpen door de boeken die ik las en de films die ik keek. Maar het kostte me enige tijd om dingen te snappen die de meeste mensen vanzelf snappen.’

In 2002 cashte hij 175 miljoen

Behalve in boeken vond Musk troost in het programmeren van computers. Toen hij zeventien was vertrok hij naar Canada, het geboorteland van zijn moeder, om daar te studeren, en vanuit daar naar de VS. Uiteindelijk haalde hij bachelordiploma’s in natuurkunde en economie aan de Universiteit van Pennsylvania, en belandde vervolgens halverwege de jaren negentig op Stanford, de universiteit in Californië die de intellectuele motor zou worden achter de opkomst van Silicon Valley. Musk gaf zijn studie er daar al snel aan om zich aan een start-up te wijden. Met Zip2 maakte hij online stadsagenda’s voor kranten, die in die tijd hun eerste stappen op het internet waagden.

De verkoop van dat bedrijf maakte hem in 1999 internetmiljonair. Hij investeerde dat geld in het opstarten van een online financiële dienstverlener, die fuseerde tot het bedrijf dat iedereen nog altijd kent als PayPal. Toen dat in 2002 verkocht werd, cashte hij 175 miljoen dollar, en was zijn kostje verder gekocht.

Bij PayPal werkte Musk samen met Peter Thiel, inmiddels ook een bekende internetmiljardair, die allerlei uiterst rechtse en libertarische politieke initiatieven ruimhartig financiert, en op goede voet staat met Donald Trump. Musks politieke denkbeelden zijn lastiger in een hokje te plaatsen. Hij zegt zelf dat hij zich noch bij de Democraten, noch bij de Republikeinen thuis voelt. Maar zijn overtuigingen passen wel binnen wat in een essay in 1995 de ‘Californische Ideologie’ werd genoemd: een cocktail waarin de tegencultuur van de hippiebeweging samenvloeit met het techno-utopisme van de vroege computerpioniers en het economisch liberalisme dat in de jaren negentig hoogtij vierde.

Hij clasht regelmatig met linkse politici

Economisch gezien is Musk een radicaal voorstander van vrij ondernemerschap: op Twitter clasht hij regelmatig met linkse politici als Bernie Sanders (‘Ik vergeet steeds dat jij nog leeft’) en Elizabeth Warren (‘Bel alsjeblieft niet de manager, senator Karen!’) als ze beginnen over dat miljardairs meer belasting moeten betalen. Veel Republikeinen zijn daarnaast enthousiast over zijn absolute toewijding aan de online vrijheid van meningsuiting, en zijn geschamper over woke twintigers die hun pronouns prominent in de etalage zetten.

Maar zijn wetenschappelijke insteek maakt dat Musk zich, anders dan zulke rechtse fans, zorgen maakt over klimaatverandering, en een luid voorvechter is van het overstappen naar duurzame energie. Ook steunt hij radicale economische experimenten als een basisinkomen.

In de zakelijke avonturen die Musk na PayPal tot de rijkste man op aarde maakten, vechten die maatschappelijke betrokkenheid en dat radicale individualisme altijd weer om voorrang. Zijn bekendste project is natuurlijk Tesla, waar hij zich in 2003 inkocht, en dat hij tot een succesvolle producent van elektrische auto’s omvormde. Vriend en vijand moeten toegeven dat Musk een zakelijk kunststukje uithaalde door tegen alle trends in een succesvol Amerikaans automerk uit de grond te stampen. Hij is daar zelf ook trots op, en wijst er vaak op dat de logistiek van het opschalen van de productie vele malen ingewikkelder is dan het vervaardigen van een blits prototype dat in het oog springt.

Zonder Tesla was de doorbraak van de elektrische auto waarschijnlijk een stuk langzamer gegaan, en een overschakeling op elektrisch rijden is een van de belangrijkste hordes om van fossiele brandstoffen af te komen. ‘Tesla moet uiteindelijk beoordeeld worden op hoeveel jaren we de komst van duurzame energie versnellen’, vertelde Musk aan techjournalist Kara Swisher.

Openbaar vervoer vindt hij ‘stom’

Maar critici wijzen erop dat we met die elektrische auto’s wel vast blijven zitten in het stramien van de individuele autogebruiker die een dure Tesla kan betalen en daarmee zelf van a naar b reist. Dat werd helemaal duidelijk toen Elon Musk in 2016 een keer gefrustreerd in een file in Los Angeles stond, en een idee kreeg: tunnels boren om auto's onder de grond via een soort magnetische zweefbaan zonder frictie te transporteren.

Dat bestaat al, schamperden alle stedenbouwkundigen ter wereld direct. Het heet een metro. En Amerikaanse steden zouden er veel meer aan hebben als er eindelijk eens in openbaar vervoer werd geïnvesteerd, in plaats van eindeloze rijstroken voor losse auto's, boven of onder de grond. Maar van zulke collectieve oplossingen moet Musk niets weten. Over openbaar vervoer zei hij: ‘Het is stom. Niemand houdt ervan. Er zijn allemaal willekeurige onbekenden, en daar kan een seriemoordenaar tussen zitten, nou geweldig.’

Hij haalde inmiddels al honderden miljoenen dollars aan investeringen op voor The Boring Company, waarmee hij zulke tunnels de komende jaren wil gaan graven.

Ook de ruimtevaartprojecten die Musk onder de naam SpaceX najaagt zijn ontegenzeglijk succesvol – het is het enige Amerikaanse bedrijf dat astronauten voor de Nasa van de aarde naar het internationale ruimtestation ISS kan brengen. Wat Musk betreft is het bovendien een door idealen gedreven onderneming: hij wil Mars koloniseren, want als de aarde ooit onleefbaar wordt, moet de mensheid interplanetair worden.

Twitter verschilt nogal van zijn eerdere projecten

Maar als de ruimte inderdaad de redding van de mensheid moet worden, dan moeten we ook collectief de voorwaarden opstellen waaronder we die ruimte willen betreden, zeggen critici. Nu dreigt de ruimte de privéspeeltuin te worden van enkele miljardairs. ‘Het is vooral hun taalgebruik dat hun droom zo exclusief maakt’, schreef Marjolijn van Heemstra in de Correspondent. ‘Hun wereldbeeld verraadt zich in termen als frontier. De ruimte als plek om te koloniseren, zoals ooit het Wilde Westen.’

Na het betalingsverkeer, de auto-industrie en de ruimtevaart wil Musk nu de sociale media op zijn kop zetten. Maar dat is nogal een verschil. Want zijn eerdere bedrijven waren allemaal heel erg van technologie afhankelijk. Dat is Twitter natuurlijk ook, maar het succes of falen van dat platform schuilt uiteindelijk, meer dan in de technische interface, in de sociale interactie die er plaatsvindt.

Met de entree van Musk is de discussie vooralsnog een beetje platgeslagen tot wat hij er allemaal wel en niet toe zal staan, en of hij verbannen gebruikers weer terug laat keren. Dat is natuurlijk ook een belangrijke discussie.

Maar er zijn de afgelopen jaren nog meer discussies gestart. Wat betekent het als ons publieke debat wordt uitgebaat door commerciële partijen? Hoe verschilt de interactie tussen onbekende vreemden online van die tussen mensen in het echte leven? Is een digitale publieke ruimte eigenlijk wel te vergelijken met een marktplein? En, last but not least: als we de kwaliteit van het publieke debat zo belangrijk vinden, wie mag dan de regels schrijven voor hoe we dat voeren? Doen we dat met zijn allen, of zijn we simpelweg overgeleverd aan de partij die toevallig de meeste aandelen heeft verworven?

Hoe Musk over veel van die vragen denkt, weten we niet. Maar je kunt wel ongeveer aanvoelen hoe het antwoord op die laatste vraag bij hem uit zal pakken.

(Trouw)