‘Poetin ontrafelt het geheim van de verdwenen Russische grap’

Een oude Russische grap begint met de vraag: ‘Hoe krijg je tien kozakken in een samovar?’ De Russen zijn het antwoord al lang vergeten, en dat is bijzonder jammer, meent Ruslandkenner Ronald Maes.

RONALD MAES «Het was vast een giller. Er zijn heel wat schilderijen van negentiende-eeuwse Russische schilders waarop je niet alleen eenvoudige boeren, maar ook mensen van adel ziet schateren als het antwoord op de vraag valt. Kozakken in de samovar was een genre op zich, de mop moet dus heel populair zijn geweest.»

HUMO Waarom is de bevolking ze vergeten?

MAES «Dat heeft wellicht met de Russische Revolutie te maken. Ooggetuigen vermelden dat de beruchte Raspoetin ze in augustus 1916 nog heeft verteld aan de tsarenfamilie. We weten allemaal dat die niet lang daarna werden geëxecuteerd. Ze hebben de grap dus niet kunnen doorvertellen. Wellicht dacht de bevolking: oei, over de grap kun je maar beter niet reppen, anders krijg je de kogel, zoals de Romanovs hebben mogen ondervinden.»

HUMO Is ze nooit op schrift gesteld?

MAES «Nee. Ze was te populair, zie je. In ‘Anna Karenina’ staat te lezen: ‘En toen vertelde Konstantin Levin de kostelijke grap over de kozakken en de samovar. Hoewel iedereen ze al lang kende, was de schaterlach die volgde tot vijftien werst ver te horen.’ Tolstoj vond het niet nodig om de grap te citeren, omdat ze gemeengoed was. Jammer.»

HUMO Wat voor grap was het? Hebben we daar aanwijzingen voor?

MAES «Het was zeker geen vulgaire grap: patriarch Vladimir vertelde ze graag tijdens de priesteropleiding. En het was evenmin een grap voor intellectuelen, de hele bevolking bulderde mee, zoals we hebben gezien.»

HUMO Is het mogelijk om de grap te reconstrueren?

MAES «Dat is niet eenvoudig. Sommigen laten er artificiële intelligentie op los, maar de resultaten gaan niet verder dan ‘langs de ingang’ of ‘met het juiste protocol’. Nu weet ik ook wel dat je met het juiste protocol tien kozakken in een samovar krijgt, en jawel: langs de ingang. Maar is dat grappig? Zeker niet.»

HUMO Misschien vonden de toenmalige Russen dat wél grappig.

MAES «Niemand is een toenmalige Rus, met zo’n overweging schieten we even weinig op als een trompetspeler met een plectrum.

»Een ander spoor is het proefondervindelijke, en naar het schijnt heeft Poetin daar wél succes mee gehad. Je sluit tien kozakken op, samen met een samovar. Je laat die kerels pas vrij als ze op een grappige manier in die samovar zijn geraakt. Er zijn sterke geruchten dat het hen gelukt is, maar het resultaat wordt geheim gehouden. Er zouden – maar ik herhaal het, het zijn geruchten – vier of vijf hooggeplaatsten zijn die het geheim kennen. En er is een opname waarin je iemand hoort lachen in het Kremlin.»

HUMO Waarom wordt dat geheim zo streng bewaard?

MAES «Dat gaat zo met geheimen. Mijn vrouw heeft een geheim recept voor kalkoen met gestoofde prei: ze heeft dat van haar grootmoeder. Dat gerecht, dat fenomenaal schijnt te zijn, komt nooit op tafel, omdat het geheim dan misschien ontrafeld wordt. De grootmoeder zelf heeft het volgens haar kinderen ook nooit gevreten, om dezelfde redenen. Het recept zou teruggaan tot de vijftiende eeuw, toen er van kalkoenen nog geen sprake was, althans niet in Europa. De Maya’s kenden de beesten al wel, de kalkoen komt daar immers vandaan. Maar of er in die cultuur veel over kalkoenen werd gepraat, is onduidelijk. Al zullen ze vast wel eens ‘kijk, een kalkoen’, of ‘kalkoenen interesseren mij niet’ hebben gezegd.»

HUMO Hoopt u het antwoord op het Russische raadsel ooit nog te vinden?

MAES «Stel je voor dat we op een dag ergens in een oude viool of onder een plankenvloer een briefje vinden met de integrale grap. Wat als het dan niet meer oplevert dan een flauwe glimlach? Of erger: wat als we de grap niet begrijpen? Dan zullen heel wat wetenschappers moeten inzien dat hun levenslange zoektocht op niks is uitgedraaid. Dan kom je als Ruslandkenner met al je innerlijke leegte thuis. Je verwacht daar wat gezinswarmte, en je hebt honger. Je vrouw zegt: ‘Ik kon het niet meer houden, ik heb kalkoen met gestoofde prei klaargemaakt, het was nog smakelijker dan ik had durven te dromen. De resten heb ik verbrand, en de ramen staan al twee uur wijd open zodat niemand uit de etensgeur zou kunnen opmaken hoe dat recept in elkaar zit. Heb je honger? Zal ik een pizza bestellen?’

»Nee, het leven van een Ruslandkenner is geen lachertje, in tegenstelling tot die fantastische grap over die kozakken en die samovar.»

Rasputin: Murder in the Tsar’s Court
Canvas, maandag 29 maart, 22.05