Hoe de incassomaffia van een factuur van 100 euro een vordering van 1.038 euro maakt: ‘Wij creëren armoede, wij creëren miserie’

Vandaag is het de internationale dag voor de uitroeiing van armoede. Wie zijn rekeningen niet betaalt, wordt grondig uitgeschud door de vertegenwoordigers van de schuldindustrie. Gerechtsdeurwaarder Patrick Van Buggenhout heeft het gehad met dat invorderingsmodel.

(Verschenen in Humo op 13 maart 2017)

Er is iets grondig mis met haar huisje, ziet Gerda* (53) op een avond in 2014, als ze thuiskomt na een dag poetsen: het is leeg. In opdracht van een gerechtsdeurwaarder is een verhuisfirma alle meubels komen ophalen. Op de vloer: de inhoud van haar lades en kasten.

GERDA «Ik stond te trillen op mijn benen, en begon te huilen – één lange stroom van tranen die ik maar niet kon stoppen. Later die avond heb ik mijn man, met wie ik toen nog niet lang samen was, voorgesteld om samen een doosje slaappillen te nemen, en dat weg te slikken met een goede fles whisky. Dan hoefden we de volgende dag niet meer wakker te worden. Ik ben blij dat hij dat idee toen uit mijn hoofd heeft kunnen praten.»

Gerda krijgt een cynisch voorstel: als ze niet wil dat haar inboedel openbaar verkocht wordt, moet ze hem zélf terugkopen.

GERDA «Ik ben toen bij de bomma gaan aankloppen. Van haar kreeg ik het geld waarmee ik mijn eigen spullen kon terugkopen, en de verhuisfirma en de slotenmaker kon betalen.»

Het is het dieptepunt van een trieste saga: Gerda kent sinds enige tijd alle gerechtsdeurwaarders uit het Antwerpse bij naam. Haar problemen zijn begonnen bij een grote belastingschuld.

GERDA «Ik heb mijn hele leven met veel enthousiasme gepoetst. Daar verdiende ik geen miljoenen mee, en als alleenstaande moeder had ik het sowieso niet breed. Maar het lukte: ik heb niet veel nodig om gelukkig te zijn.

»In 2011 besloot ik om zelfstandige in bijberoep te worden. Ik bleef poetsen, maar na mijn uren runde ik een kleine wasserij. Ik had vooral klanten in de horeca: ik heb honderden keukenhanddoeken, koksvesten en kostuums gewassen, gestreken en gesteven. Ondertussen had ik niet door dat ik mijn financieel doodvonnis getekend had. Ik doe alles nogal impulsief, zie je, en in dit geval had ik er niet bij stilgestaan dat de fiscus mijn wasserijtje als een volwaardig tweede inkomen zou zien, en het navenant zou belasten. En dat je als zelfstandige maar beter je administratie goed opvolgt. (Laconiek) Dat begreep ik wél toen er een aanslag van 32.000 euro in de bus viel.

»Mijn wasserijtje had een jaar lang uitstekend gedraaid, maar toen begonnen de zaken slechter en slechter te lopen. De crisis in de horeca sloeg toe: twee klanten gingen failliet, anderen betaalden niet of te laat. En uiteindelijk ging mijn zaak ook op de fles.

»Ik stond er op dat moment alleen voor, en kreeg het niet meer gebolwerkt: er was die immense belastingschuld die ik moest afbetalen, waardoor andere facturen bleven liggen. Het ziekenfonds, de zorgkas, de provinciebelasting, de RSZ, de btw: de facturen stapelden zich op. En intussen had ik alleen nog de inkomsten van mijn poetswerk. Ik raakte in paniek, en keek weg van de problemen. Brieven en aanmaningen deed ik niet meer open. Dom, ik weet het, maar het is een bizar psychologisch mechanisme dat op zo’n moment in werking treedt: je maakt jezelf wijs dat de schuldenberg zal verdwijnen als je maar lang genoeg je ogen dichtknijpt.»

'Elke maand voerde ik dezelfde strijd: proberen om eten op tafel te krijgen, en met de rest van het geld schulden afbetalen. Voor iets anders was er geen ruimte'

Na verloop van tijd wordt de deur van Gerda een hotspot voor gerechtsdeurwaarders.

GERDA «Op den duur reed ik eerst voorbij mijn huis, om vanuit m’n ooghoeken te checken of er een plakkerke op de deur hing – het teken dat er een deurwaarder binnen was geweest om de inboedel op te schrijven. Ik heb zó vaak het beruchte gele papier gekregen waarop de openbare verkoop van m’n bezittingen werd aangekondigd. Het was telkens hetzelfde stramien: als ik niet vóór een bepaald uur betaalde, zouden ze alles komen ophalen. Vervolgens begon ik paniekerig rond te bellen naar familieleden, smekend of ik nog iets kon lenen.

»Ik heb het ook meegemaakt dat ik thuis was op het moment dat een deurwaarder de inboedel kwam opschrijven, maar dat ik de kans niet kreeg om de deur open te maken. Ze belden aan, en een paar seconden later hoorde ik de boor van de slotenmaker al een gaatje maken. Ik had niet eens de tijd om me fatsoenlijk aan te kleden! En die slotenmaker moet je betalen, hè.

»Het is nog altijd een trauma: telkens als de deurbel gaat, schrik ik me dood.»

Gerda heeft sowieso nooit op grote voet geleefd, maar nu moet ze de definitie van soberheid nog wat oprekken.

GERDA «Mijn man en ik gingen soms met vijf euro naar de Aldi om voor een hele week eten te kopen. Op een bepaald moment werden het gas, de elektriciteit en het water helemaal afgesloten. Dat mag in principe niet in een woonhuis, maar wij waren zo dom geweest om mijn wasserij op ons thuisadres in te schrijven – en in bedrijven mag wél alles afgesloten worden. Enfin, het was putje winter, en met bidons gingen we ergens aan een kraantje water halen. En met een klein gasvuurtje probeerden we het in de living warm genoeg te maken om ons te kunnen wassen.»

Het blijft deurwaardersexploten regenen, en telkens dikt de schuldenberg aan. Openstaande facturen van 50 euro worden eisen van 1.000 euro. En de gigantische belastingschuld groeit in plaats van te krimpen. Uiteindelijk rest er maar één oplossing: het huis verkopen.

GERDA «Dat had ik altijd proberen te vermijden, maar het was mijn enige overgebleven optie. Op die manier heb ik in één keer alles kunnen vereffenen. Ik woon nu in een huurappartement. Af en toe krijg ik nog een brief: ‘Bij nazicht van onze boekhouding bleek dat een factuur uit 2011 nog openstaat.’ Dan spreek ik de kleine reserve aan die ik heb overgehouden aan de verkoop van m’n huisje, en betaal ik onmiddellijk. Ik wil nooit meer de deurbel horen en een deurwaarder zien staan.

»Ik heb dertig jaar gewerkt zonder een dag te stempelen, ik heb nooit gekocht op krediet, en ik haalde mijn meubels altijd in de kringloopwinkel. Ik vond dat allemaal prima: ik heb nooit van bladgoud gedroomd. Maar ik vond het wel heel choquerend om te merken dat wanneer je onverwachts een zware dreun krijgt, er niets of niemand is waar je terechtkunt. Dat kan toch niet, dat je je zo godverlaten alleen moet voelen, en een speelbal wordt van deurwaarders die grof geld verdienen op je ellende? Gelukkig was er MyTrust0: zonder het initiatief van Patrick Van Buggenhout had ik nooit kunnen rechtkrabbelen.»

Waanzinnig

Patrick Van Buggenhout is al bijna dertig jaar lang gerechtsdeurwaarder. In 2015 presenteerde hij met zijn compagnon de route Godfried Van De Perre, een oud-medewerker van verscheidene ministeriële kabinetten, een alternatief voor het huidige model. Schuldenaars hoefden niet langer op te draaien voor de waanzinnige kosten die gerechtsdeurwaarders, advocaten en incassobureaus maken bij het invorderen van schulden. En schuldeisers kregen hun geld sneller terug. Het initiatief van Van Buggenhout en Van De Perre heet MyTrust0. ‘Trust,’ zegt Van De Perre, ‘als teken van vertrouwen dat de debiteur het geld zal terugbetalen met als resultaat: 0 euro schulden.’

PATRICK VAN BUGGENHOUT «Ik stelde vast dat veel schuldeisers in de praktijk hun geld niet meer recupereerden, ook de overheid niet. En dat mensen met een schuld er niet meer uitraakten: het leeuwendeel van wat ze betaalden, ging naar de schuldindustrie, de actoren die de schuld invorderen via het gerecht. Onze conclusie was: we moeten komaf maken met die industrie. We houden justitie er zoveel mogelijk buiten. MyTrust0 is tegen het dagvaarden voor onbetaalde en niet aangevochten facturen. Nu krijg je, als je tien schulden hebt uitstaan, tien deurwaarders op je dak, die tien keer beslag leggen. Resultaat: je betaalt je schulden niet meer, je betaalt uitsluitend nog de gerechtskosten en de kosten van de deurwaarders. Met MyTrust0 houden we het op één deurwaarder.

»De deurwaarder maakt een summiere foto van het vermogen van de schuldenaar op basis van zijn inkomen, zijn roerend en onroerend goed. Hij beschikt over alle mogelijke informatie om zich een accuraat beeld te vormen, maar hij houdt ook rekening met de gezinstoestand van de schuldenaar. En op basis daarvan maakt hij een realistische berekening: ‘Zoveel kan deze cliënt maandelijks aflossen.’ Hij werkt een regeling uit waardoor uiteindelijk alle schuldeisers worden vergoed. De gerechtsdeurwaarder beschermt de belangen van de schuldeisers én de schuldenaar. En ik moet zeggen: die werkwijze levert wonderbaarlijke resultaten op. In het huidige invorderingssysteem los je, als je jaarlijks 10.000 euro betaalt, 1.500 euro van je schuld af. Met MyTrust0 lost je 9.500 euro af – 500 euro gaat naar onze bemiddeling. Dat is een aanzienlijk verschil, toch?»

Collectief stigma

Maar is MyTrust0 wel nodig? Er bestaat immers al een systeem voor wie in nood zit: de collectieve schuldenregeling. Van Buggenhout schudt het hoofd.

VAN BUGGENHOUT «Als je in een rechtszaak verwikkeld raakt of met schulden bij het OCMW aanklopt, sturen ze altijd op hetzelfde aan: collectieve schuldenregeling – een regeling waardoor je een erg beperkt leefgeld krijgt maar geen intresten meer op je schulden hoeft te betalen. Wij zijn daar vierkant tegen. Zo’n regeling is een stigma: je krijgt een stempel voor de rest van je dagen. Je naam komt in een databank terecht, en vervolgens hoef je je geen illusies meer te maken: je zult nooit nog een krediet krijgen van de banken. Je kinderen ook niet. En je kleinkinderen die in 2040 verwekt zullen worden evenmin. Dat gaat héél ver.»

GODFRIED VAN DE PERRE «Bovendien werkt een schuldbemiddelaar niet gratis: hij rekent zo’n 1.500 euro per jaar aan. Sommige advocaten leven daarvan.»

VAN BUGGENHOUT «Maar het ergste is: door die regeling sukkelen mensen van de regen in de drop. Voor het einde hebben ze vaak alweer nieuwe schulden gemaakt. In wezen is een collectieve schuldenregeling een burgerlijk faillissement. Wat gebeurt er na het faillissement van een bedrijf? Een curator kuist de boel op, en degene die failliet is gegaan, krijgt de kans om een nieuwe start te nemen. Maar daar slagen wij dus niet in als het over individuen of gezinnen gaat: zij hebben klaarblijkelijk geen recht op een nieuwe start.

»Het Rekenhof heeft de fiscus een nieuwe richtlijn gegeven: als iemand binnen de twaalf maanden zijn schuld niet aflost, moet hij de facto in collectieve schuldenregeling. Wij bieden met MyTrust0 een alternatief. We hebben voorbeelden van mensen die in vier jaar tijd al hun schulden hebben terugbetaald. Aan alle schuldeisers, ook de belastingen. Wat is dan het beste? In vier jaar tijd het volledige bedrag recupereren of na jarenlang gedoe een fractie recupereren?»

»Als je je belastingen niet betaalt, volgt er al snel een loonbeslag. Je kunt dan zeggen: ‘So what? Laat het bedrag maar van mijn loon gaan, en ik ben ervan af.’ Maar er is wel een beslagbericht neergelegd in een beslagtrommel. Je gaat volgend jaar een auto kopen, en de bank zegt: ‘Beste vriend, je hebt hier slechte reclame in je dossier staan. Je krijgt geen lening.’ Loonbeslag wordt te vaak weggelachen, terwijl het gevolgen heeft voor de rest van je leven.»

Een beetje sterven

Wie van een invaliditeitsuitkering leeft, blijkt extra kwetsbaar te zijn voor schulden. ‘Je krijgt je geld quasi bruto uitgekeerd: de mutualiteiten mogen er wettelijk gezien geen voorheffing op afhouden,’ legt Van Buggenhout uit. ‘Je moet dus wéten dat je een flink deel opzij moet zetten voor de personenbelasting. En daar gaat het heel vaak mis.’

Dat klinkt Irene* (51), een zachtaardige, intelligente vrouw uit een Vlaamse provinciestad, bekend in de oren. Ze is bankbediende, tot in 2005 haar lichaam in staking gaat. Het harde verdict: CVS en fibromyalgie.

IRENE «Stoppen met werken was de enige optie. Eind 2010 voelde ik me wat beter, en ging ik parttime weer aan de slag. Maar na drie maanden stortte ik helemaal in, en werd ik opgenomen in het ziekenhuis. Fysiek en emotioneel was ik een triest hoopje ellende.»

Op dat moment heeft Irene het al financieel moeilijk.

IRENE «Sinds 2006 krijg ik een invaliditeitsuitkering. Daardoor viel ik uiteraard terug op een lager inkomen – geen vakantiegeld meer, geen dertiende en veertiende maand, geen extra’s. Maar ik ben sowieso niet kwistig: ik ben het type mama dat haar kinderen geleerd heeft het licht uit te knippen als ze een kamer verlaten. Ik had op internet ook zo’n Excel-bestand gedownload waarmee je je huishoudbudget kunt beheren. Maar ik kwam er gewoon niet. Ik was een alleenstaande moeder met drie kinderen, en ik kreeg geen alimentatie. Ik had een poetshulp nodig, want door die ziekte was ik niet in staat om in m’n eentje het huishouden te beredderen. En ik had heel veel medische kosten. Mijn toekomstverwachting had ik sowieso al bijgesteld. Een jaar voor ik ziek werd, was ik bijvoorbeeld aan het uitkijken om iets te kopen. Dat plan heb ik later laten varen: huren is mijn enige optie.»

De problemen van Irene worden nijpender als ze in 2015 een onverwacht hoge belastingaanslag krijgt.

IRENE «Er wordt niets afgehouden van mijn uitkering, behalve het pensioen. Ik wist dus wel dat ik veel zou moeten terugbetalen aan de belastingen, en dat ik maandelijks wat aan de kant moest zetten. In de voorgaande jaren was dat – zij het met veel moeite – gelukt. Maar in 2015 waren twee van mijn drie kinderen het huis uit, en had ik ze dus niet meer ten laste. Daardoor kwam er plots een smak bij, net in een jaar waarin ik ontzettend veel medische kosten had gehad. Ik ken het bedrag van de belastingaanslag nog uit het hoofd: 5.032,45 euro. (Zucht) Dat kon ik niet betalen. Soms verwijt ik het mezelf nog: ik had het moeten weten, ik had me beter moeten informeren.»

Irene doet er alles aan om het bedrag af te lossen, maar daardoor blijven andere facturen liggen. Twee van haar schuldeisers – de personenbelasting en een ziekenhuis – schakelen een deurwaarderskantoor in.

IRENE «Het klassieke scenario: brieven, aanmaningen en betekeningen, waardoor het totaalbedrag van mijn schulden alleen maar opliep. Op een dag kwam ik thuis van een afspraak bij de dokter, en vond ik een brief op de tafel. Tijdens mijn afwezigheid was een deurwaarder mijn inboedel komen opschrijven. (Krijgt het moeilijk) Het besef dat iemand in mijn huis was geweest en overal had rondgesnuffeld, dat iemand mijn intieme cocon zo brutaal had betreden: daar was ik echt ziek van. Het voelde zo onveilig. Zo hard, ook: op alles waar ik een heel leven aan gebouwd had, was een koude prijs geplakt.»

Irene schakelt MyTrust0 in.

IRENE «MyTrust0 bracht mijn schulden in kaart, berekende ook hoe groot mijn toekomstige belastingaanslagen zouden zijn, en ging met de schuldeisers en de deurwaarderskantoren praten. En ze adviseerden me om bij de bank om een lening te vragen – de enige manier om uit de ellende te raken. Zo is het me uiteindelijk gelukt: na veel onderhandelingen heb ik die lening gekregen, en kon ik het volledige schuldenbedrag vereffenen. Het was een beetje sterven: ik ben om die lening gaan vragen bij de man die vroeger mijn baas was bij de bank. Heel gênant vond ik dat.»

Dat laatste typeert Irene: ze is een trotse vrouw. Schaamte vreet aan haar in die penibele dagen.

IRENE «Ik heb één vriendin die op de hoogte is van mijn situatie. Voor het overige heb ik het niemand verteld – zelfs mijn drie kinderen weten het niet. Ze merkten natuurlijk wel dat ik het wat moeilijker had. Plots kon ik bijvoorbeeld veel minder verjaardagsgeld geven. Dat is pijnlijk voor een moeder, hè.

»Ik heb het er ook nog altijd moeilijk mee dat ik niet kan werken. In die drie maanden in 2010 dat ik het opnieuw probeerde, voelde ik me weer een volwaardig deel van de maatschappij: ik droeg mijn steentje bij. Ik ben van nature heel energiek, iemand die het leven ten volle wil leven. Maar ik moet realistisch zijn: fibromyalgie is een chronische ziekte. De kans is klein dat ik ooit weer gewoon kan gaan werken.»

Irene is nu uit de schulden, betaalt haar lening af, maar ze moet nog steeds spaarzaam zijn.

IRENE «Ik maak veel van m’n kleding zelf. En op vakantie gaan is een zeldzaamheid voor mij. Drie jaar geleden ben ik nog eens geweest: een last-minute die extreem laag geprijsd stond. Dan beland je niet op een luxueuze plek, nee. Maar er gewoon even uit zijn, voelde zó goed.

»Weet je waar ik nu ontzettend van geniet? M’n brievenbus opendoen en merken dat er geen post is. Vroeger puilde ze altijd uit: facturen, aanmaningen, deurwaardersexploten. (Glimlacht) Nu zit er af en toe gewoon een lief kaartje in.»

'Je hebt het gevoel dat je je leven kwijt bent, en dan krijg je zo'n deurwaarder met een grijnslachje voor je – peperdure nieuwe auto, op maat gemaakt pak, duur geurtje op'

Schulden shoppen

Wanneer precies verschijnt een gerechtsdeurwaarder op het toneel? Dat hangt af van de schuldeiser.

VAN BUGGENHOUT «Die beslist zelf hoe snel hij achter een schuldvordering aangaat. De staat heeft, als eerste schuldeiser, bepaalde voorrechten. De banken hebben die ook. Maar vergeet niet: een schuldenaar heeft maar één vermogen. Als er geen onderlinge rust ontstaat tussen de verschillende schuldeisers, zullen ze allemaal individueel invorderen, maar slechts een fractie van hun schuld recupereren. MyTrust0 creëert rust. Wij vragen schuldeisers hun vorderingen in te sturen; daarna laten we de schuldenaar in een document zijn schuld erkennen en dokteren we, op basis van onze berekeningen, een terugbetalingsplan uit – voor alle schuldeisers. Kostprijs voor de schuldeisers: nul euro. Iedereen krijgt zijn geld terug, terwijl de rust regeert: er gaat geen enkel dwangbevel de deur uit. Wat niet niks is, als je weet dat er meer dan honderdduizend dwangbevelen per jaar worden betekend.

»Ik moet zeggen: de banken in België beginnen het te snappen. Ze beseffen ook dat het huidige systeem niet kan blijven duren. Een schuldeiser van zeven euro kan, als hij van slechte wil is, je onderpand helemaal kapotmaken, waardoor je als belangrijke schuldeiser in de kou blijft staan.»

VAN DE PERRE «Wettelijk kan dat. Dat is momenteel zelfs het verdienmodel.»

VAN BUGGENHOUT «Een verdienmodel dat bij de gratie van de onwetendheid van het publiek bestaat. Zelfs de schuldeiser weet niet altijd hoe het werkt.

»Neem een ziekenhuis dat 10.000 schuldvorderingen per jaar aan een incassobureau verkoopt. Het bureau haalt het geld van de bank, en betaalt de schulden van het ziekenhuis beetje bij beetje af – niet te transparant: het ziekenhuis hoeft niet te weten dat het geld van de bank komt. Maar het ziekenhuis is content: de facturen kunnen worden afgeboekt. Het ziekenhuis weet wel niet dat de persoon die een factuur van 20 euro niet had betaald drie jaar later 3.300 euro aan het incassobureau moet. Of het ziekenhuis wil het niet weten, dat kan ook.»

VAN DE PERRE «Er worden overeenkomsten gemaakt met de grote ziekenhuisgroepen tegen de beste financiële voorwaarden. Maar op voorwaarde dat die groep – bijvoorbeeld – 50.000 zaken per jaar levert. ‘Leveringsplicht,’ noemen ze dat in de ziekenhuizen. Veel ziekenhuizen draaien op één of anderhalve procent winstmarge, en hebben liquiditeitsproblemen. Zij zijn blij met de incassobureaus en de gerechtsdeurwaarders. Wat er met de schuldenaar in de klauwen van de deurwaarder gebeurt, interesseert hen niet.»

VAN BUGGENHOUT «In België kun je schuldvorderingen verkopen. Vooral beursgenoteerde bedrijven, die zo snel mogelijk willen incashen, verkopen 10 miljoen schuldvorderingen voor 2 miljoen euro aan een incassobureau. Het incassokantoor wordt eigenaar van de vorderingen en heeft een ruime marge om op die schulden te gaan verdienen. Wij hebben becijferd dat iemand die een vordering tot honderd euro niet onmiddellijk kan betalen, en in een afbetalingsplan komt met andere schulden, gemiddeld 1.038 euro zal betalen. Met andere woorden: als ik een malafide deurwaarder ben, geef ik met plezier 50 euro voor een vordering. Ik kan die vordering vermenigvuldigen met tien à twintig. Dat is woekeren, ja, maar het is wel de realiteit. En de schuldeisers trekken het zich niet aan: zij hebben gecasht.»

VAN DE PERRE «De ideale schuldenaar is iemand die zijn schulden niet onmiddellijk kan betalen, die kun je eindeloos uitmelken. Deurwaarders en advocaten en het hele bestel hebben er belang bij dat er tien dagvaardingen per jaar zijn, tien vonnissen, tien betekeningen van vonnissen, tien bevelen tot beslagen, tien beslagen. Daar draait het systeem op. Mensen worden in de schulden geduwd, en de economie lijdt daaronder. Wij creëren armoede. Wij creëren miserie.»

'Toen MyTrust0 werd opgericht, zijn er ontzettend veel brieven vertrokken vanuit de Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders: niemand mocht met ons samenwerken'

Door deuren en ramen

‘Eigenlijk heb ik geen enkele deurwaarder over de vloer gekregen waar ook maar een spatje menselijkheid in zat,’ zegt Paul* (66). ‘Stuk voor stuk waren ze hard en koud.’ Paul raakte in de problemen toen hij na 33 jaar als boekhouder in een polikliniek ontslagen werd.

PAUL «In 2001 was dat. Ik werd gedumpt voor het zoontje van iemand van de raad van bestuur – een politieke benoeming, zeg maar. Tevoren hadden mijn vrouw en ik ook al tegenslagen gekend, maar die hadden we telkens kunnen opvangen. Ons eerste kind werd geboren met een hartafwijking, waardoor het bijzondere zorg nodig had. Mijn vrouw heeft toen haar job opgegeven om voor ons zoontje te zorgen, en ik ging bijklussen als automecanicien. Op die manier lukte het, en konden we probleemloos ons huis blijven afbetalen. Later werd de werkloosheidsuitkering van mijn vrouw geschorst. Intussen hadden we drie kinderen. Maar ook daar vonden we een oplossing voor: mijn vrouw begon thuis te werken als onthaalmoeder.»

Ook na het ontslag in 2001 is er aanvankelijk geen vuiltje aan de lucht: Paul krijgt een mooie opzegvergoeding, en start als zelfstandige een firmaatje op dat medisch materiaal levert aan huisartsen.

PAUL «Aanvankelijk floreerde mijn zaak. Het hielp dat ik er wat van kende: ik had tenslotte 33 jaar in een polikliniek gewerkt. Maar na verloop van tijd stokte het. Ik had slechte betalers, en klanten haakten af.»

De ellende begint: er komt nauwelijks nog geld binnen, en zeven jaar lang stapelen de schulden zich op.

PAUL «Elke maand voerde ik dezelfde strijd: proberen om eten op tafel te krijgen, en met de rest van het geld schulden afbetalen. Voor iets anders was er geen ruimte.»

Om de haverklap krijgt Paul deurwaarders over de vloer die de inboedel komen opschrijven.

PAUL «Ik heb niet bijgehouden hoe vaak precies: op het laatst gebeurde het om de twee maanden. Er waren zelfs deurwaarders die niet meer kwamen kijken om alles te noteren: ze kopieerden gewoon de beschrijving van de keer ervoor. Gelukkig heb ik telkens op het nippertje kunnen vermijden dat het tot een openbare verkoop kwam.

»Ik ben heel boos op die gerechtsdeurwaarders. Als een schuld van 100 euro blijft openstaan, begrijp ik dat je een rappel van 10 euro stuurt. Maar dat zo’n vordering op het einde van de rit 950 euro is geworden, hoe kun je dat in ’s hemelsnaam verantwoorden? Wie denk je daar van dienst mee te zijn, behalve jezelf? Het is parasiteren op de ellende van anderen. Iemand kent een tegenslag, krijgt schulden, en vervolgens gedragen de deurwaarders zich als gieren die een vers kadaver hebben gevonden.

»Ik ben ook heel erg geschrokken van hun brutaliteit. Stel het je eens voor: je hebt het gevoel dat je je leven kwijt bent, dat je nog een paar centimeter groot bent, en dan krijg je zo’n deurwaarder met een grijnslachje voor je – peperdure nieuwe auto, op maat gemaakt pak, duur geurtje op. Dat is zo ontzettend vernederend. En die man behandelt je dan ook nog eens alsof je de grootste gangster ter wereld bent.

»Er kwam ooit een deurwaarder binnen met een slotenmaker – mijn vrouw was in de tuin aan het werken, ik was in de garage bezig. Het speelgoed voor de kindjes die mijn vrouw opving, was brutaal aan de kant geschoven. ‘Ik ben hier de baas,’ antwoordde die man toen ik hem daarop aansprak.

»Of die keer dat hier twee jonge gasten van een deurwaarderskantoor de boel weer maar eens kwamen opschrijven, en ze ook de twee auto’s op onze oprit genoteerd hadden. Alleen: die waren van de ouders van twee kindjes waar mijn vrouw op paste. Toen ben ik toch even mijn koelbloedigheid verloren, en heb ik één van die twee kerels bij z’n kraag gepakt.

»Soms kreeg ik de indruk dat dat het summum is voor een deurwaarder: je inboedel verkopen.»

Ook voor Paul betekende MyTrust0 de redding. Een uitgekiend afbetalingsplan en de verkoop van een grond van zijn vader brachten verlichting.

PAUL «Dankzij die regeling kon ik weer leven, kregen de schuldeisers hun geld, en werden de geldverslindende procedures van de deurwaarders-zonder-compassie stopgezet. Sinds een jaar is onze schuld van 29.000 euro afbetaald, en ademen we weer. Mijn vrouw en ik kunnen elkaar weer in de ogen kijken zonder frustratie, verdriet en wanhoop te zien. We hebben het overleefd als koppel, maar dat is heel moeilijk geweest. Zwaar in de schulden zitten werkt op je gemoed, op je relatie en op je gezin. Ik hoorde Johnny Logan ooit zeggen: ‘Staat de deurwaarder voor de deur, vliegt de liefde door het raam.’ Dat is zó waar: een gerechtsdeurwaarder kan een huwelijk op zijn kop zetten.»

'Een collectieve schuldenregeling is in wezen een burgerlijk faillissement. Maar een bedrijf krijgt nadien een nieuwe start, een individu niet'

Mond schoonvegen

Van Buggenhout laakt het dubbelzinnige statuut van de gerechtsdeurwaarder.

VAN BUGGENHOUT «We zijn ambtenaren, maar tegelijk zijn we ook zelfstandigen: wij moeten zelf voor ons inkomen zorgen. Hoe groter je bent, hoe meer zaken je hebt, hoe meer je verdient. Onze tarieven zijn bij wet vastgelegd. En toch wint de ene gerechtsdeurwaarder het van de andere bij een openbare aanbesteding. Omdat hij meer service levert. Wat is dat, ‘meer service’? Is dat na een copieuze maaltijd de mond van je opdrachtgever schoonvegen? Enfin, ernstig: blijkbaar zijn er dus wel verschillen. Niet-waarneembare verschillen, welteverstaan.

»Als ik morgen een goeie relatie wil met de financiële beheerder van een groot bedrijf dat me duizend zaken per maand zou kunnen geven, en ik ben niet zo ethisch – dan geef ik die man 50 euro per zaak, en ik haal er 1.000 euro per zaak uit. Dat gebeurt frequent.»

VAN DE PERRE «De provincie Antwerpen heeft momenteel een uitbesteding uitgeschreven voor de nieuwe provinciebelastingen. De afgelopen tien jaar hadden ze 18,9 miljoen euro te innen. Ze hebben die opdracht uitbesteed aan een deurwaarderskantoor. Het kantoor inde 9 miljoen euro, maar maakte voor 7 miljoen euro kosten. De netto-opbrengst voor de provincie was dus 2 miljoen euro. De rest was voor het kantoor: zeven miljoen! Dat is buitenproportioneel, toch? Maar dat zijn de blote cijfers, raadpleegbaar op de website. En dat is dan nog maar de provincie: je kunt je voorstellen hoeveel geld er rondgaat bij grotere entiteiten.»

Sukkelaars en deugnieten

Een deurwaarder die zijn stiel openlijk ter discussie stelt: het is behoorlijk apart.

VAN BUGGENHOUT «Er wordt soms over mij beweerd dat ik een beroepsgroep aanval – mijn eigen beroepsgroep nog wel. Maar daar gaat het helemaal niet over. Het gaat over een gigantische, wettelijk onderbouwde systeemfout, die ik aanklaag.»

‘Er is geen wettelijke basis voor wat MyTrust0 doet,’ zegt Marc Brackeva, voorzitter van de Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders. ‘Daarmee zeg ik niet dat hij zich in de illegaliteit begeeft, maar hij kan niet waarmaken wat hij belooft. Zijn handeltje steunt nergens op.’

‘Dat begrijp ik niet,’ zegt Alain Laurent Verbeke, gewoon hoogleraar privaatrecht aan de KU Leuven. ‘Voor mij belichaamt Van Buggenhout de nobele kant van het beroep van deurwaarder. Hij brengt begrip op voor schuldeisers en schuldenaars. Hij verzoent hun beider belangen. Hoe kun je daar nu tegen zijn?’

VAN BUGGENHOUT «Met MyTrust0 hebben wij in twee jaar tijd, met heel eenvoudige ingrepen, een hoop mensen uit de miserie gehouden. Waarom kan dat niet op grotere schaal? Eén op zes mensen in België leeft in armoede of dreigt daarin terecht te komen. 680.000 Vlamingen hebben onbetaalde ziekenhuis-, telecom-, energie- en huurfacturen. De impact van de schuldenindustrie is vele malen groter dan die van een indexsprong, en mensen beseffen dat. Beweging.net (een netwerk van christelijke en sociale organisaties, red.) heeft zich achter MyTrust0 geschaard.»

Brackeva is niet onder de indruk van de lof.

MARC BRACKEVA «Wat Van Buggenhout doet, doet elke gerechtsdeurwaarder al jarenlang. Gratis. Uit sociale overwegingen helpen wij de grootste sukkelaars uit de nood. Geloof me: ik heb al veel bloemekés gekregen in mijn carrière. Maar de deugnieten laten we niet lopen, dat spreekt voor zich, de mensen die ondanks alle rappels, ingebrekestellingen en aanmaningen weigeren te betalen. Tegen hen moeten wij optreden: wij brengen de centen terug waar ze moeten zijn – bij de schuldeisers.»

VAN BUGGENHOUT «De sector heeft belang bij een status quo. In februari 2015, toen MyTrust0 werd opgericht, zijn er ontzettend veel brieven vertrokken vanuit de Nationale Kamer van Gerechtsdeurwaarders: niemand mocht met ons samenwerken. Maar we staan juridisch zó sterk. Als dit onwettig was, was ik allang geschorst geweest.»

BRACKEVA «Van Buggenhout is een nestbevuiler. We hebben laatst een vergadering met het directiecomité van de Nationale Kamer gehad: MyTrust0 stond op onze agenda. We zullen reageren. En we zullen nagaan of wat meneer Van Buggenhout doet wel wettelijk is.»

VAN BUGGENHOUT «Eigenlijk zou ik graag hebben dat het tot een rechtszaak komt. Dan is het voor iedereen duidelijk dat alles waterdicht is. Maar dat durft men niet aan.

»Er is een tijd geweest dat ik moest omkijken als ik alleen in een parkeergarage was. Ik werd gevolgd. Als ik mijn kantoor in Keerbergen verliet, of er aankwam, stond er altijd een auto. Ik heb mijn kinderen laten verhuizen zonder een adreswijziging door te geven. Ik ben bang geweest, en nu ben ik nog altijd niet gerust. Mijn strijd gaat over geld, hè, veel geld. En in het voormalige Oostblok vind je makkelijk mensen die voor 5.000 euro een klusje komen klaren. Maar ik kan niet terug, en ik wil ook niet terug.

»Het heeft niets met naïviteit te maken. Ik ben al meer dan 25 jaar lang deurwaarder. Ik kom uit een familie die veel sociaal werk deed. In mijn hele jeugd heb ik geen vijftig dagen alleen met mijn mama, papa en zus aan tafel gezeten. Wij hadden altijd gasten, mensen die hulp nodig hadden. Ik heb van jongs af gezien wat financiële ellende is, en hoe het een mensenleven kan vertekenen. Ik ben deurwaarder geworden om iets aan het systeem te veranderen. Dat lijkt misschien naïef, maar kijk: MyTrust0 bestaat, en het zal blijven bestaan – ook al schieten ze me morgen dood. Het wérkt.»

★★★

Voor de drie getuigen heeft het inderdaad gewerkt. Irene, Paul en Gerda weten weer hoe dat smaakt, lust for life.

IRENE «Ik herinner me nog precies het moment waarop ik weer begon te leven: nadat me een lening was toegestaan en ik dus al mijn schulden kon afbetalen, belde ik meneer Van Buggenhout. ‘En nu ga je een cava drinken,’ droeg hij me op nadat ik hem het goede nieuws gemeld had. Niemand van m’n vriendinnen was beschikbaar, dus ben ik in m’n eentje op een terras gaan zitten. Wel, daar heb ik het lekkerste glas cava ooit gedronken.»

PAUL «Het allerergste uit die vreselijke jaren vond ik m’n spiegelbeeld: ik herkende die man niet meer. Ik was iemand geworden die ik liever niet wilde ontmoeten. Nu ben ik weer de trotse, ondernemende mens die ik vroeger was.»

GERDA «Ik ben door een vreselijke periode gegaan, maar fundamenteel ben ik altijd dezelfde opgewekte, levenslustige vrouw gebleven. Zelfs in de donkerste dagen was er veel om gelukkig mee te zijn: mijn man, mijn dochter, mijn twee kleinkinderen, mijn ouders, mijn bomma. Dat is toch mijn grote overwinning geweest op al die deurwaarders: ze hebben me alles kunnen afpakken, maar de liefde niet.»

* Om de privacy van de betrokkenen te beschermen, zijn sommige namen gefingeerd.