Azzedine Amimour, vader van één van de terroristen die toesloegen in de Bataclan

Azzedine Amimour (69) is de vader van één van de jihadisten die in november vorig jaar een bloedbad aanrichtten in de Parijse concertzaal Bataclan. Hij is nog steeds verbijsterd over het aandeel van zijn zoon Samy (28) in het drama. ‘Kijk eens naar zijn foto. Is dit een terrorist?’ Een ontroerend gesprek.

(Verschenen in Humo op 26 december 2016)

Azzedine Amimour (69) zat die bewuste vrijdagavond 13 november naar de interland Frankrijk - Duitsland te kijken, die live vanuit het Stade de France werd uitgezonden. ‘Was m’n zoon maar hier,’ dacht hij, ‘dan konden we samen kijken.’ Maar Samy Amimour (28) had andere plannen. Hij drong die avond met twee handlangers de Bataclan binnen en terwijl ze ‘Allahu akbar’ riepen, schoten ze met machinegeweren 90 bezoekers dood. Zelf kwamen ze ook om. Samy stierf om 21.57 uur als eerste, nog tijdens de voetbalwedstrijd. Hij werd neergeschoten door toegesnelde agenten, waarna hij zijn bomgordel liet ontploffen.

De vader kan het nog altijd niet vatten. ‘Mijn zoon was een engel,’ zegt hij. ‘Hij was vriendelijk, hij slaagde telkens meteen voor al zijn examens, hij hield van dieren, hij huilde als hij wanhopige Syrische vrouwen en kinderen op tv zag… Waarom hebben ze hém gepakt? Waarom hebben ze hém geradicaliseerd?’

Hij loopt naar de boekenkast, waar een foto van Samy als kind in staat: een schattig ventje met een zachtaardige blik. ‘Hier, is dit een terrorist?’ Azzedine en zijn vrouw, allebei van Frans-Algerijnse afkomst, zijn progressieve, verwesterde moslims. Hij werkt als handelaar en heeft een grote liefde voor Franse literatuur. Zij is onderwijzeres op een katholieke school, een overtuigd feministe en republikein. Ze wonen in een nette buurt in de Parijse voorstad Drancy. Een deel van de week slaapt Azzedine elders, bij zijn winkel (in Luik, red.). Elke zondag keert hij voor een paar dagen terug naar huis. Het echtpaar heeft ook twee volwassen dochters. Hun zoon Samy vertoonde aanvankelijk geen spoor van radicalisme. De jongen was hooguit ‘een beetje introvert’, zegt zijn vader, maar verder leek hij gelukkig. Hij haalde moeiteloos zijn schooldiploma. Toen een universitaire studie rechten mislukte, ging hij in 2012 werken als buschauffeur. Dat jaar begon het. Samy was 25. Hij liet een religieus baardje staan en ging een djellaba dragen. Hij wilde bovendien naar Afghanistan of Jemen. Om Arabisch te leren, zei hij thuis. Waarschijnlijk werd hij aangespoord door foute contacten uit de beruchte moskee van Le Blanc-Mesnil, die hij met twee vrienden bezocht. Maar Azzedine koestert ook verdenkingen tegen een buurman met een baardje en een opvallende bekeringsdrift.

In de steek gelaten

Doorslaggevend voor Samy’s radicalisering, meent zijn vader, was een agressieve inval van de politie. In oktober 2012 werd Samy om zeven uur ’s ochtends thuis van zijn bed gelicht. Ordetroepen forceerden de deur en grepen hem. Ze bonden de ouders met handboeien vast, de ruggen tegen elkaar. Azzedine vroeg verschrikt: ‘Samy, wat heb je gedaan?’ De zoon zei: ‘Niks, papa! Echt, ik heb niks gedaan.’ ‘Ik zag hem geschokt toekijken hoe wij machteloos vastgebonden waren,’ vertelt Azzedine. ‘Dat beeld heeft op hem ingewerkt. Daar is het gebeurd.’ Samy werd vier dagen vastgehouden en verhoord omdat hij met zijn twee vrienden onderdak had geboden aan een geradicaliseerde man. De geheime dienst verdacht Samy er bovendien van dat hij als jihadist naar Jemen wilde. Later bleek volgens Le Monde ook dat hij toen al schietles had gevolgd en lid was geworden van een schietclub. Jihadistische plannen leek hij dus inderdaad te hebben. Maar de brute aanhouding was de trigger, aldus Azzedine. ‘Toen Samy weer thuiskwam, was hij een ander mens geworden.’

Volgens de burgemeester van Drancy, Jean-Christophe Lagarde, valt de ouders niets te verwijten. Hij kent hen en weet dat ze alles hebben gedaan om de radicalisering van hun zoon tegen te gaan. De Franse overheid liet hen jammerlijk in de steek. ‘Dit gezin zag een zoon ontglippen en kreeg geen hulp,’ zei Lagarde kort na de aanslagen. Daar komt bij dat de gemeente een ernstige fout maakte.

Na de aanhouding in 2012 werd Samy’s identiteitskaart ingehouden, om te voorkomen dat hij zou afreizen naar jihadgebied. Maar toen hij bij het gemeentehuis meldde dat hij zijn identiteitskaart was ‘kwijtgeraakt’, kreeg hij zonder problemen een nieuwe. Zo kon hij in september 2013 het land uit, naar Syrië. Azzedine is zijn zoon nog achternagereisd, met gevaar voor eigen leven.

In de zomer van 2014 stak hij de Turks-Syrische grens over, na Skype-contact met Samy. ‘Iemand van IS kwam me ophalen in m’n hotel in Gaziantep, in Turkije. Richting Syrië wisselden we wel vijf of zes keer van auto, het was heel goed georganiseerd. Simkaarten voor telefoons gebruikten ze bij IS maar één keer, daarna gooiden ze die meteen weg. Ik heb geen enkele affiniteit met IS, ze hebben mijn zoon afgepakt, maar het zijn zeker geen idioten.’ Zo arriveerde Azzedine in het IS-stadje Manbij, vlak bij de Turkse grens. Hij was er vier dagen, net rond 29 juni, de dag dat IS het kalifaat uitriep. Met een hoop moeite vond hij zijn zoon terug. Hij herkende hem eerst niet, want Samy was gewond en liep op krukken. Het werd een kille ontmoeting, met iemand die sterk verhard was op het slagveld. Vader en zoon konden bovendien nauwelijks praten, want steeds was er iemand van IS bij. ‘Als ik hem één-op-één had kunnen vragen of hij mee terug wilde, had hij misschien ‘ja’ gezegd. Dan hadden we het gered, want het was nauwelijks honderd kilometer naar de Turkse grens, een klein uur met een auto. We hadden het zelfs op een kameel nog gehaald. Maar het is me niet gelukt. Dat neem ik mezelf kwalijk.’ Azzedine moest zijn zoon in IS-gebied achterlaten en keerde alleen terug naar Frankrijk. Er bleef wel Skype- contact. En toen brak die bewuste vrijdagavond van het Parijse bloedbad aan. Die middag om één uur is Samy nog bij zijn ouderlijk huis gesignaleerd op camerabeelden. Dat heeft de burgemeester verteld aan Azzedine, die de opnames nooit heeft mogen zien.

De vader blijft nu achter met pijnlijke vragen. Hoe kon zijn zoon, ondanks opsporingsbevelen, vrij in Drancy rondlopen? En waarom heeft Samy toen niet even afscheid genomen, zelfs niet per telefoon? De maandagochtend na de aanslagen forceerde de ordedienst opnieuw de deur van huize Amimour. Het ging net zo gewelddadig als tijdens de aanhouding van Samy in 2012. Azzedine, zijn vrouw en een dochter werden opgepakt en dagenlang verhoord. Pas na enige tijd kreeg Azzedine de reden te horen. ‘Uw zoon is dood, hij was één van de daders in de Bataclan!’ werd hem toegeschreeuwd. ‘Ik stond perplex,’ zegt Azzedine. ‘Ik dacht dat Samy in Syrië zat, ik had geen idee. Het was zo grof zoals ze me dat vertelden… Toen ben ik op slot gegaan.’ Azzedine kreeg foto’s te zien van zijn zoon, levend en dood. ‘Dat is-ie,’ zei ik, ‘maar ik hoop vurig dat het een dubbelganger is.’ De beelden waren hard, maar niet bloederig, zegt Azzedine. Zijn zoon zag er volgens hem ‘normaal’ uit omdat hij was doodgeschoten, niet geëxplodeerd. Maar in een rapport dat een Franse parlementaire onderzoekscommissie in juli uitbracht, staat dat Samy op het laatst zijn bomgordel liet ontploffen. Franse media meldden het nog explicieter. Samy zou door de kogels van de politie ineen zijn gezakt en liggend zijn ceintuur hebben laten exploderen, waarna zijn hoofd en een been werden weggeblazen.

Verkeerde aanpak

Hoe het ook zij, Azzedine heeft zijn zoon verloren, en dat is al gruwelijk genoeg. Het gaat slecht met hem, bekent hij. Rouwen lukt hem niet. Emotioneel zit het muurvast. Hij leeft het grootste deel van de tijd alleen en heeft dan niemand om mee te praten. Zijn vrouw kan haar verdriet wel uiten, hij niet. Hij heeft nog niet één keer gehuild sinds vorig jaar, terwijl zijn gezin toch dubbel is getroffen. Ze zijn hun Samy kwijt en ze dragen ook nog het leed van al die onschuldige slachtoffers – levenslustige mensen die waren uitgegaan om te dansen en lol te maken. Azzedine denkt vaak aan ze. Maar de tranen zitten diep. Mensen, vooral journalisten, vragen Azzedine nog geregeld om zich te verantwoorden en afstand te nemen van de daad. Dat ergert hem. ‘Er zijn te veel doden gevallen,’ zegt hij. ‘Daar loop ik niet voor weg, maar ik hoef niet iedereen in m’n nek te hebben. Iemand heeft me laatst zelfs verweten dat ik geen compassie met de doden heb. Wat weet hij daarvan? Moet ik dan elke dag met een spandoek de straat op en schreeuwen: ‘Ik heb medelijden’?’ Azzedine geeft daarom geen interviews meer. Voor ons maakte hij een uitzondering. Waarom? ‘Intuïtie,’ zegt hij. En de hoop dat een buitenlands blad een ander verhaal zal vertellen dan al die Franse. Krantenartikelen zijn sowieso te kort om alles te vatten, zegt Azzedine. Hij wil een boek schrijven over Samy, maar hij weet niet waar hij moet beginnen. Hij heeft hulp nodig bij de opbouw. Diverse ghostwriters hebben zich al aangeboden, maar die hoeft hij niet. Hij wil het boek zelf schrijven. Maar een Franse uitgever ziet hij ook niet zitten. Het boek zou niet alleen over Samy moeten gaan, maar ook een soort essay moeten worden tegen de harde Franse terreuraanpak. Want waarom moest de politie twee keer de deur inbeuken terwijl Azzedine ook gewoon had kunnen opendoen? Waarom zijn e-mail en sms’jes blokkeren? Waarom al die vernederende en ‘kinderachtige’ methodes? ‘Denkt Frankrijk zó de strijd tegen terreur te winnen?’ Nog een voorbeeld van de harde Franse aanpak: teruggekeerde spijtoptanten van IS belanden snel in de gevangenis en kunnen hun Franse nationaliteit verliezen. Azzedine noemt dat ‘achterlijk’. Neem liever een voorbeeld aan de zachte methode uit Denemarken, zegt hij. In het Deense Aarhus is een aanpak ontwikkeld waarbij geradicaliseerden en teruggekeerde Syriëgangers uitgebreide psychologische begeleiding krijgen binnen een traject van re-integratie. Die menselijkheid is volgens Azzedine effectiever dan de harde hand. ‘Mensen zeggen vaak: ‘Je moet terugkeerders niet in een luxehotel zetten, want het zijn moordenaars.’ Maar waarom zou je je niet humaan opstellen, als dat helpt? Ik heb eens iets uitgerekend. Eén uur vliegen met een gevechtsvliegtuig kost 39.000 euro. Daar kun je minstens 150 consulten voor aanbieden.’

Kleinkind kwijt

Azzedine denkt ook aan zijn kleinkind. Een meisje, enkele weken na de aanslagen geboren in de Iraakse IS-stad Mosul. Samy was in Syrië getrouwd met de 18-jarige Kahina, die hij hoogzwanger bij IS achterliet om in Frankrijk zijn aanslag te plegen. Na 13 november verheerlijkte Kahina de terreurdaad van haar man. Ze was er trots op dat hij westerlingen had gedood. Azzedine wilde daarom niets met haar te maken hebben, ook niet met zijn kleindochter. Alle contact is verbroken. ‘Maar ik ben gaan nadenken,’ zegt hij nu. ‘Zo’n klein kindje, een meisje ook nog… Wat moet er van haar worden? Het is toch een deel van mezelf. Ik heb nooit een foto van haar gezien en ik weet niet waar ze is, maar ik ben bereid haar te gaan halen.’ Samy is op kerstavond begraven op het kerkhof van de Parijse voorstad La Courneuve, in alle stilte. Alleen vader, moeder en Samy’s zussen waren erbij. Toevallig lag het mortuarium vlak naast de Bataclan. Het gezin werd er door een chauffeur langsgereden. Azzedine had het gebouw nog nooit in het echt gezien. ‘Hier is het dus gebeurd, dacht ik. Er ging van alles door me heen…’ Maar hij vindt geen woorden voor het gevoel. Een ontlading blijft uit.

Hij wil er ook niet aan terugdenken, want het was niet de echte Samy die daar tekeer is gegaan. Liever kijkt Azzedine nog eens naar de kinderfoto’s. Hij laat ze zien. Samy met een voetbal, Samy met een geitje, Samy met de hele familie. Altijd lief en beminnelijk, met grote donkere ogen. ‘Zo blijft hij in mijn gedachten: als een engeltje.’