De vrouw van de ter dood veroordeelde VUB-prof Djalali: ‘Ik kan niet aanvaarden dat onze kinderen hun papa nooit meer zullen zien’

De Iraans-Zweedse arts en VUB-gastdocent Ahmadreza Djalali dreigt geëxecuteerd te worden. In 2016 werd hij ter dood veroordeeld in Iran op beschuldiging van spionage. Gisteren belde hij naar zijn vrouw om afscheid te nemen. Hij zou na vier jaar gevangenschap in de isolatiecel geplaatst worden, wat vaak de laatste stap is voor de executie. In 2018 sprak Humo met zijn vrouw. Herlees het interview hier.

Dit artikel verscheen in Humo op 20 maart 2018.

Sinds de arrestatie en terdoodveroordeling wegens spionage van haar man, de Zweeds-Iraanse professor Ahmadreza Djalali, is het leven van Vida Mehrannia in een nachtmerrie veranderd. Haar laatste hoop is nu gevestigd op de briefschrijfacties in Europa, en op een mogelijk nieuw beroep bij het Iraanse hooggerechtshof. ‘Iran weet dat de wereld toekijkt. Zonder die internationale steun was hij al lang dood.’

Op 25 april 2016 werd Ahmadreza Djalali (47), professor in de rampengeneeskunde en gastdocent aan de VUB, in Iran gearresteerd. Anderhalf jaar later werd hij ter dood veroordeeld voor spionage. ‘Elke seconde denk ik aan hem,’ zegt zijn vrouw Vida Mehrannia (43). ‘En alles wat ik nu onderneem, doe ik alleen voor hem.’

Vida Mehrannia spreekt zacht en behoedzaam, maar haar lichaamstaal verraadt dat ze zwaar lijdt onder de situatie. We zitten aan de keukentafel in haar flat in een voorstad van Stockholm. Voor haar ligt het proefschrift van haar man waarmee hij in 2012 aan de Zweedse Karolinska-universiteit doctor in de rampengeneeskunde is geworden. ‘Het gaat over de behandeling van slachtoffers van rampen in de hele wereld, maar vooral over de slachtoffers van de aardbeving van 2003 in de Iraanse stad Bam. Het proefschrift is ook opgedragen aan de slachtoffers van Bam.’

Vida’s dochter van 15 heeft de griep, haar zoontje van 6 kijkt in de kamer ernaast naar een film. Vlak naast het tv-toestel staan foto’s waarop Ahmadreza Djalali samen met vrouw en kinderen poseert.

Vida Mehrannia «We hadden net samen een nieuw appartement gezocht en het was de bedoeling dat we zouden verhuizen bij zijn terugkomst uit Iran. Maar hij kwam niet meer terug. De oude flat was opgezegd en het contract voor de nieuwe getekend, dus moest ik ons hele hebben en houden in mijn eentje inpakken. Ik crashte en zocht hulp bij een psycholoog, want ik raakte mijn bed niet meer uit. Ik dacht alleen maar aan hem en aan wat hij moest doorstaan. Ik slik nu pillen. Die houden me overeind, want ook mijn kinderen hebben mij nodig. Ons zoontje weet niet wat er met zijn papa is gebeurd. Hij denkt dat Ahmad in Iran aan het werk is. Hij weet niet dat hij in de gevangenis zit en ter dood is veroordeeld.»

HUMO Hoort hij daar op school niets over?

Mehrannia «Nee. Ik heb de situatie uitgelegd aan de schooldirectie en de leerkrachten. Ze weten dat hij gelooft dat zijn papa lang in Iran moet blijven om er te werken. Elke dag zegt hij: ‘Ik zou willen dat papa terug is.’ Ik sus hem dan: ‘Binnenkort is hij weer thuis.’ Ik breng hem ’s morgens naar school en soms zegt hij: ‘Ik zou het zo fijn vinden als papa mij naar school bracht.’ Hij ziet hoe zijn klasgenootjes door hun papa’s worden gebracht of afgehaald, en voor hem blijft dat een wensdroom. Af en toe praat hij met zijn papa aan de telefoon. Ahmad doet dan alsof hij van op zijn werk in Iran belt. ‘Ik weet nog niet wanneer, maar ooit kom ik terug naar huis,’ zegt hij dan.

»Onze dochter weet wel wat er aan de hand is. Ook zij gaat gebukt onder de stress. We hadden het al zo vreselijk moeilijk en toen kwam die veroordeling tot de doodstraf in oktober vorig jaar erbovenop. In de maanden ervoor hadden we nog een beetje hoop, maar het doodvonnis deed dat in rook vervliegen.»

HUMO Wanneer hebt u uw man voor het laatst gehoord?

Mehrannia «Hij mag me elke dag een paar minuten bellen. Hij is erg ziek en heeft dringend medische hulp nodig, maar de gevangenisdirectie en de Iraanse overheid weigeren hem te helpen. De laatste weken is hij 25 kilo vermagerd, hij kan niet goed eten en klaagt over buikpijn. Als dokter herkent hij symptomen bij zichzelf waar hij zich grote zorgen over maakt. We hebben meermaals gevraagd om hem naar een ziekenhuis over te brengen, maar ze doen alsof ze onze smeekbeden niet horen.

»Op dit moment zit hij in de Evin-gevangenis in Teheran, in de vleugel van de politieke gevangenen. Hij deelt zijn cel met advocaten en leraars. De leerkrachten zitten gevangen om hun politieke overtuiging, de advocaten omdat ze het aangedurfd hebben burgers met afwijkende meningen te verdedigen. De eerste drie maanden van zijn gevangenschap zat hij in een isoleercel van twee bij drie meter. Zeven maanden lang mocht hij geen advocaat raadplegen. Daarna kreeg hij van de autoriteiten te horen dat ze de advocaat van zijn keuze niet accepteerden. Hij stelde vervolgens een nieuwe advocaat voor, maar ook die werd niet aanvaard, zonder enige verklaring. Ahmadreza ging twee keer in hongerstaking om zijn recht op verdediging af te dwingen, eerst 44 dagen en daarna nóg eens 44 dagen. Hij verloor toen bijna 27 kilo. Maar ze gaven geen duimbreed toe. Uiteindelijk koos hij meester Daryabeighi uit een lijst van advocaten die hem door de rechter was voorgelegd. Hij heeft mijn man in eerste aanleg verdedigd.»

HUMO Dat was ook de advocaat die vergat om beroep aan te tekenen nadat uw man de doodstraf had gekregen?

Mehrannia «Dat klopt. Daryabeighi wist dat Ahmadreza ter dood was veroordeeld, maar hij lichtte daar niemand over in. Ik kwam het toch te weten en belde hem. Hij zei: ‘Uw man heeft vorige week inderdaad de doodstraf gekregen.’ Ik vroeg hem waarom hij mij niets had laten weten. ‘Omdat ik ook van niets wist,’ antwoordde hij. Dat kan ik onmogelijk geloven.»

HUMO Uw man werd op 25 april 2016 gearresteerd op beschuldiging van spionage voor de Israëlische geheime dienst Mossad.

Mehrannia «Ahmad ontkent alles. Ze hebben ook geen enkel bewijs op tafel gelegd om hun beschuldigingen te staven.

»Hij was naar Iran gereisd voor een workshop op uitnodiging van de universiteit van Teheran. Of die uitnodiging opgezet spel was om hem in de val te lokken? Nee, de voorbije jaren is hij vaak naar Iran gereisd, meestal op uitnodiging van dezelfde universiteit. Die bezoeken verliepen altijd vlekkeloos. Ahmadreza ging naar die workshops in Teheran als wetenschapper en dokter in de rampengeneeskunde. Soms nodigde hij ook collega’s uit van de Italiaanse universiteit waaraan hij verbonden is. Ze reisden dan samen naar Teheran.

»Die 25ste april was hij op weg van Teheran naar Karaj, 50 kilometer verder. Hij werd tegengehouden door leden van de veiligheidsdienst en gearresteerd. Tien dagen lang wist ik niet wat er aan de hand was. Tot ik telefoon kreeg van zijn familie in Iran: ‘Ahmad is opgepakt door de veiligheidsdiensten.’ Dat kan alleen maar een vergissing zijn, binnenkort laten ze hem vrij, dacht ik. Maar ze stopten hem in de isoleercel. Zijn familie in Iran mocht hij elke week een paar minuten bellen, en ons elke maand drie minuten. Net lang genoeg om hem te laten weten dat alles goed met ons ging, ook al voelde ik me ellendig. We wisten nooit wanneer hij precies zou bellen. Hij maakte zich ontzettend veel zorgen over ons, want ze hadden gezegd dat ze zijn kinderen hier in Stockholm zouden oppakken.»

HUMO Werd hij gefolterd?

Mehrannia «Lichamelijk niet, mentaal wel. Ze dreigden er vaak mee dat ze hem standrechtelijk zouden executeren. Voor de verhoren werd hij midden in de nacht vanuit de gevangenis geblinddoekt naar een andere plek gebracht. Telkens was hij doodsbang dat ze hem zouden terechtstellen. Tot vandaag wordt hij psychisch zwaar mishandeld.

»Ook ik ben aan het eind van mijn Latijn. Sinds april 2016 heb ik alleen maar slecht nieuws te verwerken gekregen. (Zucht) Soms verlies ik alle hoop, maar heel af en toe flakkert die toch op, bijvoorbeeld door de steun die we krijgen van de vele mensen die via Amnesty International brieven naar de Iraanse overheid schrijven. Maar dan komt er weer een onheilstijding en zakt de moed me opnieuw in de schoenen.»

HUMO Uw man gaf les aan de universiteit van Piemonte Orientale en aan de VUB. Daardoor had hij overal ter wereld contacten, ook met Israëlische collega’s.

Mehrannia «Hij kende een paar Israëliërs uit de cursus, maar zeker geen agenten van de Mossad. Zijn Iraanse ondervragers beschuldigden hem ervan rechtstreekse contacten te onderhouden met de Israëlische geheime dienst. Ahmad zou de Mossad geheime informatie over Iran bezorgd hebben. Dat is nonsens, want al wie in Iran toegang heeft tot die informatie, krijgt nooit de toestemming om het land te verlaten. Mijn man is talloze malen naar Iran gereisd en kon altijd probleemloos de grens weer over.

»Het is wel zo dat hij vóór zijn laatste vertrek naar Iran enkele mensen heeft ontmoet die hier in Zweden een bedrijf hebben dat gespecialiseerd is in medicatie voor rampen. Zij hebben hem toen gevraagd of hij inlichtingen over Iran kon verschaffen. ‘Ik heb helemaal geen informatie over mijn land,’ heeft hij toen gezegd.»

HUMO Ze hebben uw man als informant willen engageren?

Mehrannia «Ja, maar dat waren Europeanen in dienst van een Europees bedrijf, en geen Israëliërs. Ik ben er zeker van dat ze niet in opdracht van de Mossad hebben gehandeld. Ahmad heeft dat ook tegen zijn ondervragers gezegd: ‘Ik heb die mensen nooit geheime informatie over Iran bezorgd.’»

HUMO Maar waarom hebben ze hem dan opgepakt? Was hij politiek actief?

Mehrannia «Nee, dat is hij nooit geweest. Ik vermoed dat de Iraanse overheid een voorbeeld wilde stellen. Ze hebben een hele zaak tegen hem gefabriceerd, die is opgebouwd uit verzinsels. Ze waren een puzzel aan het leggen en zagen mijn man als het ontbrekende stukje. Ahmadreza werd er onder andere van beschuldigd dat hij de Mossad informatie zou hebben bezorgd waarmee ze dodelijke aanslagen konden plegen tegen twee Iraanse nucleaire wetenschappers. Op 5 maart schreef de Amerikaanse website Politico dat één van de bazen van de Mossad in mei 2003 aan zijn collega’s een plan had gepresenteerd om enkele Iraanse nucleaire wetenschappers uit te schakelen. Zo wilden ze voorkomen dat Iran een kernwapen zou kunnen bouwen. Maar in 2003 woonde Ahmadreza in Iran. Hij kon dus niet aanwezig zijn geweest op die vergadering. De Iraanse veiligheidsdienst beweert ook dat hij vlak vóór de aanslagen op die wetenschappers in 2010 contact heeft gehad met de Israëli’s. Dat is een pertinente leugen. Mijn man is onschuldig.»

HUMO Hij heeft op 17 december vorig jaar wel bekentenissen afgelegd op de Iraanse televisie.

Mehrannia «Nee. Hij had het over ‘sommige mensen’ die contact met hem hadden gezocht en die net als hij gespecialiseerd zijn in rampengeneeskunde. De Iraniërs hebben die beelden vervolgens gemanipuleerd, waardoor het leek alsof hij bekende dat hij een spion van de Mossad is. Ze lieten niet horen dat hij geweigerd had om informatie over Iran aan die Europeanen te geven. Ze hebben er ook stemmen van anderen tussen gemonteerd die zeggen dat hij collaboreerde met Israël en de Mossad informatie heeft bezorgd. Maar hij had helemaal geen toegang tot geheime documenten. Acht jaar geleden hebben we Iran verlaten om in Europa te gaan wonen en werken. Hoe zou hij dan toegang gehad kunnen hebben tot al die supergeheime informatie? En hoe komt het dan dat hij al die jaren nooit aan de grens werd tegengehouden?»

Rechter des Doods

HUMO De bijnamen van de rechter waar uw man voor moest verschijnen, zijn de Stroprechter en de Rechter des Doods. Dat voorspelde niet veel goeds?

Mehrannia «Rechter Abolqasem Salavati heeft in zijn carrière heel veel mensen de dood ingejaagd. Sinds de revolutie zijn in Iran een recordaantal mensen veroordeeld tot de strop of tot een andere barbaarse vorm van executie. Ahmads terdoodveroordeling was voor ons een gruwelijke schok. Hij is een briljante wetenschappelijke onderzoeker die in zijn hele leven nooit iets heeft mispeuterd. Hij is geen misdadiger of spion en is ter dood veroordeeld voor iets wat hij nooit heeft gedaan. Ik kan echt niet geloven dat hij voor de Mossad gespioneerd zou hebben en de dood van twee wetenschappers op zijn geweten zou hebben.»

HUMO Is zijn familie in Iran bang dat hen iets zal overkomen?

Mehrannia «Zeker. Zijn moeder is de enige die het aandurft zijn zaak op de voet te volgen. Zijn broers en zussen zijn bang, ze houden zich afzijdig en laten zich informeren door zijn huidige advocaat. Dat is gelukkig niet langer de favoriete raadsman van rechter Salavati, maar de advocaat die Ahmadreza eerst had gewild. Een paar weken geleden is het Zweedse Europarlementslid Lars Adaktusson naar Teheran afgereisd. Hij wilde Ahmads advocaat ontmoeten, maar de veiligheidsdiensten stonden hem dat niet toe.»

HUMO Bent u bedreigd door de Iraanse veiligheidsdiensten?

Mehrannia «Nee. Ze hebben ook nooit contact met me opgenomen. Ik heb zelf brieven naar de Iraanse president Rohani gestuurd, van wie wordt gezegd dat hij een hervormer is. Hij heeft nooit gereageerd. Ahmad heeft hem vanuit de gevangenis ook een brief gestuurd, waarin hij alle valse beschuldigingen weerlegt. Hij heeft geschreven naar Iraanse parlementsleden en naar het hoofd van de Iraanse geheime dienst, maar iedereen zwijgt.»

HUMO Gelooft u dat de briefschrijfacties van Amnesty International een verschil kunnen maken?

Mehrannia «Ik ben iedereen die brieven schrijft om Ahmad vrij te krijgen ontzettend dankbaar. Wat de Belgische en Italiaanse afdelingen van Amnesty International voor ons doen, is fenomenaal. Ik ben ook heel blij met de steun van de Europese Unie. Federica Mogherini, de hoge vertegenwoordiger voor Buitenlandse Zaken van de EU, heeft me laten weten dat ze ons steunt en dat ze de Iraanse overheid zou benaderen. Maar tot nog toe heeft dat niets opgeleverd. Een paar weken geleden kreeg ik ook bezoek van uw minister-president Geert Bourgeois. Hij was heel vriendelijk en begripvol. Hij beloofde me dat hij contact met me zou blijven houden en ons zou blijven steunen.

»Die blijvende internationale druk is van levensbelang. Ahmads zaak maakt nog maar eens duidelijk dat het slecht is gesteld met de mensenrechten in Iran. Toen we er zelf nog woonden, hielden we ons afzijdig van de politiek. We hadden van niemand last en ik vond het dagelijkse leven oké. Nu weet ik dat er in de Iraanse gevangenissen ontzettend veel mensen zitten die geen beroep mogen doen op een advocaat. Het recht op verdediging bestaat er niet en de rechters hebben er geen bewijzen nodig om iemand ter dood te veroordelen. In Europa is zoiets onmogelijk. Hier ben je onschuldig tot het tegendeel wordt bewezen. In Iran ben je schuldig zodra ze naar je wijzen.»

HUMO Al dan niet vermeende spionnen zijn soms onderdeel van een gevangenenruil. Is dat een mogelijke uitweg?

Mehrannia «In het verleden is er al zo’n gevangenenruil geweest. Begin 2016 hebben de VS en Iran een deal gesloten om vier door Iran gevangen genomen Amerikaanse staatsburgers te ruilen voor zeven gearresteerde Iraniërs. Wij zijn sinds kort Zweedse staatsburgers, maar Zweden heeft jammer genoeg geen Iraniërs in de gevangenis zitten die het kan ruilen met mijn man. Elders in Europa zouden er wel gevangenzitten, maar ik weet niet waar. Ik hoop nu dat de Europarlementsleden die mensen kunnen traceren en onderhandelingen over een ruil willen opstarten.»

HUMO Kan het Zweedse staatsburgerschap dat uw man op 17 februari heeft verkregen, helpen om hem vrij te krijgen?

Mehrannia «Er bestaat een groot misverstand over dat staatsburgerschap. Hij heeft dat niet gekregen van de Zweedse regering als reactie op zijn veroordeling. Het is hem toegekend door de Zweedse immigratiedienst. We hadden onze vraag om Zweeds staatsburger te worden al veel eerder ingediend. We hebben de administratieve weg afgelegd die elke immigrant moet afleggen als hij Zweed wil worden. Het is puur toeval dat we de Zweedse nationaliteit net nu gekregen hebben.

»Ahmads advocaat heeft een verzoek ingediend voor een nieuw beroep. Of het wordt aanvaard, hangt af van de welwillendheid van het hooggerechtshof. Iran heeft verschillende hooggerechtshoven en de advocaat heeft al twee keer bij andere hoven aangeklopt, maar die rechters hebben telkens de doodstraf bevestigd. We hopen dat het hof Ahmads zaak deze keer ernstig neemt, maar misschien is dat wishful thinking.»

Een stoel voor papa

Mehrannia «Toen het hooggerechtshof de eerste keer Ahmads doodstraf bekrachtigde, was ik twee weken buiten strijd. Maar diep vanbinnen knaagde het besef dat ik mijn kinderen en mijn man niet in de steek kon laten. Dus verplichtte ik mezelf om door te gaan. Ik krijg veel steun, maar ik sta er toch overal alleen voor. Mijn man zit ver weg in de gevangenis en ik leef in Stockholm als een vreemdeling. Behalve mijn twee kinderen heb ik hier geen familie. Geen broer, zus, moeder of vader bij wie ik steun kan zoeken. Al mijn familieleden wonen in Iran en zijn doodsbang. Ik maak me dus ook zorgen over hen. Ik ben nu de enige die onze kinderen opvoedt. Maar ik voel me psychisch niet in orde.

»Toen mijn man me de allereerste keer belde, kon ik hem bijna niet verstaan. Hij klonk zo zwak. Hij heeft nu boeken gekregen, maar lezen lukt hem niet, want ook hij zit emotioneel helemaal aan de grond. Het enige waar hij aan kan denken, is: ‘Hoe raak ik uit de gevangenis?’ Tijdens onze telefoongesprekken begint hij altijd over hetzelfde: ‘Spreek zoveel mogelijk politici aan. Misschien kunnen zij me redden.’»

HUMO Houdt u er rekening mee dat jullie telefoongesprekken worden afgeluisterd?

Mehrannia «Ja. Ik let heel goed op wat ik tegen hem zeg, want ze kunnen wraak nemen en hem opnieuw in de isoleercel gooien. Hij mag alleen naar mij bellen, naar enkele andere naaste familieleden en naar zijn advocaat. Ik heb hem verteld over de briefschrijfacties en over de steun uit België en andere Europese landen. Dat doet hem deugd. Zonder die internationale steun was hij al lang dood. De Iraanse overheid weet dat de wereld toekijkt. Zolang de ogen van de internationale gemeenschap op Ahmadreza gericht zijn, zullen ze hem misschien niet executeren. Normaal gezien krijgt een terdoodveroordeelde meteen een executiedatum. Ahmad heeft die nooit gekregen. Dat is geen teken van hoop, het wil eerder zeggen dat ze wachten tot de internationale steun afzwakt. Ik ben bang dat ze hem zullen doden zodra de aandacht afneemt. De recente Iraanse geschiedenis heeft me geleerd dat het zo werkt. Zodra de internationale gemeenschap zwijgt, komt de beul in actie.

»Elke dag schiet het door mijn hoofd: ‘Misschien laten ze hem binnenkort gaan en komt hij terug naar huis. Wie weet vandaag.’ Ik wil dat blijven geloven en klamp me daaraan vast. Ik kan niet aanvaarden dat onze kinderen hun papa nooit meer zullen zien. Ik ging onlangs met onze zoon van 6 en onze dochter van 15 op restaurant. We kregen een tafeltje met vier stoelen. Mijn zoon zei: ‘Eén stoel is voor papa.’ De Iraanse overheid móét hem laten gaan, want wij hebben hem nodig, en hij mist ons ook zo verschrikkelijk hard.»