Van medicijnen tot autogordels: bijna alles in de samenleving is ontworpen voor mannen

Wist u dat vrouwen 47 procent meer kans hebben om ernstig gewond te raken bij een auto-ongeluk? En dat dat zo is omdat airbags en veiligheidsgordels ontworpen zijn op maat van de doorsneeman? En dat de kantoortemperatuur voor vrouwen gemiddeld 5 graden te koud is, omdat die is afgestemd op, u raadt het al, de gemiddelde man? Zowat de hele samenleving is ingericht op basis van gegevens over mannen, simpelweg omdat er geen gegevens over vrouwen zijn. Dat maakt schrijfster en activiste Caroline Criado Perez (35) boos. In haar boek ‘Onzichtbare vrouwen’ vat ze het probleem samen: ‘Ik voer alleen maar onweerlegbare feiten aan, zodat zelfs de meest onfeministische man er niet omheen kan.’

In Groot-Brittannië zal Caroline Criado Perez voor altijd de activiste zijn die ervoor zorgde dat de vrouw niet van het bankbiljet verdween. Toen de Bank of England aankondigde dat op het 5 pondbiljet de 19de-eeuwse filantrope Elizabeth Fry zou worden vervangen door staatsman Winston Churchill, begon ze een protestcampagne. Ze haalde haar slag binnen – er kwam een nieuw 10 pondbiljet met schrijfster Jane Austen – maar daarna bedreigden zoveel mannen haar met verkrachting en de dood op Twitter dat ze er bijna onderdoor ging.

CAROLINE CRIADO PEREZ «Dat had ik totaal niet zien aankomen. Nu begrijp ik het wel: de discussie ging over veel meer dan een bankbiljet. Die mannen voelden zich bedreigd omdat het culturele en publieke landschap hun al eeuwenlang toebehoort. Daarom zijn vrouwen ook zo lang uit de geschiedenis geschreven. ‘We gebruiken objectieve selectiecriteria’, zei de bank: om in aanmerking te komen voor een bankbiljet moet de persoon in kwestie ‘brede naamsbekendheid’ hebben en een ‘blijvende bijdrage’ hebben geleverd die ‘algemeen wordt erkend’. De bank wilde niet bewúst vrouwen uitsluiten. Maar er is door de geschiedenis heen zoveel werk van vrouwen aan mannen toegeschreven – de ontdekking van het DNA, bijvoorbeeld – dat het voor hen veel lastiger is om aan die criteria te voldoen. Waardoor de bank dus toch ongewild meewerkte aan het uitgommen van de vrouw.»

- Maar vanwaar die doodsbedreigingen?

PEREZ «Dat ik vrouwen deel wil laten uitmaken van de publieke sfeer, een domein dat mannen lang als het hunne zagen, was voor sommigen blijkbaar té bedreigend. In hun hoofd is het duidelijk: alles wat de vrouw aan plaats wint, verliezen de mannen.»

- Dat verklaart waarom de fans in opstand kwamen toen Marvel Comics van het personage Thor een vrouw maakte, schrijf je. Niemand gaf een kik toen Thor door een kikker werd vervangen.

PEREZ «Omdat de kikker als een jongen werd gezien. Echt.»

- Verschillende twitteraars die jou bedreigden, zijn veroordeeld. Eén van hen is een vrouw. Was dat een verrassing voor je?

PEREZ «Niet echt. Ik begrijp dat sommige vrouwen zich liever identificeren met mannen dan met vrouwen, omdat ze zich even machtig willen voelen. Ik was vroeger ook zo.»

- Je bent inderdaad helemaal niet opgegroeid als feministe, ontdekte ik.

PEREZ «Totaal niet. Ik ging helemaal mee in de stereotiepe ideeën over vrouwen: ze waren te emotioneel, vond ik, en te veel bezig met triviale en oppervlakkige dingen. Het was dus hun eigen schuld dat ze niet even sterk vertegenwoordigd waren in topfuncties als mannen: ‘We hebben toch gelijke kansen?’ Mezelf zag ik als een uitzondering. Ik was zoals de jongens en wilde ook als zodanig gezien worden. Dat was eervoller dan dat ze me zouden zien als zo’n ‘stomme vrouw’. Eigenlijk kénde ik helemaal geen ‘stomme vrouwen’, want mijn vriendinnen waren allemaal zoals ik. Ongelofelijk, hè, dat vrouwen zich zo verregaand hebben aangepast dat we onszélf als uitzondering zien als we het gevoel hebben niet te passen in dat denigrerende stereotype van de vrouw. Maar ik dacht daar toen niet verder over na. Ik voelde gewoon instinctief dat vrouwen als inferieur, overgevoelig en dom werden gezien, terwijl mannen intellectueel en grappig waren. Zij hadden de eigenschappen die in de samenleving gewaardeerd worden, zij maakten dus de dienst uit en konden bepalen of ik ook intellectueel of grappig was. Dus wilde ik hun goedkeuring.»

- Wanneer ben je wél beginnen na te denken over de positie van de vrouw? Was het toen je operazangeres wilde worden?

PEREZ «Haha, neen. Dat opera-avontuur is helemaal mislukt en daarna vond ik lang mijn weg niet. Uiteindelijk ben ik Engels gaan studeren en tijdens die studie moest ik een boek lezen over gender en het gebruik van voornaamwoorden. Ik las dat man in het Engels gelijkstond aan ‘de mensheid’. Dat wist ik natuurlijk wel, en ik wist dat feministen zich er al over hadden opgewonden, maar ik dacht toen altijd, net als de mannen: waar maken ze zich druk over? Tot ik besefte dat ik bij ogenschijnlijk genderneutrale woorden als ‘minister’, ‘geleerde’ en ‘genie’ altijd meteen een man voor me zag – ik zag Einstein, bijvoorbeeld – en nooit een vrouw, ook al was ik er zelf één. Ik was 26: hoe was het mogelijk dat me dat nooit eerder was opgevallen? Dat was echt een schok voor mij: in mijn beleving van de wereldgeschiedenis speelden uitsluitend mannen een hoofdrol.

»Heb je ooit het interview van schrijfster Siri Hustvedt met schrijver Karl Ove Knausgård gezien? Hustvedt, die ondanks haar eigen oeuvre nog steeds overal wordt aangekondigd als ‘de vrouw van Paul Auster’, vraagt hem op het einde van het gesprek waarom hij allemaal mannen citeert en maar één vrouw. ‘Vrouwen zijn geen concurrentie,’ antwoordt hij meteen. Hustvedt was zo ontzet dat ze niet reageerde, maar ze heeft er later een supersterk essay over geschreven met de titel Knausgård schrijft als een vrouw. Daarin legt ze minutieus uit waarom zijn boeken geen enkele kans hadden gemaakt op al die waanzinnig lovende kritieken als ze door een vrouw waren geschreven. ‘Een onovertroffen schreeuw om meer menselijkheid’, zo wordt zijn zesdelige autobiografie Mijn strijd genoemd, terwijl ze met een vrouwelijke auteur 100 procent zeker als een veel te emotioneel zeurboek was afgedaan. Een vrouw had er zelfs geen boekendeal mee gekregen, zegt Hustvedt.»

- Je moeder is een bijzondere vrouw die actief is als hulpverlener in de derde wereld. Dwong zij je niet tot respect voor het vrouw-zijn?

PEREZ «Mijn moeder is geweldig. Ze zit op dit moment in Jemen. Maar toen ik nog thuis woonde, was zij huisvrouw en was mijn vader een machtige Argentijnse zakenman. Over hem zei iedereen dat hij fantastisch was. Naar hem keek ik op, terwijl ik neerkeek op mijn moeder, die alle rommel achter mijn kont opruimde. We zijn vaak heel seksistisch als het over onze moeders gaat. Je verafschuwt het idee ooit zo’n opruimer te worden zoals zij. Er is voor huishoudelijk werk nog altijd geen waardering – niet in termen van status en niet in termen van geld. De bijdrage van onbetaald huishoudelijk werk wordt niet meegerekend in het bruto binnenlands product, terwijl de VN in 2012 schatte dat dat onbetaalde werk alleen al in Amerika goed was voor 3,2 biljoen dollar, ofwel 20 procent van het bbp.

»Dat stimuleerde me om na mijn studie Engels nog economie en gender te gaan studeren, en daar ontdekte ik dat er bijna alleen maar gegevens over mannen zijn. Goede gegevens over vrouwen zijn zo goed als onbestaand.»

- Dat tekort aan gegevens over vrouwen kan levensgevaarlijk zijn.

PEREZ «Het moment dat ik besloot dit boek te schrijven, was toen ik ontdekte dat dokters vaak de verkeerde diagnose stellen bij vrouwen met een hartaanval, omdat vrouwen niet dezelfde symptomen vertonen. Ze grijpen níét naar hun hart om vervolgens ineen te zakken, zoals dat bij mannen gebeurt. Vrouwen hebben last van maagpijn, zijn buiten adem, misselijk en moe. Omdat dat ‘atypisch’ is, worden veel hartaanvallen bij vrouwen zelfs helemaal niet opgemerkt. Onderzoekers gaan er dus van uit dat de symptomen van mannen universeel zijn.”

»Kort daarna ontdekte ik dat nieuwe medicijnen vaak amper worden getest op vrouwen of vrouwelijke dieren. Dat vond ik onvoorstelbaar. Als het érgens essentieel is om objectief onderzoek te doen, dan toch wel in de medische wetenschap?»

- Als Viagra ook op vrouwen getest was, schrijf je, hadden we nu waarschijnlijk een uitstekend medicijn tegen menstruatiepijnen.

PEREZ «Ja. Je weet dat Viagra bedoeld was om hoge bloeddruk te behandelen. Dat het ook erectieproblemen verhielp, werd tijdens de test op mannen per ongeluk ontdekt. Er zijn nu aanwijzingen dat Viagra ook heel effectief is bij het verhelpen van menstruatiepijn. Maar het onderzoek daarnaar is stopgezet omdat het voor de gezondheidszorg geen prioriteit is, en de farma-industrie is niet geïnteresseerd omdat het patent op Viagra weldra verloopt, en er dus geen geld meer mee te verdienen valt. Viagra is twintig jaar geleden alleen op mannen getest. Als er toen ook vrouwen bij betrokken waren geweest, dan was nieuw onderzoek naar de positieve effecten voor hen nu niet meer nodig.»

Ruimte voor borsten

Perez’ gsm rinkelt, ze haalt een versleten iPhone SE tevoorschijn.

PEREZ «Dat is ook zoiets. Apple maakt zijn telefoons groter en groter. Ze worden getest op mannenhanden. Een man kan ze nog met één hand bedienen, maar door op die veel te grote telefoons met één hand berichten te schrijven en te swipen heb ik een duimblessure opgelopen, met pijn tot in mijn pols. Vandaar dat ik nu weer die kleine SE gebruik. Maar die kan ik niet meer updaten en straks wordt ie uit de handel genomen. Het is idioot van Apple dat ze geen telefoons meer maken die in mijn hand passen. Straks verdienen ze geen geld meer aan mij.»

- Is het echt waar dat de NASA de eerste ruimtewandeling van twee vrouwen heeft moeten afgelasten omdat er in het ruimtestation maar één ruimtepak in maat M beschikbaar was?

PEREZ «Ja. Dat is nog zo’n voorbeeld van hoe de gemiddelde man wordt gelijkgesteld aan de gemiddelde mens. Ruimtepakken bestaan in drie maten: M, L en XL. M is geschikt voor de gemiddelde vrouw, L voor de gemiddelde man en XL voor de ‘uitzonderlijke’ man. In elk ruimtestation zijn er twee pakken in maat L, één in XL en één in M. Met andere woorden: met de gemiddelde vrouw wordt evenveel rekening gehouden als met de mannelijke uitzondering. Ook bij de politie zijn er om dezelfde reden kledingproblemen. In het Verenigd Koninkrijk moeten vrouwen dezelfde beschermende vesten dragen als mannen, en omdat die geen ruimte laten voor hun borsten, kruipen ze omhoog, waardoor vrouwen niet meer beschermd zijn ter hoogte van hun buik. Vrouwelijke agenten klagen er al lang over, maar de vesten zijn nog altijd niet aangepast.

»Er is veel bedrijfskleding die geen rekening houdt met borsten. Gek: we leven in een maatschappij die geobsedéérd is door borsten – waar je ook kijkt, zie je er wel een paar: op reclameborden, op tijdschriftcovers… – maar wanneer de lichamelijke veiligheid van vrouwen aan de orde is, zijn ze opeens nergens te bekennen. Neem nu de autogordel...»

- Ja! Ik doe die altijd onder mijn arm omdat hij anders mijn borsten afklemt. Ik kreeg daarvoor al eens bijna een boete.

PEREZ «Precies. Vrouwen doen zogezegd de veiligheidsgordel niet om ‘zoals het hoort’. In plaats van te zeggen dat die autogordels eigenlijk niet zijn ontworpen zoals het hoort – namelijk zo dat vrouwen ze ook zonder problemen kunnen dragen. De auto is sowieso veel onveiliger voor vrouwen dan voor mannen. Het is bewezen dat een vrouw 17 procent meer kans maakt om in een auto-ongeluk te sterven, en 47 procent meer kans om bij een botsing ernstig gewond te raken. Vrouwen zitten bij het rijden verder naar voren dan mannen omdat ze doorgaans kleiner zijn. We moeten met onze benen bij de pedalen kunnen én we moeten meer rechtop zitten om over het dashboard heen te kijken. Dat is niet de ‘standaardzithouding’, en de hoek waarin onze knieën en heupen dan staan, maakt onze benen kwetsbaarder. De reden is doodsimpel: auto’s zijn ontworpen met crashtestdummy’s van 1 meter 77 die 76 kilo wegen – de proporties van de gemiddelde man.

»Ik heb Onzichtbare vrouwen geschreven omdat vrouwen heel snel zichzelf de schuld geven dat de wereld hun niet goed past – autogordels, jobs, kantoor, politie, noem maar op. Vrouwen van over de hele wereld sturen me nu foto’s van hoe ze in de rij staan voor de wc. Tot nu toe dachten ze: het ligt aan ons dat er voor de vrouwentoiletten altijd een rij staat en bij de mannen niet, we doen er te lang over. Ze zijn allemaal zo opgelucht dat ik nu mathematisch heb aangetoond dat de wc-ruimtes gewoon niet ontworpen zijn met ons in gedachten. Vrouwen doen gemiddeld twee tot drie keer langer over een wc-bezoek, omdat ze tampons moeten vervangen of een kind bij zich hebben, én ze moeten ook vaker plassen. Toch is de verdeling van wc-ruimtes voor mannen en vrouwen altijd fiftyfifty, terwijl er in dezelfde ruimte ook meer urinoirs passen dan wc-hokjes. Hoe onlogisch is dat!

»Vandaag tweette iemand nog dat ze naar een nieuwe meditatieapp aan het luisteren was die begon met: ‘Stel je voor dat je op een donker, stil pad loopt, helemaal alleen…’ What the fuck! Dat is helemaal niet ontspannend voor een vrouw!»

- Maar om dat te begrijpen moeten mannen zich kunnen verplaatsen in het leven van een vrouw.

PEREZ «Ja. Dat is het probleem waar het feminisme en nu ook de #MeToo-beweging mee kampt, dat het gaat over hoe het vóélt om als vrouw je weg te moeten zoeken in de wereld. Hoe je op straat loopt, welke vervoersmiddelen je kiest, hoe je je gedraagt als je op café een man ontmoet, welke toon je aanslaat tegen je baas: constant denk je na over, tja, meestal over hoe veilig je bent. Maak ik die man niet boos? Daag ik niet te veel uit? Is die straat niet te donker? Een man vragen om zich daarin emotioneel te verplaatsen is moeilijk. Daarom heb ik die gevoelsmatige kant uit mijn boek weggelaten. Ik geef alleen cijfers en onweerlegbare feiten. Die kan iedereen begrijpen: als vrouwen 50 procent meer kans lopen verkeerd gediagnosticeerd te worden of te sterven in het verkeer, dan klopt er iets niet. Volgens mij is dat voorlopig de beste weg om dingen te veranderen – niemand wil dat zijn moeder of dochter onnodig sterft door een hartaanval of ongeluk.»

- Die verandering moet wel gebeuren vóór de hele wereld door algoritmes wordt gestuurd. De systemen die door computerprogrammeurs worden ontwikkeld, gaan namelijk uit van bestaande gegevens – waarin vrouwen dus weinig of alleen heel stereotiep voorkomen.

PEREZ «Precies. Mijn moeder had een nieuwe Volvo gekocht met stemherkenningssoftware, maar die reageerde niet op haar. ‘Probeer het eens met een lagere stem,’ zei ik. En ja hoor, toen luisterde de auto wel. Al die stembesturingssystemen reageren bijna alleen maar op een mannenstem.

»Het gevaarlijke is dat computers ‘leren’, waardoor ze steeds beter worden in het voorspellen van een uitkomst, maar dat ze dat enkel doen op basis van de gegevens die worden ingevoerd. Als die vol vooroordelen, hiaten en stereotypen zitten, versterken ze die. In een beeldonderzoek uit 2017 kwamen op beelden over koken 33 procent meer vrouwen voor dan mannen. Het algoritme dat met die foto’s getraind was, vergrootte dat onevenwicht nog: het zag zelfs een gezette, kalende man aan voor een vrouw, alleen omdat hij voor een fornuis stond. Dat is een grappige anekdote, maar die ingebakken vooroordelen kunnen ernstige gevolgen hebben. In het Verenigd Koninkrijk is er nu een programma ontwikkeld met artificiële intelligentie dat hartaanvallen vijf jaar van tevoren zou kunnen voorspellen. Maar als je de studie goed bekijkt, zie je dat het programma is getraind op basis van de bestaande gegevens, die, zoals we weten, geen onderscheid maken tussen vrouwen en mannen. Het zal dus alleen hartaanvallen bij mannen kunnen voorspellen.»

- Werken er dan geen vrouwen mee aan die studies?

PEREZ «Niet zo vaak. Ik pleit er in mijn boek hard voor om bij studies, planningen en ontwerpen zo veel mogelijk vrouwen te betrekken, omdat ze op dingen letten waaraan mannen niet denken.»

Dekentje op kantoor

- Je benadrukt in je boek dat mannen de behoeften van vrouwen niet met opzet over het hoofd zien.

PEREZ «Klopt. Ze doen dat doorgaans omdat ze er niet aan denken, omdat zij die behoeftes nooit hebben ervaren. Dat is menselijk. In wezen gaan we er allemaal van uit dat iedereen denkt zoals wij. ‘Naïef realisme’ noemen ze dat in de sociale psychologie. Ik doe dat, en mannen doen dat ook. Alleen wordt dat bij witte mannen nog versterkt door een cultuur waarin ze hun manier van denken constant bevestigd zien. Maar dat wil niet zeggen dat ze van slechte wil zijn. Toen Sheryl Sandberg, de operationeel directeur van Facebook, zwanger werd, werkte ze nog voor Google. Het was een moeilijke zwangerschap, haar voeten waren zo gezwollen dat ze niet goed meer kon lopen. Google is een enorm bedrijf met een immens parkeerterrein, en toen Sheryl op den duur de afstand van haar auto naar de voordeur niet meer haalde, is ze het kantoor van oprichter Sergey Brin binnengestapt om te zeggen dat er vooraan parkeerplaatsen voor zwangere vrouwen moesten komen. ‘Natuurlijk,’ zei Brin meteen, en hij voegde eraan toe dat hij zich schaamde dat hij daar nooit eerder aan gedacht had.

»Toen de ontwerpers van de virtualrealitygame QuiVr klachten kregen van vrouwen die in de multiplayer-modus seksueel werden lastiggevallen, hebben ze meteen een ‘persoonlijke bubbel’-instelling toegevoegd, waardoor de handen van een speler verdwijnen als ze te dichtbij komen. Dat waren best aardige kerels, die zichzelf idioten vonden omdat ze daar bij het ontwerp niet meteen rekening mee hadden gehouden. Maar er is nog veel werk, vooral in kantoorruimtes. De formule om de standaardkantoortemperatuur te bepalen werd in de jaren 60 ontwikkeld op basis van de stofwisselingssnelheid van een gemiddelde 40-jarige man van 70 kilo in rust. Helaas is die stofwisselingssnelheid beduidend lager bij jonge volwassen vrouwen. Daardoor is het in moderne kantoren zo’n 5 graden te koud voor vrouwen en zie je ze opgerold in dekentjes aan hun bureau zitten. En dan heb ik het nog niet over deuren die voor de gemiddelde vrouw te zwaar zijn, glazen trappen en vloeren waardoor iedereen onder je rok kan kijken, kleine tegels in de wc waartussen je steeds met je hakken blijft steken... Kleine probleempjes, ik weet het, maar ze zijn wel irritant en zouden makkelijk kunnen worden voorkomen als er in de bedrijfsleiding ook een paar vrouwen een plek krijgen.»

- Je ergert je aan de smoezen die gebruikt worden om in studies of planningen geen rekening te houden met vrouwen, schrijf je. Meestal komen die erop neer dat vrouwen te atypisch zijn en hun gedrag te grillig is om in statistieken te vatten of in studies op te nemen.

PEREZ «Ja. Ook vrouwelijke wetenschappers beweren dat. Eén van hen heeft me eens letterlijk gezegd: ‘We kunnen vrouwen niet bij deze studie betrekken want hun menstruatiecyclus verstoort de resultaten.’ Dan denk ik: dan moet je toch juist de invloed van die cyclus op de resultaten bestudéren! Misschien werkt dat middel in die periode bij vrouwen helemaal niet, misschien wordt het hun wel fataal. Vrouwen zijn in de eerste helft van hun cyclus namelijk extra gevoelig voor door geneesmiddelen veroorzaakte hartritmestoornissen. Dat heeft ook te maken met hun bloeddruk: naarmate vrouwen ouder worden, is die veel hoger dan bij mannen van dezelfde leeftijd. Daarom zijn bloeddrukverlagers – die ontwikkeld zijn bij mannelijke patiënten – minder doeltreffend voor hen. Krachttraining zou kúnnen helpen, maar dat weten we niet, omdat daar alleen onderzoek naar is gedaan bij mannen, en voor hen is krachttraining juist níét goed.»

Superwoman

- Je was daarnet te laat omdat je je in Amsterdam gek heb geshopt, zei je. Je hebt je haar al in alle kleuren geverfd. Je bent, euh, heel vrouwelijk.

PEREZ «Gelukkig wel, ja! Ik ben ook nog steeds geen superfeministe. Je mag best weten dat ik nog steeds mijn benen scheer, ook al doet dat pijn en zou ik mijn tijd wel beter kunnen besteden, en dat ik nog steeds hengel naar de bevestiging van mannen. Ik weet óók nog steeds niet helemaal hoe ik het als vrouw allemaal moet doen. Maar dat weerhoudt me er niet van mijn mond open te doen en gepassioneerd voor meer gelijkwaardigheid te pleiten. Ik zeg dat omdat vrouwen vaak vinden dat ze pas van zich mogen laten horen als ze uitblinken en een soort superwoman zijn. Zo is het dus niet. Je mag ook niet perfect zijn en toch boos.»

- Als je dingen wilt aankaarten en dus je mond opendoet, moet je er wel mee leren leven dat je minder aardig wordt gevonden.

PEREZ «Ja, en dat is moeilijk voor een vrouw. De meest geprezen vrouwelijke eigenschappen zijn nog steeds dat ze zorgzaam, warm en aardig is.»

- Jij hengelt, zei je net, ook nog steeds naar de bevestiging van mannen.

PEREZ «Ja. Ik heb wel geleerd met mannen om te gaan die me afkeuren – ik moest wel. (lacht) Maar ik vind het erg onprettig. Mannen hebben ook nog steeds de macht, hè, dus ik heb ze liever niet tegen me. We moeten mannen ook méé hebben als we de dingen willen veranderen.»

- Hoe krijgen we hen zover, denk je?

PEREZ «Door ze mijn boek te laten lezen. (lacht) Nu lijk ik voor mijn eigen winkel te spreken, maar dat is tenslotte waarom ik Onzichtbare vrouwen heb geschreven. De feiten die ik geef, daar kan echt niemand omheen. Iedere redelijk denkende mens zal het onaanvaardbaar vinden dat de medische wereld slechter zorgt voor vrouwen dan voor mannen, en dat auto’s voor vrouwen minder veilig zijn. Zelfs mijn zeer onfeministische broer zei na het lezen van mijn boek: ‘Je hebt een punt.’»

Caroline Criado Perez, Onzichtbare vrouwen, Prometheus