‘Toen ik gestopt was met de pil, bereikte mijn libido ongekende hoogtes’

Toen de pil 61 jaar geleden op de markt kwam, zorgde die voor een ware seksuele revolutie. Ook de emancipatie van de vrouw kreeg een flinke boost: plots was ze baas over eigen buik, beroepsleven én bedpartners. Toch is de pil anno 2021 bij behoorlijk wat vrouwen uit de gratie gevallen. Op sociale media en in kranten verschijnen steeds vaker getuigenissen van vrouwen die klagen over een laag libido door het anticonceptiemiddel. Ongeveer 15 procent van de gebruiksters zou door de pil een negatief effect ervaren op seksuele verlangens. Een bittere pil om te slikken, ook voor schrijfster Heleen Debruyne en cartooniste-columniste Fleur van Groningen, beiden ex-pilgebruiksters.

(Verschenen in Humo op 19 september 2016)

HUMO Wanneer en waarom zijn jullie gestopt met de pil?

HELEEN DEBRUYNE «Op mijn 25ste besloot ik om te stoppen. Ik kampte al een tijd met verschillende kwaaltjes. Over mijn libido had ik niet te klagen – dacht ik – maar ik voelde een soort vlakheid in mijn emoties, ik had vaak hoofdpijn en mijn borsten deden voortdurend pijn. Ik gebruikte vanaf mijn 17de de NuvaRing, een vaginale ring die een maand lang hormonen afscheidt. Maar omdat ik daar acne van kreeg, schreef de gynaecoloog me op mijn 19de een vrij zware pil voor, de Diane 35. Veel uitleg heb ik er toen niet bij gekregen, ook niet over mogelijke bijwerkingen. Nadat ik zelf wat had rondgesurft op het internet, kwam ik tot de conclusie dat mijn pil misschien de boosdoener was. Ik ben toen overgestapt op een koperspiraaltje, en het verschil was enorm: mijn libido bereikte ongekende hoogtes, hoewel ik nooit had gemerkt dat het voordien te laag was. Ook emotioneel was het verschil gigantisch: plots werd mijn gevoelswereld veel rijker geschakeerd.»

FLEUR VAN GRONINGEN «Ik ben op mijn 18de met de pil begonnen, en net als bij Heleen kreeg ik daar niet veel uitleg bij. Ik vond van mezelf dat ik, die eerste jaren dat ik de pil nam, een vrij hoog libido had. Rond mijn 21ste ben ik overgestapt op een hormonale spiraal, die plaatselijker en in mindere mate hormonen vrijgeeft in je lichaam. Hoewel mijn libido daarvoor al behoorlijk ontwikkeld was, piekte het toen pas écht (lacht). Zes jaar later ben ik opnieuw aan de pil gegaan, maar ik begon vrij snel te verdikken – acht kilo in een paar maanden tijd. Ik kreeg ook last van pijnlijke borsten, een opgeblazen gevoel, vermoeidheid, verminderde mentale weerstand, neerslachtigheid en een constant, dwingend hongergevoel. Met de jaren werden die symptomen steeds uitgesprokener.

»Omdat ik zo snel bijkwam, ben ik bij verschillende dokters langsgegaan om te vragen of de pil daar voor iets tussen kon zitten. Maar die optie werd steeds van tafel geveegd, want ‘de nieuwe generatie pillen deed vrouwen al lang niet meer verdikken’. Ik ben toen op een andere pil overgeschakeld, maar het effect bleef hetzelfde. Uiteindelijk was dokter nummer vier wél bereid te geloven dat de pil mogelijk een negatieve invloed had. Zij heeft een uitgebreid bloedonderzoek uitgevoerd, waaruit bleek dat ik bepaalde hormonen niet meer aanmaakte door de pil. Dat veroorzaakte uitputtingsverschijnselen. Vier maanden geleden ben ik definitief gestopt met de pil, in de hoop dat ik snel weer de oude zou zijn. Dat blijkt niet zo simpel, want ik zit nog volop in de fase van het ontpillen. Nog zoiets waar niemand me ooit over heeft verteld.»

HUMO Hoe reageert je lichaam dan?

VAN GRONINGEN «Behoorlijk heftig. Ik kreeg te kampen met allerlei zwangerschapssymptomen: ochtendmisselijkheid, vreemde eetverlangens, opgezwollen borsten... Ik moest ook enorm veel huilen en tegelijk stond ik verschrikkelijk geil. Ik heb mezelf toen Geile Dikkie genoemd, om het wat te kunnen relativeren (lacht). Ik lach er nu mee, maar toen ik pas gestopt was, voelde ik me echt kwaad. Ik had het gevoel dat ik al die jaren gesteriliseerd had rondgelopen.»

DEBRUYNE «Nadat ik gestopt was met de pil, heb ik bijna een jaar niet gemenstrueerd. Een jáár. In het begin kon ik ook onredelijk kwaad worden, alsof ik opnieuw een wispelturige puber was. En doordat mijn libido plots de pan uit swingde, voelde ik de drang om me op elke aantrekkelijke voorbijganger te werpen. Gelukkig leer je na een tijdje omgaan met die nieuwe hormonale identiteit.»

HUMO Hoe reageerde de dokter toen jullie wilden stoppen met de pil?

VAN GRONINGEN «Ik was zelf van plan om een koperspiraaltje te laten plaatsen, maar mijn gynaecoloog raadde me dat ten stelligste af. Volgens hem zou ik daar vreselijke bloedingen van krijgen, hij schetste echt een horrorverhaal. Omdat er niet veel opties meer overbleven, ben ik maar helemaal gestopt met anticonceptie.»

DEBRUYNE «Ik voelde me altijd erg onbegrepen als ik met mijn grieven bij dokters ging aankloppen. Hoe vaak heb ik niet gehoord: ‘Het zit gewoon in je hoofd.’ Maar zelfs als het psychologisch is, maakt dat het toch niet minder echt? Mijn dokter wou me op een lichtere pil laten overschakelen, maar ik heb om een koperspiraaltje gevraagd. Ik heb zelf moeten aandringen, want het is me nooit als alternatief voorgesteld.»

HUMO Jullie maken allebei gewag van een negatief effect op jullie libido. Daarmee behoren jullie volgens onderzoekers tot de 15 procent vrouwen bij wie de pil dat veroorzaakt.

Van Groningen (droog) «Dan ken ik toch bijzonder veel vrouwen die tot die 15 procent behoren.»

DEBRUYNE «Mijn libido verdween ook niet van de ene dag op de andere. Dat ging zo geleidelijk dat ik het niet doorhad. Pas door te stoppen merkte ik hoe groot het verschil zónder pil wel was. Misschien zijn er dus meer vrouwen die zonder de pil een hoger libido zouden hebben, maar zich daar niet bewust van zijn.»

HUMO Jullie hebben het allebei al publiekelijk over jullie pilervaringen gehad. Waarom?

VAN GRONINGEN «Ik vond het belangrijk om dat onder de aandacht te brengen. Ik kon toch ook niet de enige zijn die zo moest afkicken van de pil?»

DEBRUYNE «Die getuigenissen van ons zijn gewoon nodig om bewustzijn rond het onderwerp te creëren – zeker zolang grondig wetenschappelijk onderzoek uitblijft. Ik kreeg enorm veel reacties van andere vrouwen op mijn artikel.»

VAN GRONINGEN «De mails stroomden binnen. En in de supermarkt begonnen vrouwen plots tegen mij over hun pijnlijke tepels te praten (lacht). Volgens mij waren veel vrouwen blij dat het onderwerp eindelijk ter sprake kwam.»

DEBRUYNE «Maar ik kreeg evengoed van kwade mannen te horen dat ik een gefrustreerde zeur was. Enkele tevreden pilgebruiksters voelden zich ook persoonlijk aangevallen door mijn artikel. Terwijl mijn boodschap níét is dat alle vrouwen met de pil moeten stoppen. Wie tevreden is, moet vooral verder slikken. Ik wil gewoon pleiten voor een bewustere omgang met anticonceptie.»

VAN GRONINGEN «Eén reactie vond ik bijzonder frappant: een vrouw schreef me dat ze aan de pil bleef omdat haar lief het intimiderend vond als ze té wellustig werd zonder. Sneu, toch?»

DEBRUYNE «Dat is misschien een signaal dat je met de pil moet stoppen – én met dat lief (lacht).»

Nukkige teenagers

De medische wereld is al langer op de hoogte van de negatieve bijwerkingen van de pil. Gynaecoloog Hendrik Cammu krijgt al drie decennia lang vrouwen over de vloer die klagen over een laag libido door de pil. Seksuologe Els Elaut promoveerde zelfs op het onderwerp.

HENDRIK CAMMU «Ik ben 35 jaar actief in de gynaecologie, en ik hoor al 35 jaar af en toe een dame zeggen: ‘Ik neem de pil en nu heb ik geen goesting meer.’ Geldt dat voor de meerderheid van de vrouwen? Absoluut niet. Er zijn er zelfs die net een hoger libido hebben, omdat ze niet meer bang hoeven te zijn voor een ongewenste zwangerschap. De kleine groep die een nefast effect ondervindt, bestaat uit vrouwen die gevoeliger zijn voor hormoonschommelingen rond de eisprong.»

ELS ELAUT «Er zijn inderdaad vermoedens dat dat remmende effect op het seksueel verlangen veroorzaakt wordt door een gevoeligheid voor hormonale veranderingen, maar zeker weten we dat niet. Precies omdat er maar bitter weinig onderzoek naar wordt gedaan: de grondige pilstudies naar de invloed op het seksueel verlangen zijn op één hand te tellen. Tijdens mijn doctoraatsstudie heb ik ook persoonlijk ondervonden hoe moeilijk het is om fondsen te werven voor dat soort onderzoek.»

HUMO Hoe komt dat?

ELAUT «Seksualiteit is een biopsychosociaal gegeven, en dus sowieso moeilijk te bestuderen. Daarnaast is het voor de farmaceutische industrie niet interessant om er veel onderzoek naar te doen. Ga maar na: men investeert al dertig jaar niet meer in nieuwe anticonceptiemiddelen. Waarom zou men ook? De pil verkoopt goed, want vruchtbare vrouwen kunnen ze meer dan twintig jaar slikken. Om het cru te stellen: de pil doet de kassa rinkelen.»

HUMO Heleen en Fleur vonden met hun pilgrieven weinig gehoor bij artsen. Brute pech, of komt dat wel vaker voor?

ELAUT «Veel artsen zijn inderdaad nog niet voldoende geïnformeerd over het onderwerp. In mijn praktijk krijg ik geregeld vrouwen over de vloer wier bezwaren door artsen en gynaecologen werden weggewuifd: ‘Dat zal wel tussen uw oren zitten, mevrouw.’ Terwijl die vrouwen wel degelijk geruggensteund worden door wetenschappelijk onderzoek.»

CAMMU «Ik vind eerlijk gezegd dat ander onderzoek naar de pil veel dringender is: naar het risico op trombose, bijvoorbeeld. Dat ligt nog altijd te hoog, ook bij de nieuwe generatie pillen.»

HUMO Wat met de depri gevoelens waar sommige gebruiksters over klagen?

ELAUT «Uit onderzoek blijkt dat veel vrouwen die met de pil starten, merken dat die juist een stabiliserend effect op hun gemoed heeft. De menstruele cyclus vertoont een aantal hormoonschommelingen, en de pil vlakt die pieken en dalen uit. Daardoor hebben veel vrouwen mínder last van negatieve stemmingen, zeker tijdens de menstruatie. Maar er is ook één zeer goede studie die aantoont dat sommige vrouwen zich net neerslachtig voelen door de pil.»

CAMMU «Ik vind dat je dat soort emotionele effecten bijna niet kunt aantonen met wetenschappelijk onderzoek. Giet zulke vage gevoelens maar eens in een vragenlijst. De emotionele impact van de pil is ook relatief: een vrouw die zich veiliger voelt door de pil, zal zich automatisch ook blijer voelen.

»Jonge vrouwen die nu roepen dat ze de pil willen buitengooien op basis van dat soort vage gevoelsredenen, beseffen die wel hoe waardevol de pil is geweest? Onlangs nog verscheen er een lijstje met de belangrijkste verwezenlijkingen van de voorbije 130 jaar, en de pil scoorde daar zeer hoog in – een toptienplaats. De pil heeft de grote ontvoogding van de vrouw in gang gezet, en is dus een zegen geweest voor de mens in het algemeen. Dan zeggen: ‘Die pil, dat is brol, smijt dat maar weg’, dat klinkt mij als een postmoderne opmerking van een nukkige teenager in de oren.»

HUMO Zijn er voor nukkige teenagers alternatieven voor de pil op de markt?

CAMMU «Als je merkt dat je echt geen goesting krijgt door de pil, stap je toch gewoon over op een spiraal. Zeker bij 30-plussers is dat zeer goed ingeburgerd. Bij jonge vrouwen iets minder, maar voor hen bestaan tegenwoordig op maat gemaakte, kleinere spiraaltjes.»

ELAUT «Ik vind dat alternatieve aanbod toch beperkt. Er is een segment van de vrouwen dat tevreden is met een spiraaltje. Maar als dat niet werkt, blijven er bitter weinig opties over – tenzij je de hele tijd met condooms in de weer wilt zijn. Nochtans zijn er al betere, niet-hormonale alternatieven ontwikkeld, maar die worden niet gesponsord door de farmaceutische sector.»

HUMO Zoals?

ELAUT «In Nederland hebben onderzoekers Choice ontwikkeld, een soort sluis die in de eileider van vrouwen wordt aangebracht. Die sluis kan aan en uit worden gezet, maar heeft geen invloed op het hormonale stelsel. Ik ben ook erg enthousiast over Vasalgel, een anticonceptiemiddel voor mannen. Dat product wordt rechtstreeks ingespoten in de zaadleider en kan jarenlang beschermen tegen zwangerschap. Wanneer je de blokkade wilt opheffen, kan dat door eenmalig een ander product te injecteren. Vasalgel wordt ondersteund door crowdfunding, omdat geen enkele farmaceutische reus het wil sponsoren. Een man zou Vasalgel maar één of twee keer in zijn leven moeten aanschaffen en dat is economisch weinig interessant.»

HUMO In Nederland wordt zelfs het einde van de hormonale anticonceptie voorspeld. Denkt u dat het zo’n vaart zal lopen?

ELAUT «Het is gewoon een feit dat met de pil aan overshooting wordt gedaan: als je ziet wat die hormonaal allemaal beïnvloedt, louter om de eisprong tegen te houden. Maar dat wil nog niet zeggen dat de pil zal verdwijnen. Er zijn meer dan genoeg vrouwen die perfect tevreden zijn over de pil, dus voor hen mag die vorm van anticonceptie absoluut blijven bestaan. Maar daarnaast er is een substantiële groep vrouwen die níét tevreden is – dat hebben we ondertussen wetenschappelijk aangetoond – en die momenteel in de kou blijft staan.

»Ik denk dat jonge vrouwen – en jonge mensen tout court – vandaag een pak mondiger zijn dan dertig jaar geleden. Ze springen geen gat meer in de lucht: ‘Halleluja, er bestaat zoiets als de pil, dus we kunnen seks en voortplanting van elkaar loskoppelen!’ De nieuwe generatie eist meer kwaliteit van de pillen die ze slikt. Dat de farmaceutische sector zich daar de volgende jaren naar zal moeten schikken, lijkt me onvermijdelijk.»

Seksueel gefrustreerd

HUMO Heleen, jij hebt drie jaar geleden samen met Anaïs van Ertvelde al een artikel geschreven waarin je meer kwaliteit eiste op het vlak van anticonceptie. Je had het toen al over de invloed van de pil op het libido.

DEBRUYNE «Ja, gebaseerd op de weinige studies die we konden vinden. Dirk Draulans (wetenschapsjournalist, red.) heeft daar toen op gereageerd met een schimmig stuk. Hij schreef dat een kwart van de vrouwen sowieso geen zin heeft in seks. Ik heb ’m toen een mailtje gestuurd om te vragen waar hij dat cijfer vandaan haalde, maar ik heb nooit antwoord gekregen.»

VAN GRONINGEN «Misschien heeft-ie wel zijn eigen persoonlijke onderzoek uitgevoerd (hilariteit).»

DEBRUYNE «Toen ik dat stuk van hem las, dacht ik echt: no uterus, no opinion. Maar net omdat er zo weinig wetenschappelijk onderzoek bestaat, was het voor Dirk Draulans ook gemakkelijk om te zeggen: ‘Dat klopt allemaal niet, wat die seksueel gefrustreerde zagen verkondigen.’»

HUMO Misschien komt die duidelijkheid er wel nooit, want het vrouwelijke libido is volgens experts erg moeilijk in wetenschappelijke tabellen te vatten.

DEBRUYNE «Het vrouwelijke verlangen is inderdaad een complex mechanisme. Ik ben er nu zelf onderzoek naar aan het doen voor mijn boek en eigenlijk heeft men nog steeds geen idéé hoe het juist werkt. Bij mannen kan een libidoprobleem vrij eenvoudig verholpen worden dankzij viagra. Maar het vrouwelijke verlangen blijkt veel ongrijpbaarder.»

HUMO Wat te denken van dokter Cammu, die zegt dat jonge vrouwen die stoppen met de pil de waarde van de pil misprijzen?

DEBRUYNE «Mij zul je nooit horen zeggen dat de pil niet ongelofelijk belangrijk is geweest voor vrouwen.»

VAN GRONINGEN «Idem dito. Ik ben heel blij dat er zoiets als de pil bestaat. Had ik al die jaren zonder die bescherming gevreeën, dan zat ik nu met een kleuterklasje opgescheept.»

DEBRUYNE «Maar het is wel zo dat de formule van de pil in de vijftig jaar dat ze bestaat weinig is aangepast – goed, de doseringen zijn lichter, maar het mechanisme blijft hetzelfde. En wat ik nog stuitender vind: het gebrek aan alternatieven, zeker voor de man. Voor hen zijn de opties al helemaal beperkt.»

VAN GRONINGEN «Tenzij het condoom natuurlijk, maar veel mannen weigeren dat te gebruiken. Daarover heb ik zelfs in bed al eens ruziegemaakt, omdat ik erop stond dat mijn bedpartner er één zou gebruiken!»

DEBRUYNE «Plus: condooms kunnen scheuren. Misschien ligt het aan mij, maar dat is me toch al een paar keer overkomen. Ik pleit er trouwens niet voor dat mannen dan maar een hormonale pil moeten slikken, in plaats van de vrouwen. Maar aan die kant zijn er wel enkele niet-hormonale mogelijkheden.»

HUMO Zoals Vasalgel, een injectie in de zaadleider. Denken jullie dat de Vlaamse man daarvoor te porren is?

DEBRUYNE «Mijn mannelijke vrienden reageerden alvast enthousiast. Mannen die een losser seksleven leiden, leggen de verantwoordelijkheid voor veilig vrijen nu vaak volledig bij de vrouw. Ze vertrouwen erop dat hun bedpartner de pil elke dag consciëntieus slikt. Ik denk dat veel mannen die verantwoordelijkheid graag zelf zouden dragen.»

VAN GRONINGEN «Mijn lief zou zoiets als Vasalgel wellicht overwegen, zeker als hij de situatie voor mij daarmee wat draaglijker kan maken.»

DEBRUYNE «Met Vasalgel raak je ook niet aan hun testosteron of libido. En dat is een absolute voorwaarde om mannelijke anticonceptie te doen slagen, zo heeft onderzoek uitgewezen. Als mannen weten dat een anticonceptiemiddel hun goesting kan doen kelderen, nemen ze het simpelweg niet (lachje). Toen ze de pil ontwikkelden, wisten ze trouwens dat er een effect was op het libido. Maar het vrouwelijke verlangen vonden ze blijkbaar minder levensbelangrijk.»

HUMO Jullie vinden de rijke gevoelswereld mét pieken en dalen die jullie nu opnieuw ervaren, een zegen. Maar ook dat geldt niet voor alle vrouwen.

DEBRUYNE «Sommige vrouwen houden hun gevoelsleven misschien graag wat vlakker, maar dat moet dan wel een bewuste keuze zijn die je maakt op grond van voldoende informatie. Dokters moeten dat stabiliserende effect vermelden als ze de pil voorschrijven. In het algemeen zouden dokters het onderwerp overigens serieuzer moeten nemen: luisteren naar patiënten die over de pil klagen én nieuwe pilgebruikers beter informeren.»

HUMO De farmaceutische sector investeert voorlopig weinig in alternatieven voor de pil.

DEBRUYNE «Dan zouden universiteiten dat soort onderzoek in hun plaats kunnen doen.»

VAN GRONINGEN «Misschien is de pil wel een beetje zoals brood: vroeger at iedereen ’s morgens een boterham als ontbijt, maar ondertussen grijpen ook steeds meer mensen naar alternatieven, zoals havermout. Wanneer komt er een havermoutpil?»

Een alternatief

HUMO Met twee andere, willekeurige pilgebruiksters had dit gesprek ook heel anders kunnen verlopen.

VAN GRONINGEN «O ja, ik heb een vriendin die ook gestopt is met de pil, en die nauwelijks een verschil merkt. Dat kan dus ook.»

DEBRUYNE «Zeker, maar dat is nu net het probleem. De pil is niet op maat gemaakt, maar elke vrouw is wel anders.»

HUMO Voelen jullie je als vrouw bevrijd sinds jullie de pil niet meer nemen?

DEBRUYNE «Ik hou mijn hormonen in ieder geval liever zélf aan de leiband, dan dat de pil dat voor mij doet. Maar bevrijd voel ik me niet, daarvoor weegt het gevoel dat er te weinig alternatieven zijn te hard door. Het koperspiraaltje gaat me beter af, maar het is ook niet alles.»

VAN GRONINGEN «Ik voel me bevrijd in die zin dat ik me niet langer onderdrukt voel door dat chemische proces. Sinds ik van de pil af ben, heb ik mijn libido, mijn zelfvertrouwen, mijn energie – kortom: mezelf – terug. Rond mijn ovulatie barst ik van de creativiteit en de inspiratie. Dat wil ik niet meer afgeven. Ik neem dat spul nooit meer.»

DEBRUYNE «Ik ook niet.»

HUMO En wat als jullie dochters over x aantal jaar zeggen: ‘Mama, ik wil aan de pil’?

VAN GRONINGEN «Da’s een moeilijke, want ik neem niet graag beslissingen voor iemand anders. Ik ben bijvoorbeeld vegetariër, maar daarom hoeven mijn kinderen later niet óók vegetarisch te eten.»

DEBRUYNE «Ik zou het hun niet per se afraden, maar ik zou hen wel grondig informeren.»

VAN GRONINGEN «Inderdaad, het is belangrijk om het met je kinderen over dat soort onderwerpen te hebben. Mijn moeder kwam uit de hippiebeweging, ik heb met haar altijd heel open over seks kunnen praten. Trouwens: mijn moeder heeft ook altijd de pil geslikt en ze heeft daar nu spijt van. ‘Wie weet wat voor vrouw ik was geweest zonder de pil,’ zegt ze nu.»

DEBRUYNE «Mijn moeder heeft de pil tot haar 38ste genomen, daarna is ze gestopt omdat ze zich er al een hele tijd niet prettig meer bij voelde. Mijn vader was ook zo goed om zich te laten steriliseren. Maar ze heeft zich nooit iets afgevraagd toen ik de pil begon te slikken – ze dacht dat die bijwerkingen aan haar lagen. Waar zou ze ook iets anders gehoord moeten hebben? Voor mijn moeder, die in West-Vlaanderen is opgegroeid, gold de pil als een échte bevrijding. Zij was nog van de generatie die de pil stiekem moest gaan halen.»

»Misschien zou ik mijn dochter uitleggen dat er ook een alternatief is: het koperspiraaltje. Of wie weet, misschien bestaat er tegen de tijd dat onze dochters aan seks beginnen wél een goed alternatief.»

HUMO En de toekomstige zonen, hoe zit het daarmee?

DEBRUYNE EN VAN GRONINGEN (in koor) «Die mogen voor hun 18de verjaardag naar de Vasalgelkliniek!»