Het verhaal van Patrice Braut, de Belg die omkwam in het WTC

(Verschenen in Humo op 29 augustus 2011)

‘Tragisch omgekomen bij de aanslag op de torens van het World Trade Center in New York’. Het staat te lezen op een onopvallende gedenkplaat aan de voorgevel van een rijhuis in Anderlecht, recht tegenover de protserige vipingang van het Constant Vanden Stock-stadion.

Het is het huis van Michel en Paola Braut, de Belgo-Italiaanse ouders van Patrice Braut, één van de 2.996 slachtoffers van nine eleven, met als bijkomende en bedenkelijke onderscheiding: het enige Belgische slachtoffer. Patrice was eind jaren 90 één van die hemelbestormers die Manhattan sinds jaar en dag overbevolken, op zoek naar zijn American Dream. Zeer succesvol, tot grote trots van zijn ouders: ‘Hij klom elk jaar een verdieping,’ klinkt het ongewild wrang. Hoger dan verdieping 97 zou hij nooit reiken – drie verdiepingen boven de eindbestemming van United Airlines vlucht 175.

Tot dan leek het een kwestie van tijd voor Patrice promotie zou maken. Executive Manager bij verzekeringsgigant Marsh & McLennan. 31 jaar jong, maar al snel verantwoordelijk voor meer dan 1.000 mensen. ‘Zijn American Dream is zijn dood geworden,’ zegt zijn moeder zachtjes. ‘Het vliegtuig is om 8.46 uur zijn kantoor binnengevlogen. Hij hoorde daar die ochtend helemaal niet te zijn, maar zoals zo vaak was hij onaangekondigd en veel te vroeg op het werk. Zijn kantoor was zijn thuis.’

Michel en Paola ontvangen me niet thuis in Anderlecht, maar in hun vakantiehuis in Italië. ‘Die vreselijke drukte van tien jaar geleden is helemaal terug,’ had Paola aan de telefoon gezegd. En dus leven ze al een zomer lang in het verborgene, weg van de mediaheisa. ‘Het lijkt alsof alles opnieuw begint. Journalisten, herdenkingen, documentaires, het komt allemaal terug. September is elk jaar een beproeving, al tien jaar lang, maar dit jaar wordt de wonde weer helemaal opengereten. Ik hoop dat mijn hart het zal houden.’

Daarom dus het vakantiehuis in Italië, eigenlijk het ouderlijk huis van Paola, in Pordenone, een Italiaanse havenen industriestad op een uur rijden van Venetië. Een dertien-in-een-dozijn-stad, bijna onItaliaans ongezellig. Maar la mamma voelt er zich thuis, vlak bij haar geboortedorp, San Martino di Campagna: ’800 inwoners,’ lacht ze, ‘maar er wonen er 600 in België.’

De ontvangst is in elk geval zéér Italiaans, want al bij het binnenkomen krijg ik een klapzoen zoals alleen vurige Italiaanse mama’s die kunnen geven. ‘U heeft er geen idee van hoe blij we zijn dat u er bent,’ zegt ze. Ik opper dat dat mij niet zo vaak overkomt. ‘We ontmoeten zo graag nieuwe mensen,’ zegt ze. ‘aan onze familie en onze vrienden hebben we alle verhalen al lang verteld.’

Het verhaal van twee wondermooie mensen en hun zoon, soms onheilspellend verdrietig, maar bovenal heel erg waardig.

HUMO Wat herinnert u zich nog van 11 september 2001?

VADER «Elk woord, elk beeld, elk detail. alles eigenlijk.»

MOEDER «Ik zat op de trein naar Brussel. Ik was op de terugweg uit Frankrijk, van de begrafenis van mijn tante. Mijn gsm deed het niet, dus Michel kon me niet bereiken. Ik wist van niks. Plots hoorde ik mensen iets zeggen over een aanslag in New York. Het was in het Engels, ik verstond er niks van, maar met horten en stoten ben ik toch te weten gekomen dat de twee torens van het World trade Center waren ingestort. Ik ben beginnen te krijsen in de trein. ‘Mon fils est dedans, mon fils est dedans!’ Ik heb het waarschijnlijk honderd keer gezegd. Op het perron in Brussel ben ik in elkaar gezakt. Ik ben wakker geworden op de spoedafdeling.»

VADER «Ik zat thuis, ik heb alles gezien op tv. Live. Uitgerekend op het moment dat ik de televisie aanzette, boorde het tweede toestel zich door de zuidelijke toren. Dat was Patrice zijn toren, ik zag het meteen aan die grote antenne op het dak. Een paar minuten later hoorde ik dat het vliegtuig zich op de 94ste verdieping door de toren had geboord. Ik wist dat onze zoon geen schijn van kans maakte. Hij werkte drie verdiepingen hoger. Zo’n toestel is een meter of 10 breed: alles wat vijf verdiepingen onder en boven die 94ste verdieping ligt, is in één klap weggevaagd. Op televisie zag ik de explosies en de vuurbollen. Het was één waanzinnig inferno, alles en iedereen is meteen verbrand.

»Patrice heeft nooit beseft wat er gebeurd is. Dat hoop ik toch. Er werkten 58 mensen op zijn verdieping; van die 58 zijn er achteraf maar 18 geïdentificeerd. Dan weet je genoeg.»

MOEDER «Als ik nu die beelden terugzie... Ik kan ze nauwelijks bekijken, ik wend altijd mijn hoofd af. Ik zie nog altijd geen torens en geen vliegtuigen. Ik zie alleen maar die 97ste verdieping, waar mijn jongen levend aan het verbranden is. Eigenlijk wil ik zo weinig mogelijk details kennen.»

VADER «Achteraf heb ik de plannen van het gebouw te zien gekregen. Daarop was de vliegroute minutieus uitgetekend, en de plaats waar het vliegtuig zich in de toren had geboord, was omcirkeld. Dat maakte het allemaal zo echt, nóg echter en nóg scherper dan op televisie. Ik zag het voor mijn ogen gebeuren, telkens als ik naar die plannen keek.»

HUMO Er is achteraf nooit enig spoor van uw zoon teruggevonden?

VADER «Niks. Helemaal niks. (Zwijgt) Maar we geven de moed niet op. Ze zijn nog altijd bezig met de identificatie van honderden lichaamsdelen die ze hebben teruggevonden. Meer dan 40% van de lichamen is nog altijd niet geidentificeerd. Kunt u zich daar een voorstelling bij maken? 40 procent! Misschien ligt daar een heel klein stukje van Patrice tussen.»

MOEDER «Ik wil niet sterven voor ik zeker weet dat ze zijn gestopt met zoeken. Het besef dat ze nog een stukje van mijn kind kunnen terugvinden als ik er niet meer ben... Daar ben ik doodsbang voor. Dan zou ik het gevoel hebben dat ik hem in de steek heb gelaten. Ik weet dat het absurd klinkt, maar zo voel ik het aan. Ik móét er zijn als er ooit een stukje van hem terugkeert.

»We hebben mensen leren kennen die al drie keer hun zoon hebben begraven. telkens als er een stukje wordt gevonden, organiseren ze een nieuwe begrafenis. Een stukje arm, een stukje been... En telkens opnieuw zijn ze zielsgelukkig dat hun kind een béétje meer terug is.»

HUMO Vergeef me mijn vraag, maar kun je iemand drie keer begraven?

VADER «Wij zouden dat niet doen, denk ik. als ze iets van Patrice terugvinden, zullen we wachten tot de opzoekingen definitief voorbij zijn. Pas dan weten we dat we op niks meer moeten hopen.»

MOEDER «Ze zullen niet lang meer blijven zoeken. Drie jaar geleden zeiden ze dat ze nog twee jaar zouden doorgaan. Ik ben bang dat we straks op 11 september te horen krijgen dat het definitief gedaan is. Elk jaar zijn we naar de herdenkingen gegaan, in de hoop dat we zouden te horen krijgen dat ze een stukje DNA van Patrice hadden teruggevonden. Op den duur was dat de belangrijkste reden om te gaan.»

VADER «En om zijn naam te horen. Elk jaar worden de namen van alle slachtoffers voorgelezen. We móéten zijn naam horen. Dat is onze manier om tegen Patrice te zeggen: ‘We zijn er, jongen, we zijn je niet vergeten.’»

De grote oceaan

HUMO Hoe kan het eigenlijk dat er na tien jaar nog altijd zoveel lichaamsresten niet zijn geïdentificeerd?

VADER «Daar heb ik het ook ontzettend moeilijk mee. Ik kan het niet begrijpen, vooral omdat die technologie zo ver staat. als iemand vandaag om een DNA-test vraagt, krijgt hij een week later het resultaat. Het probleem is dat alle DNA-onderzoeken gecentraliseerd zijn in New York. Als ze zouden samenwerken met andere Amerikaanse laboratoria zou het veel sneller gaan. Het is puur een prestigezaak.

»Heel veel is ook gewoon verdwenen. In de dagen en weken na de ramp is er ontzettend hard gewerkt om alles zo snel mogelijk op te ruimen. te snel, blijkt nu. Daardoor zijn veel lichaamsresten weg. Ze zijn letterlijk weggeveegd.»

HUMO De Amerikanen spelen nu met het idee om alle niet-geïdentificeerde lichaamsdelen in een sarcofaag te stoppen, 6 meter diep, onder de glazen vloer van het museum.

VADER «Dat heeft de families zwaar gechoqueerd. Met alle respect, maar je laat toch geen honderdduizenden mensen over het lichaam van je kind wandelen? Dat is toch onmenselijk? Voor veel Amerikanen is de WTC-site een bezienswaardigheid geworden. Voor ons is het de begraafplaats van onze zoon.»

MOEDER «Omdat er nooit iets van hem is teruggevonden, hebben we nooit kunnen rouwen. Hij is in rook opgegaan: we hebben nooit een lichaam kunnen begraven. Dan kun je geen afscheid nemen.

»Ik troost mij met de gedachte dat hij hoe dan ook nooit was teruggekeerd. Hij was vertrokken naar New York om er voorgoed te blijven.»

VADER «Het bizarre is dat hij helemaal niet van plan was om in New York te gaan werken. Hij was afgestudeerd aan de ULB en wou per se een jaar naar Ierland of Engeland, om zijn Engels bij te schaven. Op een dag kwam hij me bezoeken op kantoor, in Brussel. Ik werkte voor de Belgische afdeling van Marsh & McLennan. Mijn baas kende Patrice goed, hij had al eerder op het bedrijf gewerkt als jobstudent en een zeer goede indruk nagelaten. ‘Als je Engels wil leren,’ zei mijn baas tegen hem, ‘moet je niet naar Ierland of naar Engeland, maar naar New York.’ Zo is het gegaan.

»Bon, hij heeft het hem geen twee keer moeten zeggen. Mijn zoon is vertrokken voor een stage van drie maanden. Daarna kreeg hij een jaarcontract én een bijkomende universitaire opleiding. Ze hadden een deal gemaakt: het bedrijf zou zijn studie betalen – meer dan 50.000 euro – op voorwaarde dat hij minstens 80% zou halen op zijn eindrapport.»

HUMO Wat als hij die 80% niet haalde?

MOEDER «Dan moest hij dat geld terugbetalen, in maandelijkse aflossingen. (Fier) Het is nooit zo ver gekomen, hoor. Hij is afgestudeerd met 92%. Het strafste is: die opleiding duurde drie jaar, maar in anderhalf jaar was hij klaar. Er is geen zomercollege waar hij zich niet voor heeft ingeschreven.»

HUMO Was u bang toen hij vertrok?

MOEDER «Heel erg (lacht). Vooral van die vreselijk grote oceaan die ons scheidde. Ik kon dat niet bevatten, dat leek zo onmetelijk. af en toe zei ik dat ook tegen hem: ‘Mon petit ketje, waarom moet je het zó ver zoeken?’ Maar ik gunde hem zijn grote geluk, en ik zweeg over mijn grote verdriet.

»Ik zal nooit ons eerste bezoek vergeten. Hij woonde toen een maand of zes in New York. Hij was zo trots dat hij ons zijn appartement kon tonen. Meneer, dat was ver-schrik-ke-lijk. Dat was geen appartement, maar een piepklein kamertje. Met een matras, een nachtlamp en in de hoek een sportzak met kleren. Hij deelde dat kamertje dan nog met zijn huisbaas. Die man werkte ’s nachts, Patrice overdag, en ze sliepen in shifts. Hij betaalde daar 6.000 frank per maand voor. Ik kon me niet inhouden, ik begon te schreien toen ik het zag. Tegen hem zei ik dat het van geluk was, omdat hij het zo goed stelde. ‘Zo’n klein, gezellig appartementje, jongen.’»

VADER «Maar op het eind verdiende hij meer dan ik, ook al was ik meer dan dertig jaar aan de slag bij Marsh. Alles lukte gewoon.

»Hij was nog niet zo lang in New York toen hij op een bedrijfsfeestje een Mexicaans meisje leerde kennen, Lupe. Zij was zijn grote liefde. Al na een paar maanden zijn ze gaan samenwonen.»

MOEDER «Ze hebben toen wel een nieuwe matras gekocht.»

VADER «Vanaf dat moment wisten we helemaal zeker dat hij nooit meer zou terugkeren. Als je in je leven een richting kiest, kom je niet elke maand een rotonde tegen, hè. toch zeker geen rotonde met een pijl naar Anderlecht (lacht).

»Maar als u wist hoe vaak ik het mezelf kwalijk heb genomen dat ik niet harder heb geprobeerd om hem terug te laten komen... Mijn baas heeft het daar ook moeilijk mee gehad. Het was zijn schuld dat Patrice naar New York was vertrokken, zei hij. Het slaat nergens op om dat te denken, maar het spookt wel voortdurend door je hoofd.»

MOEDER «Wat ik zo erg vind, is dat Lupe er nooit meer in is geslaagd om haar leven opnieuw op te pakken zonder Patrice. Ze kan hem niet vergeten, ze leeft nog altijd alleen maar voor hem. Ik heb het haar al tientallen keren gevraagd, half plagend maar toch serieus: ‘Lupe, show me ton petit boyfriend.’ Maar voor zover ik weet, heeft ze nooit meer een serieuze relatie gehad.

»Na een paar jaar heb ik haar voorgesteld om alle contact met ons te verbreken. Ik had het gevoel dat wij in de weg liepen van haar nieuw leven. We hebben geen enkel recht om wat dan ook van haar te vragen. Ons leven hoort bij Patrice, maar zij... Ze was nog zo jong toen het gebeurde – in maart wordt ze 45. Maar ze is altijd bij Marsh blijven werken, en zogoed als elk jaar komt ze naar de herdenkingsmis in San Martino di Campagna, met heel haar familie. Patrice was haar leven en haar toekomst, zegt ze. Haar French lover, noemde ze hem altijd. Hij was heel attent, hij kwam vaak met een ruiker bloemen of een cadeautje thuis. Dan maak je snel het verschil met die Amerikaanse macho’s.»

VADER «Weet u dat zelfs Lupe die elfde september lang niet heeft geweten wat er aan de hand was? Patrice was ’s morgens vroeg naar kantoor vertrokken, zonder haar wakker te maken. Ze heeft geen idee hoe laat. Daarna heeft ze dagenlang alle ziekenhuizen in New York afgeschuimd, op zoek naar hem. Pas na drie dagen kregen we te horen dat ze zeker waren dat hij op kantoor was toen het gebeurde. Dat hadden ze gezien aan de prikklok. Zonder die prikklok was er nooit een officiële overlijdensakte gekomen, want we hadden nooit kunnen bewijzen dat hij in het gebouw was.»

Mummies

HUMO Uiteindelijk zou het nog weken duren voor bekend raakte dat er een Belgisch slachtoffer was gevallen. Waarom heeft u op dat moment voor de volstrekte anonimiteit gekozen?

MOEDER «Dat hebben wij niet beslist, het consulaat heeft die keuze voor ons gemaakt. Wij waren op dat moment mummies, niet in staat om wat dan ook te beslissen. Het consulaat heeft dat gedaan om onze bestwil, maar achteraf beschouwd was dat voor ons geen goede beslissing. Daardoor stonden we er helemaal alleen voor.»

VADER «Het heeft een week geduurd voor we een vlucht naar New York konden boeken. Alles zat muurvast, er was geen doorkomen aan. als ik op de luchthaven zei dat onze zoon was verongelukt in het WTC, zag je soms het ongeloof in de ogen van de mensen.»

MOEDER «Elke dag reden we naar Zaventem, elke dag kregen we te horen dat er geen plaats was op het vliegtuig. Het heeft vijf dagen geduurd voor we in New York stonden.»

VADER «Ons nadeel was dat Patrice de énige Belg was. Als er vijf of tien Belgische slachtoffers waren gevallen, had Buitenlandse Zaken meteen een speciale crisiscel opgericht. Nu moesten we alles alleen oplossen. Bovendien spraken wij geen woord Engels.

»In New York zelf zijn we fantastisch opgevangen. Marsh & McLennan had voor de families een volledige hotelverdieping afgehuurd, we kregen zelfs een limousine tot onze beschikking. Maar eigenlijk konden we geen kant uit.»

MOEDER «Ik wou zo graag de site zien, maar alles was afgesloten. Elke dag heb ik die limousine naar de site laten rijden, maar we zijn er nooit op geraakt. Maar ik móést er zijn. Ik geloofde nog altijd niet dat Patrice dood was. Pas nadat Lupe élk ziekenhuis had bezocht, wist ik dat er geen hoop meer was. Ik droomde ervan om zijn lichaam mee naar huis te nemen, maar zelfs dat kon natuurlijk niet.

»Vier maanden later zijn we teruggekeerd naar New York. Ik wou per se die immense krater zien. Ik wou zien waar mijn zoon was achtergebleven.»

VADER «De echte miserie is pas begonnen toen we een heel dossier moesten opmaken om de officiële begrafenis in België te regelen. We moesten bijna honderd documenten verzamelen, maar tot twee keer toe zijn al die papieren in de post verloren gegaan. Dat was in de periode van de antrax-hysterie. Telkens als ze ergens een beetje wit poeder in een postzak vonden, werd de hele lading vernield. Allez, dat was toch de uitleg van de post. (Zucht) twee keer zijn we van vooraf aan moeten beginnen: wéér alle officiële documenten opvragen, wéér alles laten vertalen... alle Belgische documenten waren in het Frans, voor de Amerikanen moest alles door een beëdigd vertaler naar het Engels worden vertaald. 6 euro per regel. En telkens als er een stempel moest worden gezet, nóg eens betalen. Zolang die papieren niet in orde waren, kregen we geen officiële overlijdensakte. En zolang die akte er niet was, mochten we onze zoon geen begrafenis geven.»

HUMO Hoe boos bent u op zo’n moment?

MOEDER «We zijn vooral heel moedig gebleven. Je hebt geen andere keuze. Op zo’n moment is er zoveel verdriet dat er geen plaats is voor boosheid.»

HUMO Uiteindelijk zou het een jaar duren voor u een officiële begrafenis mocht organiseren.

VADER «Op 11 september 2002 was het eindelijk zo ver. Weet u dat de begrafenis eigenlijk illegaal was? (Glimlacht) Ondanks alles waren de papieren nog niet in orde. Op één officieel document stond dat Patrice getrouwd was. Door dat ene document mocht de begrafenis niet doorgaan, want Patrice wás niet getrouwd, en dus kon er later sprake zijn van persoonsverwarring. ‘Ik heb dat document nooit gezien,’ zei de burgemeester, en de begrafenis is doorgegaan.»

HUMO Hoe bizar is het om een begrafenis te organiseren zonder lichaam?

MOEDER «Heel bizar. Ik zag er het nut niet van in, maar onze psycholoog raadde aan om het zo te doen. (Lange stilte) We hebben van alles in die kist gestopt. Brieven, souvenirs, knuffels, zijn spullen van de scouts, foto’s, zijn favoriete jas, zijn kam. Echt alles, alles, alles. De kist was tot de rand gevuld.»

VADER «We hebben alles zelf in de kist mogen leggen. En voor de kist werd dichtgemaakt, hebben we er nog wat aarde van ground Zero in gestrooid. Dat maakte het compleet.»

HUMO Hoeveel souvenirs wilde u liever zelf bijhouden?

MOEDER «Ik zal u iets bekennen. tot vorig jaar hebben we zijn slaapkamer thuis onaangeroerd gelaten. Die lag er nog altijd bij zoals op de dag dat hij naar New York is vertrokken. Pas vorig jaar heb ik de beslissing genomen: en nu moet alles weg.»

VADER «Niet alles. Er liggen nog wat kleren.»

MOEDER «Mijn man had zelfs zijn computer geïnstalleerd op de kamer van Patrice, om zoveel mogelijk bij hem te kunnen zijn. Op den duur kreeg het iets akeligs.»

VADER «Ik zat er elke dag minstens drie tot vier uur.»

MOEDER «C’était trop. Op een dag heb ik alles weggegeven aan spullenhulp. Het was verschrikkelijk, maar we hebben alles in grote zakken gestopt. Ik wist dat we geen andere keuze hadden, anders zou het ons ziek maken. Ik wilde niet nog meer pijn.»

VADER «Weet u, we hebben het destijds zo moeilijk gehad om Patrice te krijgen. Mijn vrouw heeft drie keer een miskraam gekregen. Na de derde keer verbood de dokter haar om nog zwanger te worden, omdat het haar eigen leven in gevaar kon brengen. Een jaar later werd Patrice geboren. Nog voor hij er was, was hij al onze kleine god. Notre petit dieu. alles liep perfect, je had het zo mooi niet kunnen verzinnen. (Zwijgt) Na zijn dood hebben we zelfs overwogen om nog een kindje te adopteren. Maar dat kindje zou nooit een eerlijke kans hebben gekregen. Patrice zou voortdurend op zijn schouder hebben gezeten.»

HUMO Maakt u hetzelfde door als alle ouders die een kind verliezen?

MOEDER «Ja en neen. Ik denk het eigenlijk niet. Ik wil geen opbod van verdriet, maar de confrontatie met nine eleven is voortdurend aanwezig. Iedereen praat erover, het wordt je niet gegund om het even te vergeten.»

De Dood van Osama

HUMO Hoe groot was de opluchting toen bekend raakte dat Osama bin Laden dood was?

MOEDER «Ik heb gehuild toen ik dat hoorde. Veel mensen vroegen of we blij waren, maar ik was niet blij. Hoe kan je nu blij zijn dat iemand dood is? Wij wilden geen wraak, we wilden alleen maar gerechtigheid.»

VADER «We hadden liever gehad dat hij was opgepakt en voor de rechter was verschenen. Iemand omverknallen heeft nog nooit iets opgelost. Ondanks alles zijn we principieel tegen de doodstraf, in álle omstandigheden. Ik ben ervan overtuigd dat iemand nooit helemaal alleen verantwoordelijk is voor zijn misdaden. De maatschappij waarin iemand opgroeit, de ongelijkheid en de tegenslagen die hij op zijn weg tegenkomt, dat speelt allemaal een rol.»

HUMO Zegt u nu dat u de misdaden van Osama bin Laden begrijpt?

VADER «Ik keur ze zeker niet goed. Maar ik begrijp ze wel. Ik heb tientallen boeken gelezen over Osama bin Laden, over Al-Qaeda. Ik wou begrijpen wat die man heeft bezield. Ik wou in zijn hoofd kruipen, in de hoop dat ik een antwoord zou krijgen op die waarom-vraag.»

HUMO Heeft u dat antwoord gevonden?

VADER «Neen. Dat is wat mij zo frustreert. Misschien is er gewoon geen antwoord en moet je aanvaarden dat sommige misdaden onbegrijpelijk zijn, dat er geen rationele verklaring voor is. Begrijpt u nu waarom ik hem voor de rechter wou zien verschijnen? Ik wilde zo graag van hém horen waarom hij het gedaan heeft.

»Mensen vragen ons nu vaak wat we van de islam vinden, maar ik zie niet in waarom ik door 11 september plots een mening zou moeten hebben over de islam, want er is geen verband. Een fundamentalist heeft niks met een godsdienst te maken; hij misbruikt die godsdienst alleen maar.»

HUMO Vorig jaar was er heel wat beroering over de plannen om een moskee te bouwen vlak bij de site van het World Trade Center.

MOEDER «Dat vond ik ongepast, maar niet om religieuze redenen. We hebben niks tegen een moskee, maar niet op die plek. Niet uit onverdraagzaamheid, maar uit respect voor de doden. Dat is heilige grond. Ook een kerk of een synagoge zou daar niet thuishoren.

»Weet u, er bestaat al 10 jaar een speciale studiebeurs, die elk jaar in naam van Patrice wordt uitgereikt aan de meest verdienstelijke student op zijn middelbare school. Weet u wie het eerste jaar die beurs heeft gekregen? (Glimlacht) Een Marokkaanse jongen.»

VADER «Ik moet eerlijk toegeven dat dat voor ons op dat moment een verschrikkelijk dilemma was: geven we die beurs aan die jongen? Wat voor mij uiteindelijk de doorslag heeft gegeven, is het besef dat die jongen voor de rest van zijn leven gefrustreerd zou achterblijven als hij die beurs niet zou krijgen, omdát hij een Marokkaan is. Vroeg of laat betaal je als maatschappij voor dat soort frustraties de rekening. Ik zal wel naïef zijn, maar ik hoop dat we nooit meer zo’n rekening moeten betalen.»

HUMO Straks vertrekt u opnieuw naar New York, wellicht voor de meest indrukwekkende herdenking tot nu toe van nine eleven. Bent u niet bang dat de tiende herdenking ook de laatste is?

VADER «Ik ben er zelfs van overtuigd dat dat zo is. De eerste verjaardag, de vijfde en de tiende: die tellen mee, daarna is het afgelopen. ’t Is hoe dan ook de laatste keer dat wij op een herdenkingsplechtigheid zullen zijn.»

MOEDER «Het kan niet eindeloos blijven doorgaan. U heeft er geen idee van hoe gruwelijk en emotioneel zo’n herdenking is. Iedereen rond je staat te schreien, iedereen beleeft dat drama opnieuw. C’est l’horreur, monsieur. Eigenlijk is het onverantwoord om daarbij te zijn, maar je wordt ernaartoe gezogen. Het is als een proclamatie. al die mensen staan te wachten tot de naam van hun zoon of hun dochter wordt afgeroepen. Een paar seconden lang lééft je kind dan weer.

»Vorig jaar zijn we niet naar de herdenking geweest – mijn man was ziek. Achteraf voelden we ons zó schuldig dat we er niet waren, alsof we onze zoon in de steek hadden gelaten. We weten dat dat onzin is, maar dat is nu eenmaal wat we voelen. Ons leven staat in het teken van de herinnering aan Patrice. Als die herinnering verdwijnt, is hij echt weg. We zijn allebei 70 nu. Dat zijn normaal de opa-en-oma-jaren, maar onze zoon is weg, en onze kleinkinderen met hem. alleen het verdriet gaat nooit weg. Ik ben de gevangene van mijn eigen tranen geworden.

(Zwijgt) »soms denk ik diep in mezelf dat hij nog leeft, dat hij die ochtend niet op kantoor was en straks gewoon weer voor onze deur staat. En dan fluister ik tegen mezelf: ‘Nee, Paola. Hij is er niet meer.’»