De Boekenbeurs in coronatijd: ‘Koop uw boeken dit jaar massaal bij een boekhandel in uw buurt. En léés ze’

We moeten het deze week hebben over onze weggevallen Boekenbeurs en haar vervangvehikel, alsook over de bedenkelijke financiering ervan. Het betreft een interviewmarathon van elf dagen, telkens van twaalf uur op de middag tot acht uur in de avond. Goddank met meer dan één auteur, hopelijk ook met meer dan één kijker en lopende - o symboliek - van de vooravond van Allerzielen tot de dag van de Wapen-stilstand.

Vanwege corona zal het livepubliek bestaan uit een pot chrysanten en een handvol andere triestige planten met een mondmasker op. Dat is een bizar eerbewijs aan een evenement dat, veel te lang, als unique selling proposition uitpakte met dit vaste persbericht: 'Ook vandaag kon in Antwerp Expo weer over de koppen worden gelopen.' De koppen zagen er op de foto's navenant uit. Maar de momenten waarop ze effectief massaal over zich heen lieten lopen, werden met het jaar schaarser.

Ook vóór deze pandemie wankelde de Boekenbeurs al op haar fundamenten, wegens teruglopend succes. Haar te bezoeken werd meer plicht dan plezier. Een verveelde herfstreflex, nostalgische schimmel op onze collectieve hersenschors, in plaats van een bruisend festijn waar de letteren eindelijk méér mogen knetteren en koken dan bij al die matige koks die zich enkel van boekwerken bedienen om hun bekendheid en exclusiviteitscontracten op te drijven.

ONDANKBARE KEFFER

De vervangende uitputtingsslag van elf dagen wordt straks niet eens uitgezonden. Hij wordt gestreamd en daarna voor langdurig zieken nogmaals verknipt aangeboden op VRT NU, het 'online videoplatform' van onze veelgeplaagde staatszender. Daar, alsook op de site van oorspronkelijk organisator Boek.be, staat het evenement al wekenlang aangekondigd als een 'bijzonder alternatief voor de Boekenbeurs'. Neem het me kwalijk zoveel u wil, maar mij lijkt zo'n marathon niet bijster bijzonder en amper een alternatief.

Dat ik die twee evidente waarheden toch onwillig en onwennig neertik, komt door schroom. Schroom jegens het boekenvak en mijn collega's, van beroemd tot beroerd. Schroom jegens alle lezers, jong en oud, en jegens alle radio- en televisiemakers die zich uitsloven om schrijvers en boeken het ganse jaar door alsnog binnen te smokkelen in hun vastomlijnde formats. Schroom ook jegens alle betrokkenen die zich misschien maandenlang de haren uit het hoofd hebben getrokken om dit 'bijzonder alternatief' te bedenken, maar die niettemin zijn komen aankakken met een vondst die je reeds na vijf minuten brainstormen verzint en gegeneerd weer terzijde schuift. Mijn schroom slaat bijna om in schaamte als ik denk aan Tom De Cock, voormalig VRT-radiopresentator die sinds kort zijn brood verdient als freelancer en die, in oprecht ogend enthousiasme voor literatuur, de hele marathon als centrale interviewer voor zijn rekening zal nemen. Natuurlijk kijkt hij ernaar uit en zal hij zijn beste been voorzetten - en nu lijk ik hem pootje te lichten nog vóór hij begint... Hoe durf ik! Ondankbare keffer die ik ben!

Mijn onnodige schroom is ingebakken in onze volksziel en ze bestaat uit deze gedachte vol zelfonderdrukking: een mens moet in onze contreien al fucking blij zijn dat er íéts gebeurt rond Het Boek, om het even wat, álles is winst. Dus verpest de sfeer niet, hou je gedeisd, ga dankbaar op je knieën zitten, knik devoot en in geveinsd contentement. En wees blij, terwijl je op je knieën zit, dat er geen cafépratende politicus passeert die zijn gulp opent om jou oraal zijn mening diets te maken over auteurs die het lef hebben om nog in leven te verkeren en zich níét voor zijn canonkar te laten spannen.

OVERSLAG

De Cock zal een driehonderdtal schrijvers uit binnen- en buitenland telkens een kwartier lang interviewen 'in een quasi lege hal van Antwerp Expo'. Als locatie is dat vast supercoronaproof, al zou ik niet graag de verwarmingsfactuur betalen. En ik versta ook wel 'het concept' achter die keuze. Het zicht van de verlaten hal moet ons vurig doen verlangen naar de vroegere drukte en het toekomstige herstel. Helaas duwt de aanblik van een onopgesmukt lege Antwerp Expo ons vooral met de neus op één van de grootste blokken aan het been van de Boekenbeurs: het gebouw waar ze al decennia ritueel plaatsvindt als was ze de hadj van de Vlaamse Literatuur. Maar dan zonder prachtig zwarte monoliet of schitterende mozaïeken vol poëtische arabesken op vloeren en muren.

Een tweede deSingel of Museum aan de Stroom is heus niet nodig, wel een handige hightechtempel met een béétje architectonische zwier. Zo kun je deze uitgeleefde reeks barakken helaas niet noemen. Een paar edities geleden regende het binnen, pal op uitgestalde studies over de klimaatopwarming. Dertig jaar geleden bevond er zich ergens nog een studiootje mét auditorium, waar opnames van 'De taalstrijd' konden plaatsgrijpen, of zelfs regelrechte interviews op radio en tv, in perfecte technische omstandigheden en zonder dat dit verkocht diende te worden als opzienbarende trouvaille. Dat auditorium is allang ingeruild voor moeilijk bereikbare, matig geëquipeerde, slecht verluchte en akoestisch belabberde kruiphokken, die doen denken aan een kruising tussen een ziekenhuisrefter en een internaatsrefter - in plaats van aan inspirerende salons voor hooggestemd debat of ontroerende bekentenislitanieën.

Surf eens naar de beursgebouwen waar, elders ter wereld, het boek wordt gevierd? Van Parijs tot Londen, Tokio, Abu Dhabi, Mexico City, Hongkong: karaktervolle pronkstukken, op zich al een visitekaart van de organiserende gemeenschap. Zoals dat ooit moet hebben gegolden voor de nu schitterend gerenoveerde Handelsbeurs aan de Antwerpse Meir. En zoals dat vandaag de dag geldt voor het indrukwekkende, gloednieuwe Herman Teirlinckgebouw, gelegen naast de prachtig opgetuigde treinhallen van Thurn & Taxis, waar de Brusselse Foire du Livre plaatsvindt. Of, nog in Antwerpen, de gedurfde kolossale diamant boven op het Havenhuis. Vergelijk dat alles met Antwerp Expo en kom met mij tot de conclusie dat we hier misschien toch te maken hebben met een passende visitekaart: dit is geen beursgebouw maar een overslaghangar van de Boerenbond. Bij uitstek geschikt om potgrond, varkensvoer en zangzaden snel over te laden van tractoren op camions en omgekeerd.

We hadden van corona gebruik moeten maken voor een écht nieuwe start. Door Antwerp Expo feestelijk te dynamiteren en spectaculair herop te bouwen. Tot een parel met meerdere verdiepingen, die een totaal nieuwe invulling van de Boekenbeurs moet bevorderen in plaats van bemoeilijken.

TOVERSLAG

Voor de driehonderd opdravende auteurs wordt betaald. Niet aan henzelf. Wel onrechtstreeks dóór henzelf: alle uitgeverijen en distributeurs die hen vertegenwoordigen kregen een uitnodiging in naam van Boek.be én VRT, waarbij de driehonderd interviews te koop werden aangeboden alsof het dit keer ging om de veestapel van de Boerenbond. Per stijgend kwaliteitspakket kreeg je recht op bijkomende voordeeltjes, douceurtjes, speciaaltjes en 10 procent korting 'voor trouwe standhouders'. Een uitgever kon gaan voor Goud, Platinum of Diamant. In ruil voor respectievelijk 2.000, 4.000 en 8.000 euro scoorde hij vervolgens 4, 8 of 20 interviews, plus royale vermeldingen en bijzondere auteurspagina's op de website van 'deze unieke editie'.

Het hele voorstel laat zich lezen als een amateuristische hommage aan Elsschots 'Lijmen/Het been'. Het is aan de uitgeverijen om te beslissen of ze - in een sector waar ook de winstmarges achteruitboeren - hun promotiebudgetten willen besteden aan een happening waarvan de energieke vluchtigheid, samen met de happening zelf, groter dreigen te worden dan de diepgang der gesprekken. (De Cock: 'Driehonderd interviews kun je onmogelijk voorbereiden. Ik ga ervan uit dat ik samen met alle kijkers en luisteraars van de ene verbazing in de andere ga vallen.') Maar soit: gekochte aandacht is ook aandacht, en alle beetjes helpen.

Het is de rol van de VRT die me niet lekker zit. Al weet ik niet of iedereen daar wel op de hoogte is van de rol die hem of haar wordt toebedeeld. In de uitnodiging staan beloftes als deze: 'De VRT brengt bovendien tijdens deze periode ook tal van boekenprogramma's op al haar netten en wil graag in samenspraak met de uitgevers kijken in hoeverre auteurs beschikbaar zijn voor deze bijkomende programmatie.'

'Bijkomend?' Op zijn minst wordt hier geïnsinueerd dat je bij aanschaf van je praatpakket in een lege Antwerp Expo ook bovenaan in de la komt te liggen bij reeds jaren bestaande kwaliteitsprogramma's als die van Friedl' Lesage, Ruth Joos, Sven Speybrouck, Lieven Vandenhaute en tutti quanti. En dat die zomaar bereid zijn om hun redactionele vrijheid op te stoken. De kans is groot dat het net omgekeerd werkt. Waarom zou je iemand uitnodigen die de dag daarvoor, op het streamingplatform van je eigen huis, al een kwartier lang de pieren uit de neus is gehaald?

Corona trapt bejaarde reuzen met lemen voeten onderuit. De Boekenbeurs vormt daarop geen uitzondering. Het 'bijzonder alternatief' dat als overgangsgebeuren wordt gepresenteerd, lijkt mij vooral een constructie om het reeds verlieslatende Boek.be alsnog te verzekeren van enige financiële inkomsten. Op de rug van uitgeverijen en, uiteindelijk, de auteurs die van heinde en ver mogen opdraven voor een elfdaagse happening waar ze in zullen verzuipen. Niet alleen Antwerp Expo, ook Boek.be moet radicaal van de grond af weer worden opgebouwd.

U kan ik inmiddels maar dit vragen. Kijk desnoods toch maar even, anders is het helemaal voor niets geweest. En mis weinig van die zogenaamd 'bijkomende' programma's. Maar vooral: koop uw boeken dit jaar massaal bij een boekhandel in uw buurt. En léés ze. In plaats van u blind te staren op al die streamingplatforms, vol kortstondig opgeklopte ophef.