25 jaar'Trainspotting'
Schrijver Irvine Welsh: ‘Ik schrijf nooit onder invloed. Het zou zonde zijn van de drugs’
25 jaar geleden kwam de film ‘Trainspotting’ uit, Danny Boyles weergaloze verfilming van de roman van Irvine Welsh. Lees een interview met de auteur uit 1996:
(Verschenen in Humo op 15 oktober 1996)
Het moeten sterke schouders zijn die een immens succes als dat van ‘Trainspotting’ kunnen torsen. De schouders van iemand die eerder al de heroïne heeft weten te bedwingen bijvoorbeeld. De Schotse auteur Irvine Welsh (37) is er in elk geval in geslaagd af te kicken van de heisa rond het boek, het toneelstuk en de film ‘Trainspotting’. Hij is koortsachtig blijven verderschrijven: nog geen dertig maanden na zijn debuut ‘Trainspotting’ lagen de verhalenbundels ‘The Acid House’ en ‘Ecstasy’ en de roman ‘Marabou Stork Nightmares’ al in de boekhandel.
Tevens specialiseerde hij zich in perfecte verdwijningen. Als hij in Londen gezocht werd, was hij in Amsterdam, en vice versa. En toen bij de lancering van de film en enkele vertalingen van zijn boek heel Europa achter hem aanzat, wist niemand waar Welsh was. Terwijl de aanvragen om interviews binnenstroomden, werden in menig gereputeerd Europees uitgevershuis haren uit schedels gerukt omwille van de gemiste publiciteit. Het valt te betwijfelen of de man zich al die tijd heeft schuilgehouden in de pub The Ship in het hartje van Soho in Londen, maar het is wel daar dat ik een bijzonder ontspannen en opgeruimde Irvine Welsh tref.
HUMO Waarom sla je telkens op de vlucht?
IRVINE WELSH «Ik sla niet echt op de vlucht. Het is gewoon zo dat er te veel mensen met me willen praten. Als ik iedereen te woord zou staan, zou ik geen tijd meer hebben om prettige dingen te doen, zoals nieuwe boeken schrijven. Bovendien reis ik graag en heb ik nu eindelijk de tijd en het geld om het ook te doen. Als men me niet altijd onmiddellijk weet te vinden, is dat omdat ik die reizen geen weken op voorhand plan, ik vertrek eerder impulsief. Pas maar op of ik ben zo weer weg (lacht). Ik cultiveer mijn eigen willetje graag, omdat ik niet als een radertje in de grote cultuurindustrie wil eindigen. Ik weet wel dat de uitgever van de Nederlandse vertaling van ‘Trainspotting’ het niet oké zal vinden dat ik maar twee interviews geef, maar zelf vind ik dat natuurlijk net wél oké. Ik heb al veel te lang in nine-to-five-jobs vastgezeten; nu ik eindelijk mijn eigen baas ben, laat ik me zo weinig mogelijk commanderen.»
HUMO Je verdwijningen hebben dus niks te maken met druggebruik?
WELSH «Helemaal niet. Het is trouwens perfect mogelijk een normaal lijkend leven te leiden terwijl je aan de heroïne bent. Als je maar genoeg geld hebt en jezelf een beetje onder controle kan houden, kan je de schijn lang ophouden. Maar ik heb gewoon geen zin in de twaalfduizendste vraag over de beruchte toiletscène met de opiumzetpillen in ‘Trainspotting’. Er valt ook weinig nieuws te vertellen over dat boek, ik word er intussen al drie en een half jaar over geïnterviewd en alles is al eindeloos herkauwd op het Internet. Als ik mezelf hoor praten, krijg ik altijd zoiets als ‘Mijn god, niet wéér datzelfde gezeur over ‘Trainspotting’.»
HUMO Is je houding een restant van de punkideologie die je in de jaren zeventig in Londen bent komen oppikken?
WELSH «Ach, het waren opwindende tijden, maar dat zijn de jaren negentig ook. Ik was zestien en voelde me benauwd in Schotland. Punk, met het aura van vrijheid dat errond hing, was één van de redenen om van school te gaan en naar Londen te komen. Maar het enige dat ik toen deed, was rondhangen, me amuseren en ontdekken hoe het er in het leven aan toeging. Als er al een punk-ideologie of een gestructureerde beweging was, dan heb ik die nooit gezien. Ik was geen modieuze punk die zich op de juiste manier kleedde, de juiste clubs bezocht en luisterde naar groepjes als The Clash of The Damned, Ik hield van The Sex Pistols, want die waren nu eenmaal ongelooflijk energiek, maar voor de rest luisterde ik naar meer marginale bandjes als UK Subs of 999. Ik zat zelf ook in een groepje, net als iedereen toen, maar we hadden angstaanjagend weinig succes. Dat was een ontgoocheling, want ik heb altijd willen muziek maken, of voetballen, en dat was al eerder faliekant afgelopen.
HUMO Nadien werd je een yuppie. Als reactie?
WELSH «Misschien wel. Ik ben zeer benieuwd naar de volgende stap, waarschijnlijk word ik binnenkort priester of zo (lacht). In elk geval speelden de omstandigheden toen ook een belangrijke rol. De gelegenheid maakt de dief, weet je wel. Ik besefte dat de tijd er rijp voor was om via de juiste opleiding snel carrière te maken. Ik heb toen allerlei dingen gedaan. maar het meeste succes had ik als vastgoedhandelaar. Ik kocht huizen, knapte ze op en verkocht ze vervolgens weer door. Door de week leidde ik toen een zeer geregeld en keurig leventje, maar in het weekend was ik nog altijd in de ban van de drank en de pillen. Maar toen de huizenmarkt in elkaar klapte, was het allemaal snel gedaan. Nu begint die markt zich trouwens te herstellen, ik denk er dan ook sterk over een dubbelleven te beginnen (lacht).»
HUMO Kom kom, je bent nu veel rijker dan toen.
WELSH «Wellicht wel, dat weet ik eigenlijk niet precies. Ik woon in een bescheiden huis, ik heb geen auto, ik geef geen geld uit aan kleding, zoals je kan zien (Welsh draagt een Adidas-trainingsjack en een jeans). Ik laat me maandelijks een bedrag uitbetalen, waar behoorlijk van te leven is. Dat is het beste voor iemand met een gat in zijn hand zoals ik. De rest staat keurig op de bank, maar dat probeer ik te vergeten. Het houdt anderen meer bezig dan mezelf. Er zijn in Engeland op dit moment 550.000 exemplaren van ‘Trainspotting’ verkocht, wat me naar het schijnt ongeveer 400.000 pond (500.000 euro) aan royalties oplevert. Maar dat bedrag heb ik niet zomaar in één klap verdiend, we hebben het hier over mijn onbelast inkomen gedurende vier jaar.»
HUMO Maar je andere drie boeken verkopen ook aardig en de film-, theater- en vertaalrechten van ‘Trainspotting’ zullen je evenmin maar een habbekrats opgeleverd hebben.
WELSH «Hou op, hou op. Ik háát de idee dat het allemaal om het geld draait. Ik hou ervan geld te hebben en het uit te geven, maar ik gruw ervan iets te moeten doen om geld te verdienen. Dan gooi je je leven toch gewoon weg? Ik doe iets wat ik graag doe, dat is voor mij het belangrijkste. En het is mooi meegenomen dat ik er toevallig ook rijk van word, maar ik hoef niet elke maand te weten hoé rijk.»
HUMO Je bent niet uit geldnood gaan schrijven?
WELSH «Nee. Ik had een mooie tijd in Londen gehad en verhuisde weer naar Schotland. Ik zat nog altijd in het nine-to-five-patroon. Ik zocht een comfortabele flat in Edinburgh en begon aan een universitaire opleiding. Dat was nuttig, maar vreselijk vervelend. Ik hoopte wat vertier te vinden in romans, maar dat viel zwaar tegen. De boeken die ik op goed geluk kocht, leken verdomme allemaal van dezelfde schrijver te zijn! In al die boeken kwam een zelfde soort stem aan het woord en die was vervelend en dus absoluut niet de stem die ik zocht.
»Na een tijdje besliste ik een aantal ándere stemmen de literatuur binnen te brengen en een boek te schrijven over wat de heroïne in Edinburgh aanrichtte. Ik ging aan de slag met de notities die ik al jaren maakte, op de metro en zo, om de tijd te doden.»
HUMO Voelde je dan geen verwantschap met bijvoorbeeld ‘A Clockwork Orange’ van Anthony Burgess?
WELSH «Ik was zo bezig met wat ik wilde zeggen, dat ik op niemand anders lette. Ik had toen ook nog niet zoveel gelezen, al had ik de film van Kubrick naar het boek van Burgess wel gezien. De laatste jaren heb ik die achterstand goedgemaakt en nu zie ik het verband tussen ‘Trainspotting’ en ‘Naked Lunch’ van William Burroughs of ‘A Clockwork Orange’ wel, Maar toen werd ik veeleer beïnvloed door Lou Reed. Literaire invloeden had ik weinig, de popcultuur vond ik veel belangrijker.»
HUMO Welk nummer van de ‘Trainspotting’-soundtrack is je favoriet?
WELSH «Da’s moeilijk, het is een geweldige plaat... Laat ik toch maar voor Iggy Pop kiezen. Hij is mijn eeuwige favoriet, omdat hij zijn ding blijft doen zonder compromissen te sluiten. En hij heeft een fantastische stem.»
HUMO Was het schrijven van ‘Trainspotting’ ook therapeutisch?
WELSH «In zeker opzicht wel. Toen ik terug in Edinburgh kwam, waren alle soorten drugs er overal verkrijgbaar, van speed over alcohol tot heroïne. Ik wist weinig af van drugs, maar ik stelde me geen vragen. Ik deed gewoon mee. Pas later ben ik me allerlei dingen gaan afvragen, toen ik aan ‘Trainspotting’ begon te schrijven. Hoe het kon dat heroïne, zo lang een marginaal verschijnsel, plots zo main-stream geworden was. Hoe het kon dat vrienden van me die voor mijn vertrek naar Londen fel tegen drugs gekant waren, gebruikers geworden waren. Hoe het zo vanzelfsprekend kon zijn dat ook ik meteen een spuit in mijn arm stak.»
HUMO Het personage Mark Renton zegt in Trainspotting: ‘Soms denk ik weleens dat mensen junk worden omdat ze onbewust naar een beetje rust verlangen.’
WELSH «Lang niet alles wat in dat boek over drugs gezegd wordt, is onwankelbaar waar. Je mag niet vergeten dat het allemaal junkies zijn, ze denken dus continu aan heroïne en kletsen er ook bijna onophoudelijk over. Voor Renton zelf klopt het wel: heroïne zorgt inderdaad voor enige rust in zijn leven. De omgeving waarin hij opgroeit heeft veel scherpe kanten en heroïne neemt aanvankelijk enkele van die scherpe kanten weg. Precies daarom is het zo’n verleidelijke drug. Het heeft een onmiddellijk helend effect op psychische pijn, zodat het allerminst verbazend is dat je er nadien naar teruggrijpt. Als je ooit aan de heroïne geweest bent, maakt ze deel uit van je emotionele woordenschat en is ze altijd op je aan het wachten. Het maakt niet uit hoeveel jaren je al afgekickt bent. Als het je op een gegeven moment slecht gaat, blijft de heroïne altijd een mogelijke uitweg. Ik ken mensen die na vijftien jaar opnieuw zijn gaan gebruiken, gewoon omdat de heroïne er nu eenmaal was en omdat ze wisten welk effect het op droefenis en ellende heeft.»
HUMO Een ander citaat van Renton: ‘Ik kies ervoor niet voor het leven te kiezen.’
WELSH «Hij kiest op dat moment niet tegen het leven in het algemeen, maar tegen het leven dat hem voorgespiegeld wordt. Hij is bezig te ontdekken wat de toekomst voor hem in petto heeft en wat het leven volgens hem zou moeten zijn. Hij grijpt naar de heroïne omdat ze hem helpt de leugens van de gemeenschap door te prikken. Maar de heroïne op zich is minder belangrijk dan het feit dat de gemeenschap hem geen zinnige toekomst kan bieden. Hij had net zo goed ex-treem geweld kunnen gaan gebruiken, zoals het hoofdpersonage van ‘Marabou Stork Nightmares’. Dat het heroïne werd, zal wel veel met zijn leeftijd te maken hebben: hij is voorin de twintig en op dat moment denk je dat je onsterfelijk bent, en snuif en spuit en neuk je zonder al te veel na te denken alles wat je pad kruist.»
HUMO Wat is volgens jou de grootste mythe over junkies?
WELSH «Een van de grootste mythen is zonder enige twijfel dat er één reden zou zijn waarom mensen naar drugs grijpen. Junkies zijn individuen, elk met hun eigen karakter en verhaal. Een zestienjarig schoolmeisje uit de middle-class gaat bijvoorbeeld aan de drugs om toch maar enige aandacht van haar ouders te krijgen, terwijl een twintigjarige werkloze door wanhoop naar de heroïne gelokt wordt. Ook over afkicken valt niks definitiefs te zeggen, alles hangt ervan af hoe diep je in de verslaving zit. Ik kan alleen voor mezelf spreken: voor mij was het minder moeilijk omdat ik absoluut af wilde van de manier van leven waartoe heroïne je dwingt. Die viel namelijk absoluut niet te combineren met de plannen en de ideeën die ik had.»
HUMO Waarom portretteer je in ‘Trainspotting’ junkies als outlaws met lef, en niet als zielige verliezers?
WELSH «Ik geloof niet in zwart-wittegenstellingen, ik geloof niet dat mensen of helden of slachtoffers zijn. Het ligt allemaal net iets complexer. Je kan de verschrikkelijke kanten van drugs pas begrijpen als je de briljante kanten ervan kent. Ik kon er in mijn boek dus niet omheen dat je je geweldig voelt als je net een shot genomen hebt. In het begin van mijn verslaving dacht ik ook dat heroïne het zaligste ter wereld was. Het is gewoon fantastisch even helemaal van alles weg te zijn.
»Tegelijkertijd is het leven van een junkie echt ongelooflijk vervelend. Maar ik heb negentig procent van de dagelijkse monotonie uit het boek weggelaten, omdat ik geen boek wilde schrijven dat niemand zou lezen. Daarom ging er natuurlijk ook geen kat kijken naar junkiefilms als ‘Christiane F.’ en ‘The Basketball Diaries’: ze waren gewoon oervervelend. Ik vind het ronduit misdadig om mensen te vervelen met een boek of een film, terwijl het leven zo al vaak van een onnoemelijke landerigheid is. Daarom wil ik mijn lezers ook geregeld aan het lachen brengen; bovendien kunnen ze zo wat spanning kwijtraken. Ik ben ervan overtuigd dat het efficiënter is mensen te laten lachen dan ze te verontrusten. Terwijl al die documentaire rommel de mensen alleen maar in slaap gewiegd heeft, heeft ‘Trainspotting’ in Engeland een discussie over drugs op gang gebracht die essentieel is en tot nog toe niet werd gevoerd.»
HUMO Moet je cameo-appearance in de film ‘Trainspotting’ geïnterpreteerd worden als een kwaliteitsstempel: ‘Goedgekeurd door de auteur’?
WELSH «Als dat zo overkomt, was het wel een bijzonder lepe zet van regisseur Danny Boyle om me te casten (lacht). Ik heb de film met plezier gezien. Men heeft goed werk geleverd, zeker als je bedenkt dat ‘Trainspotting’ eigenlijk een onverfilmbaar boek is. Misschien was het een beetje te filmisch naar mijn smaak, maar dat is nu eenmaal eigen aan film, zeker? Overigens zou ik alle bezoekers van de film met kiem willen aansporen om het boek ook te kopen. Voor iets meer geld heb je veel langer plezier (lacht).»
HUMO ‘Trainspotting’ werd uit de officiële competitie in Cannes geweerd. Speelde de drugspolitiek van Chirac daar mee?
WELSH «Ik hen haast zeker van wel. Hij heeft een hypocriet klimaat gecreëerd dat politici blijkbaar zeer nauw aan het hart ligt. In Amerika heeft presidentskandidaat Bob Dole vorige week op een verkiezingsmeeting films als ‘Pulp Fiction’ en ‘Trainspotting’ verketterd. Vlak nadien zakte hij in elkaar, wat me doet vermoeden dat hij zich met verboden producten had volgestopt (grijnst).»
HUMO Van Sartre is bekend dat hij onder invloed schreef. Neem jij soms iets veer het schrijven?
WELSH «Dat zou zonde zijn van de drugs. Als ik iets goeds heb genomen, wil ik in een club of op een feestje zijn, praten met mensen, me amuseren, maar niet aan mijn bureau zitten denken en schrijven. Ik zal ooit wel eens een tikje stoned of dronken geweest zijn, maar dat was dan toevallig En niet in het kader van een of ander experiment.»
HUMO Je hebt in dertig maanden tijd vier boeken gepubliceerd. Wat drijft je?
WELSH «It’s great man. Als ik het niet meer leuk vind, stop ik gewoon met schrijven. Verder is er ook zoiets als een streven naar het perfecte boek.Telkens als ik een boek aan het schrijven was, amuseerde ik me goed en was ik enthousiast; maar zodra ik het af had en het las, vond ik het vreselijk en was ik er zeker van dat ik beter kon. Het is mijn lust en mijn leven om papiersnippers vol te kribbelen met verhaaltjes, invallen en dergelijke, maar daarna komt het vervelende deel van het werk: je moet de overal over het huis verspreide snippers verzamelen, achter de computer kruipen en zwoegen tot je klaar bent. Dat is wellicht mijn zwakke kant. Maar ik ben er op de een of andere manier van overtuigd dat, als ik me echt aan het schrijven zet en er mijn tijd voor neem, dat ik dan een fantastisch boek kan schrijven dat alle andere boeken zomaar wegblaast. Ik denk echt dat ik dat kan, al is het de vraag of ik er ooit toe zal komen.»
HUMO Je zal hoe dan ook altijd de auteur van ‘Trainspotting’ blijven.
WELSH «Het is beter herinnerd te worden als de auteur van ‘Trainspotting’ dan helemaal niet herinnerd te worden. Wellicht zal ik dit succes nooit meer kunnen overdoen, maar ik schrijf niet voor het publiek of voor het succes, maar voor mezelf. Ach, dat boek heeft geprofiteerd van het feit dat het éérst kwam. Het was baanbrekend omdat het de dingen op een geheel nieuwe manier benaderde. Maar als boek, als literair werkstuk heeft ‘Trainspotting’ duidelijk tekortkomingen. Zelf vind ik ‘Marabou Stork Nightmares’ bijvoorbeeld een betere roman.»
HUMO Wat verklaart dan het immense succes van ‘Trainspotting’?
WELSH «Het is een typisch voorbeeld van het juiste boek op het juiste moment. Er is blijkbaar veel van het onderbewuste van de jaren tachtig in samengekomen. Daarom was de herkenbaarheid bij velen zo groot. Het was een langverwacht tegenwicht tegen de leugens over de toestand van dit land die Thatcher zo vlijtig had lopen rondstrooien. Daarnaast is het volgens mij essentieel dat het boek niet moraliseert of preekt, maar gewoon een tijdvak vangt.»
HUMO Was dat ook de bedoeling?
WELSH «Mijn bedoeling was vooral mezelf te provoceren, mezelf uit te dagen om dat boek te schrijven en mezelf al schrijvende te verrassen. Maar ook al wil je dat niet, een boek is altijd een product van je sociale en culturele achtergrond. En toch gaat het niet over mij, want ik heb observaties neergeschreven zonder mezelf erin te betrekken. Veel van de personages in ‘Trainspotting’ zijn gewoon onuitstaanbaar, ik kijk wel uit om me met zulke creaturen te identificeren (lacht).
»’Trainspotting’ gaat ook niet alleen over een groep arme en zelfdestructieve junkies in het Edinburgh van de jaren tachtig. Het verhaal is niet beperkt in plaats: ik heb intussen de drugscènes in Edinburgh, Londen, Amsterdam en New York kunnen observeren en hoewel er uiteraard onderlinge verschillen zijn, hebben ze veel gemeen. Het gaat om soortgelijke mensen, met een gelijkaardige houding. Het verhaal is evenmin beperkt in tijd: Engeland, en eigenlijk het hele Westen, is altijd al een drugsgemeenschap geweest, maar nu valt het meer op omdat het drugsmenu groter geworden is. Net zoals er meer misdaad is omdat er meer te stelen valt, is er meer druggebruik omdat er meer te scoren valt. Zo simpel is het. Het is een rechtstreeks gevolg van het Westerse consumptiesysteem.»
HUMO In ‘Ecstasy’ gaat het zo enthousiast over de nieuwste drug op het menu dat je het gebruik wel lijkt te promoten.
WELSH «Toch niet. Een van de belangrijkste personages maakt toch vreselijke momenten door omdat hij te veel pillen geslikt heeft? Dat stel ik erg duidelijk: te veel ecstasy helpt je naar de kloten, net zoals vijftig koppen koffie je naar de kloten helpen. Overdaad schaadt steeds: in Schotland moest iemand zijn benen laten amputeren omdat hij te veel sigaretten had gerookt, de nicotine had de aders in zijn benen doen dichtslibben. Ik waarschuw dus duidelijk voor excessen. Je kan met ecstasy net als met alcohol problemen krijgen als je je hoofd er niet bij houdt. Het grote verschil met heroïne is dat heroïne zelf de teugels in handen neemt. Heroïne is trouwens op allerlei vlakken gevaarlijker: de kans op een overdosis en het gevaar voor HIV-besmetting zijn veel groter.»
HUMO Je suggereert in ‘Ecstasy’ dat pornografie de liefde verdrongen heeft en dat ecstasy de nodige openheid kan creëren om één en ander te herstellen.
WELSH «Alles is tegenwoordig gereduceerd tot consumeren. Je kan echt om het even wat kopen. Alles met een morele en sociale basis is door de markt-economie naar de marge verdreven: liefde, maar ook de christelijke of de socialistische waarden bijvoorbeeld. Het is de hoogste tijd dat mensen inzien dat het de foute kant is opgegaan en ik ben ervan overtuigd dat ecstasy daarbij kan helpen. Ecstasy opent mogelijkheden, het deconditioneert je, het laat je de dingen zien zoals ze zijn, zonder al de vuiligheid errond. Maar door zo’n pilletje te nemen, stap je tegelijk ook in het systeem van consumeren. Ideaal zou zijn dat we die openheid zonder ecstasy zouden kunnen bereiken. Maar voorlopig heb ik best vertrouwen in de sociale dynamiek van de rave-beweging, die altijd veroordeeld wordt omwille van vermeend escapisme. In elk geval kan ze efficiënter zijn dan het in de industriële samenleving vast-geroeste gezeur over de revolutie van de working class, over pamfletten en stakingsposten en al die fucking nonsens uit de jaren zeventig.»
HUMO ‘Ecstasy’ is je meest ruige, meest extreme boek. Zijn de limieten nu bereikt?
WELSH «Het is een verhalenbundel en daarin kan je altijd verder gaan dan in een roman. Als ik aan verhalen werk, trek ik vuile kleren aan en steek ik mijn armen tot aan mijn ellebogen in het bloed. Maar de limieten zijn, vrees ik, nog lang niet in zicht (grijnst). Er staat nog heel wat aan te komen.»
HUMO Je hebt jongeren aan het lezen gekregen die voordien niet lazen. Kan dat je wat schelen?
WELSH «Ik denk niet dat boeken een of andere intrinsieke meer-waarde hebben. Boeken zijn gewoon een medium als een ander. Tegenwoordig kan je net zo goed de nodige kennis opdoen via een computer als via boeken. Veel belangrijker lijkt me dat die jongelui over ‘Trainspotting’ praten, dat ze iets doen met hun leeservaring. Passief lezen lijkt me net zo erg als een dag slechte soaps bekijken.
»Het grote probleem is de passiviteit die door de consumptiemaatschappij opgedrongen wordt. De ideale mens is een verbruiker die passief in een sofa zit en niet klaagt. Maar je zal mij niet horen beweren dat een boek lezen beter is dan televisie kijken. Dat hangt namelijk maar af van wat er op televisie is.»
