Barbara Sarafian: ‘Pas nu besef ik hoe alles altijd alleen maar om seks draait’

Het is 16 april: Barbara Sarafian is jarig, ze wordt 51. We willen het hebben over de Zeven Hoofdzonden en ‘Baptiste’, de spin-off van de BBC-serie ‘The Missing’ waarin zij een hoofdrol speelt en die op Eén te zien is, maar de Notre-Dame van Parijs staat in brand. We zijn er niet goed van. ‘Logisch,’ zegt Sarafian, ‘de kathedraal staat symbool voor dingen waar we ons allemaal aan opgetrokken hebben: het katholieke geloof, de Disneyfilm met Quasimodo, noem maar op.’ En dan zegt ze, onnavolgbaar als altijd: ‘En dat het nu net in april gebeurt!’

HUMO Hoe bedoel je?

BARBARA SARAFIAN «In april is Napoleon afgezet, met alle gevolgen van dien, en in april is de Irak-oorlog begonnen. April is de maand van de verwoestende gebeurtenissen.»

HUMO Niet toevallig ook de maand waarin jij bent geboren?

SARAFIAN «Ja. I am a warrior.»

GRAMSCHAP

HUMO Nu moet ik denken aan hoe je een keer woest bumperklevend en claxonnerend achter een politiecombi bent aangereden. Je was kwaad omdat ze jou géén bon hadden gegeven.

SARAFIAN «Ja (lacht). Machtsvertoon heeft een averechts effect op mij. Die agenten hadden me tegengehouden omdat ik aan het bellen was, maar ze wilden me in feite alleen maar intimideren. (Staat op en gaat wijdbeens staan, met de vingers in de broekriem) Zó. Dan denk ik meteen: moet ik nu onder de indruk zijn? Moet ik nu gaan kruipen? Na dat vertoon gaven ze me geen roze papiertje. Godverdomme, dacht ik, zo’n scène maken en dan niet all the way gaan? Dat pik ik niet. En toen heb ik de achtervolging ingezet.

»Het heeft mijn relatie met de Gentse politie er niet op verbeterd. Dat was niet handig toen ik later werd verhoord in verband met mijn scheiding.»

HUMO Hoe is je droomhuwelijk in een oorlog kunnen eindigen?

SARAFIAN «Omdat ik niet van mijn fouten leer en weer eens had gedacht: ik krijg die paar dingen die bij deze man scheefzitten, wel rechtgetrokken. Niet dus.»

HUMO Ik moet zeggen dat er bij mij al een alarmbel afging toen die nog nobele onbekende jou voor het oog van de hele wereld ten huwelijk vroeg tijdens de uitreiking van de Ensors. Wat jij helemaal niet prettig vond, zei je me achteraf.

SARAFIAN «Toen had ik misschien al moeten begrijpen dat hij wel erg graag óók in de spotlights wilde staan.»

HUMO En tijdens welk verhoor zat je ietwat spannende relatie met de politie jou in de weg?

SARAFIAN «Dat was toen hij zichzelf had verwond en de politie had verteld dat ik dat had gedaan. Toen ik de weergave van het verhoor las, zag ik dat er achter de zin ‘Ik heb dat niet gedaan’ een uitroepteken stond. Ik had die zin volkomen rustig uitgesproken, maar toen ik dat uitroepteken zag, ben ik wél ontploft: (trekt dwaas gezicht en zet Popeye-armen op) ‘Ben ik Jommeke of zo?! Ik wil een versie zónder dat uitroepteken.’ Dat uitroepteken was natuurlijk een gevolg van mijn reputatie dat ik hevig zou zijn.»

HUMO Is je hevigheid soms ook praktisch?

SARAFIAN «Zeker. Bij mijn auditie voor ‘Baptiste’, bijvoorbeeld. Producer John Griffin zei na mijn auditie: ‘This was really beautiful.’ Het klikte helemaal en ik hou echt van de rol van Martha, de hoofdcommissaris, maar Griffin wilde er nog even over nadenken. ‘Oké,’ heb ik toen gezegd, ‘je hebt drie dagen. Daarna kan ik niet beloven dat mijn agenda nog vrij is.’ Even later had ik de rol (lacht).»

EERZUCHT

HUMO Je hebt ook opnames achter de rug van de serie ‘Keizersvrouwen’, de film ‘All of Us’ van Willem Wallyn, en de VTM-reeks ‘De ontvoering van Phil Frisco’. Is het eerzucht die je agenda zo doet overlopen?

SARAFIAN «Maar neen. Nu is het even heel rustig, hoor. Ik ben van plan een theatermonoloog voor mezelf te schrijven. Het is tijd.»

HUMO Je bent van huis uit aangemoedigd om hoog te grijpen, hè? Je vader, een schrijver en globetrotter, zei: ‘Tout ce qu’on dit à l’école, c’est du quatsch.’ De school was eigenlijk beneden jullie stand, vond hij, net als het Antwerpse conservatorium, waar jij een jaar hebt gezeten.

SARAFIAN «Mijn vader was niet erg onder de indruk van het Vlaamse theater. Hij kwam uit Brussel, was een intellectueel en vond dat ik Apollinaire moest spelen. Hij had de hele wereld afgereisd en wilde mij triggeren om verder te kijken dan de plek waar ik geboren was. Hij sprak ook constant over het San Francisco Living Theater, waar iedereen in zijn blote op het podium stond. Maar ik kon dat toen nog niet aan, ik zocht te midden van mijn excentrieke omgeving wanhopig houvast en wilde zo gewoon mogelijk zijn. Terwijl mijn moeder in vreemde, wapperende gewaden rondliep, droeg ik keurige ribfluwelen broekjes.»

HUMO Maar nadat het fout was gelopen aan het conservatorium, heb je wel een theateropleiding in het Frans gevolgd.

SARAFIAN «Ja, bij Parallax, een actor’s studio die nu niet meer bestaat. Maar declameren in het Frans zoals ik dat daar leerde, vond ik vreselijk.»

HUMO En dus ben je kunstgeschiedenis gaan studeren, maar daar ben je ook mee gestopt.

SARAFIAN «Ja. Ik had een mondeling examen en moest een antwoord geven op de vraag: ‘Geef een voorbeeld van het unheimliche van Freud in de kunst.’ Ik zat mijn beurt af te wachten en zag de studenten vóór mij allemaal na één minuut buitenkomen. Ik dacht: krijg ik maar één minuut? I don’t think so! Toen het mijn beurt was, zei ik: ‘Denkt u nu echt dat iemand van mijn leeftijd eloquent kan uitleggen wat Freud met unheimlich bedoelt? Die materie vraagt om diepgang en die heb ik nog niet.’

»Ik had een steen meegenomen die mijn vader op het strand van Wissant had gevonden. Het water had er in het midden een gat in gesleten. Hij had die thuis op tafel gelegd en ik had in dat gat een steen gelegd die ik dan weer had gevonden. Mijn ouders vonden het fantastisch dat ik op zo’n symbolische manier met mijn vader communiceerde. Ik haalde de grote steen uit mijn tas, vertelde de leraar dat verhaal en legde mijn kleine steen in het gat. ‘Dát is unheimlich,’ Zei ik. Waarop hij mij 15 op 20 gaf en zei: ‘Wat doe jij hier? Ga met je verbeelding werken.’ Hij heeft gelijk, dacht ik, en ik ben gestopt met kunstgeschiedenis.»

HUMO Je hebt toen je koffer gepakt en bent zonder iemand te waarschuwen naar San Francisco en Los Angeles getrokken. Heb je toch de raad van je vader gevolgd?

SARAFIAN «Onbewust waarschijnlijk. Ik was me nog niet van veel bewust, hoor. Ik wilde gewoon naar het land van de jeans en Coca-Cola. Ik leerde er dat ik geen wijde, maar een strakke jeans moest dragen. Daar waren mijn dagen mee gevuld: met vorm. Niet met inhoud. Ik heb overal gezeten: bij bikers met leren jassen, tussen homo’s met veel kleur... Ik dwaalde van het ene uiterlijke vertoon naar het andere.»

HUMO Waar sliep je?

SARAFIAN «Bij mannen die achteraf gezien waarschijnlijk aan mijn vorm bleven haken. Er was altijd wel iemand die zei: ‘Are you free tonight?’ Maar na twee dagen zetten ze me weer buiten: ‘If nothing ain’t happening, you can’t stay.’ Ik had nooit door dat het de bedoeling was dat je iets ruilde. En dan vertrok ik en vond ik wel weer een oplossing. Ik dacht niet veel na. De bedoeling van die reis was vooral: van huis weg zijn. Ik woonde hier in een hippiewereld: mijn excentrieke moeder schilderde, mijn wonderlijke vader bestudeerde religies... Mijn omgeving was zo overdreven kleurrijk dat ze mijn eigen creativiteit verlamde, begrijp ik nu. Ik moest er weg.»

HUMO Die commune was achteraf gezien een snobistische aangelegenheid, vertelde je me eens.

SARAFIAN «Ja. Mijn ouders zeiden steeds tegen me: ‘Maak je los van alles. Ga oorspronkelijk in het leven staan. Kijk door je eigen ogen!’ Ik was een parent pleaser, dus ik deed dat. Maar als ik dan thuiskwam en zei dat ik helemaal weg was van John Travolta, kreeg ik te horen: ‘Is dát waar je mee afkomt? Mainstream shit!’ Wat ik allemaal niet goed mocht vinden omdat het te commercieel of te populair was! Daarom heb ik mijn zoon altijd naar alle shit laten kijken en luisteren die hij wilde. Hij woont weer bij mij en ik hoor nu dagelijks Lil’ Kleine en andere Nederlandstalige rap. Het was even wennen, maar nu vind ik het zalig.»

HUMO Hoe snobistisch ben je zelf?

SARAFIAN «Zéér. Ik ben heel verdraagzaam, maar ik denk wel snel: mag het alsjeblieft een beetje doordachter? Mijn snobisme vertaalt zich niet in vertoon, maar in stilte. Ik zwijg om in alle rust mijn oordelen en vooroordelen te proberen neutraliseren. Kijk, dat expliciet anders willen zijn, dat zich beter voelen van de hippies in die commune, dat was evengoed een vorm van statusdrang, net als bij die managers van het systeem waartegen ze zich verzetten. Iedereen zou op school ‘Statusangst’ van Alain de Botton moeten lezen. Mensen verwarren status veel te vaak met een gevoel van eigenwaarde. Ik heb dat ook gezien bij de leerlingen van het technisch en beroepsonderwijs van Don Bosco in Sint-Denijs-Westrem, met wie ik een theatervoorstelling heb gemaakt.»

TRAAGHEID

HUMO Hoe kwam je erbij je daarvoor in te zetten?

SARAFIAN «Na de film ‘Vincent’ (over de zelfmoord van een jongen, red.) kreeg ik telefoon van Jean-Louis Coppers van de vzw Tout bien – Okidoki, die zelf een zoon heeft verloren aan zelfdoding. Hij vroeg me of ik meter van zijn nieuwe campagne wilde zijn. Ik heb een zoon van 22 en bijna elke week hoor ik hem zeggen: ‘We zijn weer iemand kwijt.’ Ik vind dat vreselijk. In de tijd van Sylvia Plath deden mensen die zelfmoord overwogen, er maanden over om tot de daad over te gaan. Nu is dat nog maar drie dagen, door de harddrugs, die zo alomtegenwoordig zijn in onze samenleving. Jean-Louis wilde zich met de campagne hard maken voor een betere eerstelijnshulp, zoals een zelfmoordlijn waar altijd iemand opneemt, en niet alleen maar tussen zeven en tien uur ’s avonds. Dan zitten die jongeren op café. Zij willen bellen als ze thuiskomen.

»Ik ben daar op scholen over gaan spreken. Onder andere in Don Bosco, en daar vroegen ze of ik met hun leerlingen een voorstelling wilde maken.»

HUMO Daar heb je tijd voor vrijgemaakt.

SARAFIAN «Ja, en ik ben zielsblij dat ik het heb gedaan. Ik was zo ontroerd door de openheid van die jongens. Ik liet hen eerst over zichzelf vertellen en het raakte me hoe laag hun zelfbeeld was. ‘We zijn máár BSO,’ dat was de teneur. Weer die verrekte status die hun parten speelde. Daar ben ik tegenin gegaan. Toen we de decors in elkaar staken, was ik onder de indruk van hoe knap ze dat deden. ‘Normaal moet ik een week zoeken voor ik iemand vind die dat zo goed kan,’ flapte ik er dan uit. Ik meende dat. Ik heb hun duidelijk laten merken dat ik niet boven hen stond, en ik heb ook de onderlinge statusverschillen proberen uit te vlakken: ‘Jij met dat monkellachje bent echt niet stoerder dan die jongen in de hoek, hoor. Vind jij jezelf te graaf om mee te doen? Dan doet híj wel mee.’

»Pas na de voorstelling had ik door wat ik had bereikt. Ze wilden allemaal speechen. Oké, dacht ik, nu gaan ze van hun briefjes aflezen. Maar ze spraken me allemaal en plein public toe zonder één ‘euh’ te laten vallen. Ik was blij met hun dankbaarheid, maar ik keek vooral hoe ze daar allemaal stonden, de schouders recht. Ik was er niet goed van.»

HUMO Worstelt jouw zoon met statusangst?

SARAFIAN (schatert) «Hij kwam op zijn 15de thuis met het boek ‘Ik was een schaap’ van Jef Staes, over waarom mensen zo vaak veranderen in passieloze, naar hun pensioen verlangende schapen. Ik dacht meteen: he’s got the family disease. Zijn drang naar oorspronkelijkheid is zeer groot. Het is een familietrek waar ik ondertussen heel trots op ben.»

HUMO Is het soms niet ook een vloek om zo los van alles te staan?

SARAFIAN «Ik ben acteur en het is juist mijn opdracht om me met anderen te verbinden. Iedereen voelt verdriet, iedereen is bang en verlangt naar liefde. Dat gevoel roep ik als acteur op. Ik zeg constant: herkennen jullie dit? Iedereen houdt van het gevoel van herkenning. Dat wil ik mensen geven zoveel ik kan. Nu, in het gewone leven moet je wel uitkijken met begrijpen en begrepen willen worden. Het is ook een valkuil, omdat het de deur openzet om met je te laten sollen. Zeker als je goed bent in incasseren, zoals ik, en in de hoop op een beter begrip steeds weer geneigd bent mensen een nieuwe kans te geven.

»Op school al dacht iedereen: die Sarafian weet het allemaal zo goed, die heeft niks nodig. Ik werd nooit het favorietje dat iets extra’s kreeg en dat ben ik later ook nooit geworden. Ik kan wel heel goed voor mezelf zorgen, maar het nadeel van de souplesse waarmee ik in het leven sta, is dat je me ook makkelijk kunt rollen. Geeft iemand mij een duw, dan denk ik: oké, ik ben weg. Kruist die een paar maanden later weer mijn pad, dan zeg ik al snel: ‘We vergeten wat er is gebeurd en zien wat er nog mogelijk is, want het leven gaat toch om grotere dingen.’ Vreemd genoeg nodig ik mensen daarmee vaak uit om me omver te blijven duwen.»

JALOEZIE

HUMO Zouden ze dat misschien doen uit jaloezie? Iedereen wil graag zo goed voor zichzelf kunnen zorgen.

SARAFIAN «Sinds kort snap ik het DNA van jaloezie. Het is de angst voor het tekort, de angst om te weinig te hebben en te weinig te zijn. Wat ik ook allemaal aan te merken heb op mijn leven van vroeger, als mijn ouders mij iets hebben meegegeven, is het wel het gevoel dat ik iemand ben die het waard is graag gezien te worden. Mede daardoor heb ik altijd met vertrouwen in overvloed geleefd. Ik ga er altijd van uit dat er genoeg is, dat vandaag alles kan gebeuren en dat ik alles kan proberen te zijn. Met andere woorden: ik zie nooit rampscenario’s, ik zie alleen maar mogelijkheden. Ik ben niet aan het zoeken naar slinkse wegen om anderen een poot uit de draaien of hen uit de weg te duwen, laat staan dat ik jaloers ben. Waarom zou ik ook, als de kansen voor het oprapen liggen?

»Mensen noemen mij soms lui, en ik snap dat. Ik kom misschien zo over, maar dat is omdat bange mensen het zo druk hebben met zoeken naar zwaktes in anderen die ze kunnen uitbuiten, of omdat ze op hun hoede zijn voor concurrenten die op de loer liggen. Hoeveel tijd en energie bespaar je niet als je dat niet doet, maar je je alleen op het juiste moment keihard inzet voor wat je echt wilt doen? Ik denk dat mensen soms jaloers zijn op het vertrouwen dat ik heb, en de daarmee gepaard gaande levenskracht. Vooral mannen beginnen daarom soms plots met mij te concurreren. Of ze proberen die kracht te reduceren door me onderuit te halen, te isoleren of te schandaliseren. Dat is ook wat er min of meer is gebeurd tijdens en na mijn huwelijk.

»Ken je het begrip mimetische begeerte?»

HUMO Neen. Leg eens uit?

SARAFIAN «Mimetische begeerte is na-ijver uit angst zelf geen persoonlijkheid te hebben, het verlangen een ander te zijn of te hebben wat de ander heeft. Ik zal je uitleggen hoe het werkt. Als je vijf peuters een speelruimte binnenleidt waar vijf identieke stukken speelgoed liggen en één kindje pakt iets geestdriftig vast en roept: ‘Wauw!’, dan willen alle andere kindjes dát stukje speelgoed hebben, ook al hebben ze precies hetzelfde. Wie enthousiast en gefascineerd kijkt naar iets wat een ander eigenlijk ook heeft, heeft in de ogen van die anderen iets mooiers. Meestal is het altijd dezelfde die zo levenslustig reageert, en op den duur begint dat de rest op de zenuwen te werken. In plaats van een model wordt hij dan een obstakel en beginnen ze hem te kloten. Zo ontstaan zwarte schapen. Dat is het gevoel dat ik geregeld heb, dat mensen jaloers zijn op mijn onnozele enthousiasme.»

HEBZUCHT

HUMO Maakt jouw enthousiasme je ook hebzuchtig?

SARAFIAN «Altijd meer willen, het gevoel hebben dat het nooit genoeg is? Ik heb daar niet zo’n last van. Als ik een potje heb, denk ik: pak het, wees er stil mee en deel met degene met wie je wilt delen. Punt. Nu, ik ben wel gevoelig voor het soort auto waarin ik rijd en ik weet goed welke kleren ik aanheb. Maar ik overdrijf niet.»

HUMO Nadat je in ‘De slimste mens’ had onthuld dat jouw motto ‘Fuck off’ was, werd dat een hit. Je hebt nu een website waarop je ‘Fuck off’-sweaters verkoopt. Heb je er munt uit willen slaan?

SARAFIAN «De reacties op die uitspraak waren onvoorstelbaar. Iedereen zei dat ik daar iets mee moest doen. En toen kwam al snel het idee van die sweaters op tafel. Ik doe het wel graag, winkeltje spelen. Inkomsten en uitgaven, optellen en aftrekken: dat is lekker concreet en duidelijk. Ik vind dat fijn ter afwisseling van het broeierige theaterspel met emoties. Maar rijk word ik niet van die truien, hoor. Ik denk dat ik alles alweer aan de staat heb teruggegeven. Het leuke vind ik dat er een soort filosofie rond is ontstaan – het is geen big movement, maar toch. Mensen sturen me foto’s van hun trui terwijl ze op een berg staan of in de zon liggen te chillen, om te zeggen: ‘Sorry, maatschappij, maar nu presteren we even niet.’ Tof, toch?»

HUMO De hippiecommune waarin je opgroeide, was rijk.

SARAFIAN «Ja. Die hippies waren eigenlijk beatniks, ze waren allemaal kinderen van rijke industriëlen die alleen maar de beste goeroes wilden en die dan in businessclass lieten overvliegen. Voor de manier waarop zij wilden leven, had je ook geld nodig, véél geld. Dat is nu toch niet anders? De nieuwe versie van bewust leven is ook duur. Wat kost een bakfiets, denk je? Groen leven lukt niet als je geen geld hebt, hoor. Wat je nu ziet, is dat mensen daar hun status in zoeken en elkaar beginnen te bekampen: ‘Ik ben groener dan jij! Schaam jij je niet dat je niet groen genoeg bent?’ Als iemand dat spel met mij begint te spelen, geef ik ’m zo’n opdonder dat hij zóveel chemicaliën op zijn wonden moet smeren dat hij groen ziet.»

ONKUISHEID

HUMO Wat heb je over onkuisheid te zeggen, Barbara?

SARAFIAN «Niet veel. Ik ben de laatste jaren niet zozeer bepoteld, als wel mentaal, financieel en intellectueel gekloot. Die monoloog die ik ga schrijven, zal daarover gaan: over hoe narcisten vergif in je leven spuiten zonder dat je het doorhebt, hoe ze jou en je vrienden wijsmaken dat jij gek bent en zij niet, omdat ze doodsbang zijn om ontmaskerd te worden.

»Ik ben nu heel voorzichtig geworden. Ik zou wel een fuckbuddy willen, maar ik ben als de dood dat ik weer op iemand val die meteen naar zijn vrienden loopt en zegt: ‘Weet je wie ik heb aangeraakt?’

»Ik ben op dit moment verslaafd aan rechtszaken op YouTube. Pas nu besef ik hoe alles altijd alleen maar om seks draait. Die plek, 5 centimeter boven ons geslachtsdeel, daar ligt het centrum van ons bestaan. Daar ontstaan eerzucht, hebzucht, jaloezie, onkuisheid... Álles. Sex rules the world.»

HUMO Jou dus ook.

SARAFIAN «Een potje burgerlijke seks vind ik verschrikkelijk. Na zo’n sessie denk ik alleen maar: (snurkt) mja, we bellen nog wel. Seks is geen kwestie van een beetje goed technisch samenwerken. Neen. Zo’n goeie seks hebben dat je daarna alleen maar denkt: alles rond mij mag nu verdwijnen, maar dit gevoel wil ik morgen weer, of neen: straks! Dat is zó’n kracht. Dikke bankrekeningen, wereldmacht of een megastatus kunnen niet op tegen het gevoel dat alles overrompelende superseks je geeft. Dát is wat we eigenlijk allemaal willen.»

GULZIGHEID

HUMO Waarmee we meteen ook het hoofdstuk gulzigheid hebben gecoverd.

SARAFIAN «Amen.»

En dan trekt Sarafian de tweede fles champagne open en komt zoonlief binnen met een overdadige salade.

HUMO Een gelukkige verjaardag!