‘Biden is als de zogenaamd bedeesde keizer Claudius die na de decadente ramp Caligula kwam’

Joe Biden is 100 dagen president van de Verenigde Staten, en wist ondertussen al heel wat te verwezenlijken. In januari voorspelde Tom Lanoye reeds dat Sleepy Joe zou knallen. ‘Zijn mantel van kwetsbaarheid verhult een uitgekookte leider die steviger in zijn schoenen staat dan iedereen thans percipieert.’ Herlees hier de column.

Deze column verscheen in Humo op 26 januari 2021

‘Voortaan besteden we geen sikkepitje aandacht meer aan zijn voorganger, die oranje brulaap! We verzwijgen zelfs zijn naam, de beste kastijding voor zo’n ziekelijke narcist!’ Zo luidden de eerste hersenreflexen van velen, nadat Joe Biden eindelijk was beëdigd als nieuwe Amerikaanse president.

Echter, uit alle beschouwingen na de ceremonie, ook dit eigenste stuk, bleek hoe moeilijk zo’n mentale deportatie is. Donald Trump bleef alomtegenwoordig. Geheel conform de wetten van een berucht gedachte-experiment: je kunt niet bewust níét denken aan een wit paard. Laat staan aan een fabelwezen met díé tics en trucs, dát kapsel en die kapsones. Trump is vier jaar lang een fascinerende circusact gebleken waaraan we allemaal ziekelijk verslaafd waren. Hetzij uit dweperij, hetzij uit weerzin. Die beide sentimenten versterkten elkaar in de publieke arena en niet zelden bleek de afkeer zelfs verstokter dan de verering. Passioneel haten is heerlijk. Als Trump zijn fans én zijn tegenstanders iets heeft bijgebracht, dan is het wel die les.

Om Biden een echte kans te geven, zullen we dus eerst moeten afkicken van onze Trumpitis, en die rehab wordt allesbehalve makkelijk. Zo luidde mijn tweede hersenreflex. De afgelopen dagen ben ik daar echter drastisch op teruggekomen. Op meer dan één vlak vormt de herinnering aan Trump de politieke levensverzekering van Biden. Daarom gaat hij zo flink door met het spelen van die arme, sukkelachtige Sleepy Joe. Zijn mantel van kwetsbaarheid verhult evenwel een uitgekookte leider die steviger in zijn schoenen staat dan iedereen thans percipieert.

Nooit eerder verwierf een Amerikaanse president zo’n machtig mandaat: meer dan 80 miljoen stemmen, 7 miljoen meer dan zijn tegenstander… Historical! Never happened before! En tegelijk een meerderheid in de beide huizen van het Congres. Bovendien is Biden in se een sterkere act dan Trump omdat je amper ziet dat het om een act gáát. Het belangrijkste rekwisiet van deze Nieuwe Goochelaar is geen wit konijn of een doormidden gezaagd vrouwmens. De tweeledige toverstok van Biden bestaat uit, enerzijds, de blijvende slagschaduw van zijn voorganger en, anderzijds, het bewust laag gehouden verwachtingspatroon omtrent zijn zogenaamd bescheiden zelf…

Om die stelling te staven, zal ik gebruikmaken van de grootste stoplap van alle opiniemakers en parvenupolitici: het Romeinse Rijk en zijn makkelijk manipuleerbare geschiedenis. Is dat vergezocht? Niet eens. Amerikaanse presidenten leggen hun eed af op de trappen van een gebouw dat ze zelf het Capitool noemen. Naar de belangrijkste tempel in de Eeuwige Stad van eertijds. Akkoord, er zíjn verschillen. De Amerikaanse versie van dat gebouw bulkt ook van de maçonnieke symboliek, met dank aan bouwheer en vrijmetselaar George Washington. En naast het antieke Capitolium bevond zich een steile rots waar landverraders en coupplegers niet werden gedoogd, maar juist afgegooid. Onder luid gejuich.

Maar laten we toch proberen wat parallellen te trekken. Niet tussen gebouwen, maar tussen machthebbers.

SOLDATENLAARS

Keizer Claudius dankt zijn huidige bekendheid aan de romans van Robert Graves, een Britse legerofficier die zelf eerst alleen bekendstond als chroniqueur van Wereldoorlog I – ‘Good-Bye to All That’. Zijn roem piekte in het midden van de jaren 30 met ‘I, Claudius’ en ‘Claudius the God’, twee onverbiddelijke bestsellers, losjes gebaseerd op de werken van Tacitus en Suetonius. De BBC-serie ‘I, Claudius’, uitgebracht in het midden van de jaren 70, werd al even populair. Ze lanceerde de carrières van John Hurt en Derek Jacobi. Zij gaven briljant gestalte aan respectievelijk keizer Caligula en diens onverwachte opvolger, zijn krakkemikkige oom Claudius.

Caligula betekent ‘soldatenlaarsje’. Hij zou niet bedankt hebben voor militaire dienst vanwege een verzonnen botvergroeiing aan de hiel, zoals Trump deed. Caligula hield er juist van om zelf bloed te mogen vergieten in veldslagen, straatgevechten, herbergen en bordelen. Wél net als Trump hield hij van bluffen, afdreigen, overspel, valsspelen bij het dobbelen en het verbreken van mores en gebruiken, ook tijdens het bekleden van het hoogste ambt. De Senaat vond hij een hinderlijke rem op zijn nukken, vijanden liet hij verbannen of opruimen, veel verordeningen kwamen neer op zelfverrijking en nepotisme, en om zijn appreciatie voor machtsdeling in de verf te zetten, benoemde hij zijn lievelingspaard tot consul. Die kans heeft Trump laten liggen – tenzij fysiologisch onderzoek van Mitch McConnell of Lindsey Graham alsnog het tegendeel aantoont.

Naast zuipen, vreten en hoereren beoefende Caligula één hobby met nog groter fanatisme. Jan en alleman en plein public beschimpen. De zwakkeren eerst. Zijn oom Claudius was zo’n persoon. Een ziekelijk scharminkel dat fel stotterde. Zijn bewegingen waren licht spastisch en hij trok van kleins af met zijn ene been. Veel tijdgenoten versleten hem voor achterlijk. Claudius was behalve dodelijk verlegen ook verstandig genoeg om zich te gedragen naar zijn schijnbare zwakzinnigheid. Terwijl rond hem de rivalen van Caligula vielen als vliegen, bereikte hij de gezegende leeftijd van 50 – stokoud, naar destijdse normen – toen zijn neefje om het leven werd gebracht door zijn pretoriaanse garde. Die was zijn willekeur en loze beloftes zat.

De mythe wil dat die garde, tijdens haar plundering van het paleis, botste op een hevig bevende en om genade stotterende Claudius, verborgen achter een gordijn. Ze riep de hulpeloze grijsaard prompt tot nieuwe keizer uit – nog steeds volgens de mythe: dik tegen zijn goesting. De gardisten hoopten hem naar hun hand te kunnen zetten, maar Claudius verbaasde de wereld door te regeren met vaste hand, dertien jaar lang en met ongekende voorspoed en stabiliteit als gevolg. Mede omdat iedereen hem bleef onderschatten vanwege zijn ouderdom en zijn versprekingen.

De werkelijkheid was allicht prozaïscher. Sommige historici suggereren dat Claudius rechtstreeks betrokken was bij de moord op zijn neef. En als de vergelijking met Biden steek houdt, moeten we vooral zorgen dat Joe nooit een zoon adopteert. Die van Claudius heette Nero. Hij vermoordde zijn pleegvader, diens rechtmatige zoon en zijn eigen moeder. En hij liet als keizer heel Rome wegfikken terwijl hij citer speelde en citeerde uit eigen dichtwerk. Alles kan altijd erger.

ZWARTE TEXANEN

‘Ik kom terug, in één of andere vorm,’ zei Trump, vlak voor hij de allerlaatste keer in het presidentiële vliegtuig zou plaatsnemen. Het klonk als een belofte jegens zijn slinkende aanhang en een dreigement aan het adres van zijn steeds talrijkere tegenstanders. Zijn ultieme weerwraak zou zijn dat hij mag weerkeren als besmettelijk virus. Politieke commentatoren voorspellen veeleer een comeback als leider van een nieuwe politieke beweging, The Patriot Party, waarmee hij in 2024 de presidentsrace wil winnen.

Ik maak me sterk dat Biden daar heimelijk zelfs op hoopt, en indien het gebeurt vervolgens op zijn twee oren doorslaapt. Trump is zijn grootste troef. De verkiezingen waren een referendum over hém – met glans gewonnen door Biden. De Senaat? Dankzij het gezanik van Trump verloren gegaan. Bidens eigen partij durft zich inmiddels amper dissidentie in eigen rangen te veroorloven – een ander soort Trumpitis. Zelfs de meest radicale elementen houden zich opvallend koest.

Van een nieuwe partij die mikt op de groupies van Trump hebben in de eerste plaats de Republikeinen alles te vrezen. De splitsing van hun blok zal nóg meer macht kosten. Maar om dat te verhinderen zullen ze bij het komende impeachmentproces hun voormalige sterkhouder misschien zelf moeten wegstemmen.

Elk scenario loopt uit op nog meer neergang. Zelfs dan kan het nog erger. Je zult maar een zwarte Republikein zijn, bijvoorbeeld. Autry Pruitt is een trotse Texaan die vijf jaar geleden nog een boek schreef ter verdediging van Trump. Vorige week schreef hij voor de nieuwssite RealClearPolitics een artikel getiteld ‘A Black Republican’s Georgia Autopsy’. Daarin verwijt hij zijn partij dat ze zich gedraagt zoals de Democraten reageerden na het verlies van Hillary Clinton: hysterisch en langdurig blind.

‘Stop playing the victim, stop bringing up a ‘rigged election’... We lost!’ Hij klaagt aan dat Trump bij geen enkele minderheid een meerderheid heeft behaald. Maar de overwinning van Biden in centrale strijdstaten komt volgens Pruitt neer – en wie ben ik om een zwarte Texaanse Republikein tegen te spreken? – op één etnisch kiezersblok par excellence: Afro-Amerikanen. Voor Georgia wijst hij de Democrate en bijna-gouverneur Stacey Abrams aan als verklaring. Zij is, veel eerder dan Trump, met een activistische beweging gestart. Eentje waarbij de zwarte stem zich eindelijk massaal registreert en van zich laat horen. Met drie klinkende overwinningen tot nu toe: een president en twee senatoren.

Met schrik om het Republikeinse hart vraagt Pruitt zich af: wat als Abrams háár beweging exporteert? Dan, voorspelt hij, vallen ook Louisiana, Mississippi, Alabama en de Carolina’s onvermijdelijk in Democratische handen.

Ik had Stacey Abrams verwacht als spreker bij de beëdiging van Biden. Ik ben dol op Lady Gaga en Bruce Springsteen en zelfs Jennifer Lopez. Maar de Hollywood- en Broadway-hofhouding leek me dit keer te voorspelbaar. Wel heb ik, in alle eerlijkheid, genoten van Bidens speech. Het gemis aan retorische bevlogenheid van een Obama werd gecompenseerd door – al dan niet goed voorgewende – authenticiteit. Chris Wallace, FOX-journalist, noemde het zelfs de beste inaugurale speech sinds die van John F. Kennedy.

Maar behalve Abrams miste ik ook de vele topsporters die, al jaren, mee de onderstroom hebben gevormd van de Black Lives Matter-beweging. Die is veel meer van invloed geweest dan ze tot nu toe aan credits kreeg. ‘Black Votes Matter!’ Als keizer Biden die nieuwe realiteit niet voldoende honoreert, zal hij niet lang op zijn twee oren mogen slapen.