‘De roep om de kunstwerken van Jan Fabre te verwijderen is misselijkmakend’

Wie kwaad is op Jan Fabre kan een foto van zijn kop aan de muur hangen en die foto met een linomesje bewerken, zijn ogen en neusvleugels uitkrassen. Of het woord ‘ZWIJN’ op zijn bovenlip schrijven. Of magnifieke testikels op zijn wangen tekenen. Of menstruatiebloed (of sperma of wasbeerstront of pompoenhummus) op zijn voorhoofd smeren. Als dat enigszins oplucht. Maar de roep van bepaalde benepen pezewevers en vage behaagzieke politici om de kunstwerken van Jan Fabre uit de openbare ruimte en het straatbeeld te verwijderen is misselijkmakend en totalitair. Elke mens moet voor zichzelf kunnen beslissen of hij al dan niet wil blijven genieten van de kunstwerken van een kunstenaar die een onscrupuleuze genadeloze schaamteloze narcistische klootzak is.

Céline schreef antisemitische pamfletten, Lucebert dweepte met de nazi’s, Bukowski sloeg zijn verloofde tijdens een interview (en schold haar de huid vol) en Jan Hanlo ontvoerde een minderjarig jongetje uit Marokko. Pablo Picasso behandelde zijn modellen niet altijd even delicaat en zorgzaam. Dat is ongetwijfeld schandalig, maar het laat me koud. Zoals Chuck Close zaliger zei (nadat hij door enkele vrouwen die voor hem hadden geposeerd beschuldigd werd van seksueel ongepast gedrag): ‘Last time I looked, discomfort was not a major offense.’

Als de kunstwerken briljant zijn, lig ik niet wakker van de wandaden van de maker. Ik geniet momenteel met volle teugen van het muziekalbum ‘Led Zeppelin II’. Jimmy Page, gitarist en oprichter van Led Zeppelin, zag er geen graten in om te neuken met een dertienjarige deerne die ongetwijfeld meer verdorven was dan Jimmy zelf. Maar als ik dat zeg, word ik wellicht opnieuw beschuldigd van ‘victim blaming’. De naam van de groupie was Lori Maddox — groupie en geen slachtoffer. Ze heeft vele rocksterren aan haar degen geregen, op foto’s van haar wilde jaren (naast onder anderen Iggy Pop, David Bowie en Mick Jagger) ziet ze er woest en stralend en krachtdadig en euforisch uit. In 2015 heeft ze, onder druk van de #metoo-beweging, halfslachtig beweerd dat men haar toen (in de jaren zeventig) heeft misbruikt en geëxploiteerd. Maar ik vermoed dat ze een fantastische onvergetelijke tomeloze baldadige weergaloze jeugd heeft gehad.

Het is lastig om de muze/groupie/danseres/volgeling van een grote brute roekeloze duizelingwekkende visionaire kunstenaar te zijn. Men is enerzijds belangrijk, men is anderzijds inwisselbaar. Men aanbidt, men haat. Men wil begeerd worden, men wil geen object zijn. Men wil de enige zijn, maar men bewondert tegelijk de gulzige wellust en hitsige nieuwsgierigheid van de kunstenaar. Een kunstenaar gebruikt de muze/groupie/danseres/volgeling tot hij een jonger dynamischer complexer enigmatischer verrukkelijker exemplaar tegenkomt. Wie geen kwetsuren wil oplopen moet wegblijven van kunstenaars. Wie geen enkel ongemak wil ervaren kan tot zijn dood naar een kalender van Anne Geddes staren. Grote kunst veroorzaakt ongemak. Ongemak maakt een betere mens van ons, kunst leert ons om ruimdenkend en genadig te zijn. Genadig voor onze gebreken en morsigheden, maar ook voor de gebreken en morsigheden van onze buren. Het zijn paradoxaal genoeg de kunstenaars met de smerigste thematiek en de smerigste levenswandel die ons wijs en ruimdenkend en vergevingsgezind maken.

Zijn grote kunstenaars altijd nietsontziend en onuitstaanbaar? Ja. Gewelddadig en amoreel? Nee. Hooguit sinister en wreed en vunzig en vals en wispelturig en immoreel. Maar ook, en toch vooral: genadig. Genadig voor de misdrijven en transgressies die elke mens vroeg of laat zal plegen. Het is de taak van de kunstenaar om ons te confronteren met onze aangeboren ziekelijkheden, onze aangeleerde ambiguïteit, onze opgedane kleinzieligheid, onze gecultiveerde wreedheid, onze gekoesterde pijn, onze knagende onredelijkheid, onze onbevattelijke wanhoop, onze allesverterende woede en onze beperkende kleinburgerlijke schaamte.

Hoe ver mag een kunstenaar gaan? Zo ver mogelijk. Welke thema’s zijn aanvaardbaar? Alle thema’s: geweld, schoonheid, incest, slokdarmkanker, wurgseks, moederliefde, taxidermie, voetbalhooliganisme, dierenmishandeling, drankmisbruik, broedermoord, SM, groepsverkrachtingen, oorlogen, treinrampen, illegale abortussen, gijzelnemingen, executies, chantage, wraak, vrouwenhaat, homofobie, de kindermoord te Bethlehem, carnaval, Munchhausen by proxy, muiterijen, molesterende priesters, moordzuchtige sekten, spookrijders, heksenjachten, duiveluitdrijvingen, luierfetisjisme, enzovoort... Er huist een lugubere geperverteerde wanstaltige heidense heilige degoutante moedige en ontroerende dromer/seriemoordenaar/kannibaal/pederast in elk van ons. We hebben kunstenaars nodig die aan de slag gaan met onze perversies, neurosen, grillen en grimmigheden. Kunstenaars die onze lage vieze afstotelijke etterende criminele neigingen transformeren in bloedmooie adembenemende afgrijselijke verschroeiende huiveringwekkende kunstwerken. Kunstenaars mogen nooit terugdeinzen voor de macabere, corrupte, rotte en naargeestige eigenschappen van de mens, elke mens.

Een ‘echte’ kunstenaar die zijn volle toewijding/extase/devotie schenkt aan zijn kunstenaarschap is onvermijdelijk een monster. Dat is geen romantisch cliché. Een kunstenaar heeft de tijd en het geduld niet om galant en zorgzaam te zijn. Een kunstenaar met een gezin geloof ik niet. Een kunstenaar met een teckel en een lat-relatie, dat kan nog net door de beugel. Een kunstenaar met een gezin bedriegt zichzelf, een kunstenaar met een gezin is een zielloze steriele pragmatische ambtenaar. Een phoney, een fraud, een bedrieger, een bevallige knutselaar, een dociele prutser.

Het kunstenaarschap is verschroeiend, destructief, uitputtend, slopend. De kunst laat de kunstenaar nooit los. Dat is mooi en verschrikkelijk. Maar dat betekent ook dat de kunstenaar altijd eenzaam is, het isolement opzoekt, schuw wordt, verguisd en gemarginaliseerd dreigt te raken. Maar net in de marge vindt de kunstenaar de juiste thema’s en personages, niet in de Ikea en de Lidl. Of in de korfbalvereniging. Kunst dwingt de kunstenaar om zich af te zonderen, te verwilderen, een pelgrim, een misfit, een gek en een paria te worden. Een paria tussen andere paria’s. Een dronkaard, een junkie en een pyromaan. De kunstenaar moet meedogenloos en schandalig zijn. Een schelm, een rebel, een branieschopper, een sjamaan en een anarchist.

Het wangedrag van grote kunstenaars stoort mij niet. Ik hou van wangedrag in mijn favoriete kunstenaars. Waarom snakken we naar onberispelijke kunstenaars? Wanneer ik mijn handgeschreven facturen binnenbreng bij mijn onberispelijke boekhouder te Deinze ben ik kortstondig dankbaar en opgelucht om te merken dat hij nog steeds kleurloos en standvastig en slaapverwekkend en plichtsbewust en hemeltergend humorloos is. Daarna ga ik naar huis en laaf ik me aan de kunstwerken van lelijke smerige ontregelende lugubere onvoorspelbare walgelijke schokkende vunzige rauwe provocatieve zalige koortsige komische schuimbekkende kunstenaars die geen zier geven om fatsoen, decorum en goede manieren. Kunstenaars zonder setters, kookwekkers, trampolines, mocassins, sierborden, smaakvolle kristallen bonbonschalen uit Venetië, medailles, bronzen mijnwerkers en badmintonnetten. Kunstenaars met perverse kronkels, drugsverslavingen, demonen, woedebuien en ongehoorde fantasieën over hele jonge bloemenverkoopstertjes en hele ranzige Moldavische schoorsteenvegers.

Tegen de ernstige plechtige weke teerhartige puriteinse moraliserende steriele hygiënische bloedeloze wichten en knullen die alle lust, hartstocht, peilloze decadentie, onvermijdelijke zondigheid, het zotte absurdisme, de lokkende donkerte, de charmante goddeloosheid en het heerlijke broodnodige geweld uit de kunst willen schrappen en wegschrapen, kan ik alleen maar het volgende zeggen: sod off, sanctimonious wankers!