Een pact tussen twee duivels over wandelwoede en boerenworst

'Wat ik voor mijn fysieke conditie doe? Ik zet elke dag mijn wekker om vier uur 's nachts.' Dat meldt mijn bijna-buurvrouw en goede collega Antjie Krog vanuit hartje Kaapstad. Dankzij WhatsApp klinkt ze frustrerend dichtbij voor iemand die tienduizend kilometer verderop woont. Ze is een gevierde dichteres, performer, docente, journaliste en een erelid van mijn extended logical family. Geregeld bel ik naar haar, zoals naar al mijn nonkels en neven en soulsisters uit het Zeer Diepe Zuiden. Uit bezorgdheid, liefde en een kinderlijke nieuwsgierigheid die - ik beken het met schroom - ook een snuifje ramptoerisme bevat: welk ongerief zouden mijn vent en ik hebben moeten ondergaan tijdens een echt keiharde lockdown, South-African style?

Echter, in verbijstering kijkend naar de Belgische stand van zaken ben ik niet altijd zeker of we wel de juiste beslissing namen door terug te keren, nu vier weken geleden. Die schizofrenie blijft knagen als een worm. Ik ben crypto-katholiek genoeg om daar zelfs een soortement straf in te zien. Hoeveel medeschuld draag ik, als globalistische bobo? Wat had ik gedacht? Dat ik zomaar vrijelijk, met zovele anderen tegelijk, kriskras over de planeet kon blíjven rondvliegen, zonder gevolgen voor die planeet en al de rest? Schrijlings op de bochel van mijn slag volk gezeten - zó is het killervirus aan zijn verovering van de wereld kunnen beginnen. Moordend om zich heen slaand en in wilde galop.

En hij vindt nog steeds makkelijk gaten in de verdedigingslinies. 'Het is onbegrijpelijk,' zo begon Antjie daarnet onze babbel, 'dat er in Europa nog passagiersvluchten zijn toegestaan, zelfs naar andere continenten. Die luxependelaars worden niet eens gecontroleerd op verhoogde temperatuur! Hier doen ze dat soms met dagloners, gewoon op straat. Maar in Londen landen er nog elke dag toestellen uit New York, zelfs Italië, en die reizigers duiken zonder opvolging meteen de overvolle ondergrondse in. Wie is er dan een ontwikkelingsland?'

Het is geen overdreven retorische vraag. Op de dag dat ik dit schrijf telt Zuid-Afrika 75 coronadoden. België, met vijf keer minder inwoners, telt er bijna zevenduizend. Mijn noordelijke vaderland redekavelt ook al wekenlang over gerichte virustests; in mijn zuidelijke moederland zijn er al honderdvijftigduizend uitgevoerd. Alleen China en Duitsland doen beter.

SATANISCH DILEMMA

'En waarom zet jij dan je wekker om vier uur 's nachts?' vraag ik, Antjies voorzet gewillig inkoppend. Ze houdt van een theatrale opbouw, hoor en wederhoor. Een goede dialoog is een kruising tussen kaartspel en ballet.

'Om te doen wat ik in geen jaren durfde. Gaan wandelen tot de zon opkomt. Ik heb onze wijk nog nooit zo rustig en godverlaten, zo veilig en subliem gezien. De Tafelberg, sowieso op zijn mooist in de herfst, kroont beschermend boven alles uit. Het eerste zonlicht spiegelt hij magnifiek de stadskom in. Het oppervlak van het Molteno Reservoir rimpelt ingetogen, alsof het wordt gestreeld. Meer dan een eend of 'n boshoender kom je niet tegen. Besef je goed wat voor luxe dat betekent, voor een vrouw van zekere leeftijd? Om ongedwongen rond te kunnen wandelen, zonder angst - behalve voor die ene krakende hoest uit een open raam? Tegen zevenen wandel ik naar huis. Dan verschijnt de politie of het leger al opnieuw ten tonele. Samen met de eerste verweesde bedelaars, die op de flanken van de bergen zijn gaan overnachten, zoals ze ook deden tijdens apartheid. Eentje, jong genoeg om niet te weten waarover hij spreekt, zei dat corona erger is dan rassenscheiding. Door het uitgaansverbod waren er geen passanten meer die hij om geld kon smeken en de vuilnisbakken waren opvallend minder vol dan vroeger. Toch weigerde hij om de verplichte skuiling van de stad op te zoeken.'

Ze laat een stilte vallen, ten teken dat ik nu 'Waarom niet?' mag vragen. Ik doe het en voeg eraan toe: 'Ze krijgen daar nochtans een eigen matras en gratis maaltijden. Sommigen zelfs een mondmasker, las ik.'

'Zou jij het doen?' repliceert ze. 'Uitgerekend nu: op andermans lip gaan zitten? Aan vier kanten omgeven door wildvreemden, vaak vluchtelingen, van wie de hygiëne noodgedwongen al jarenlang evenveel te wensen overlaat als die van jezelf? In ruil daarvoor dien jij je enige rijkdom op te geven: dat je zonder verplichtingen hebt leren overleven op straat. Vrij als een kat, vrij als een rat. De gevaren van dát leven ken je, de gevaren van dat andere leven niet. Dus blijven velen weg uit de opvangcentra, hun angst bestrijdend met nog grotere angst: better the devil you know, than the devil you don't know.'

Ons gesprek komt vanzelf op de twee duivels die nationwide om de bovenhand kampen. Aan de ene kant: een ongekend virus dat honderdduizenden slachtoffers kan maken, de zwaksten eerst. Aan de andere kant: een nu al acute hongersnood en een dramatisch ineenzakkende economie. Hoe beslecht je zo'n gevecht? Als je de ene demon bestrijdt, maak je de andere groter. Tijd winnen is de enige boodschap. Tegen beter weten in hopend op een snel en betaalbaar vaccin.

Een wapenfabriek van de staat is al fulltime overgeschakeld op het maken van beademingsmachines. Er is een wet gestemd die de vele dure private klinieken kan verplichten om medicijnen en beschermend materiaal te delen met overheidshospitalen. Een fonds gespekt door celebrity's, politici en miljardairs gaat miljoenen voedselpakketten uitdelen - opnieuw een logistieke nachtmerrie: wie brengt die pakketten ter plaatse en hoe deel je ze uit aan een behoeftige menigte, zonder de veiligheidsvoorschriften te breken?

De lockdown is inmiddels voor de tweede keer verlengd, ditmaal met een vijfstappenplan dat de ramptoestand weer naar de normaliteit moet begeleiden. Een definitieve timing hangt daar echter niet aan vast en de eerste stap lijkt klein. In de townships mogen de straatkeukentjes en de voedselstalletjes weer open - tot algemene hilariteit, want ze zijn illegaal gewoon doorgegaan, weliswaar met hogere prijzen. Belangrijker is de eerste industrietak die mag heropenen: de mijnbouw, ruggengraat van de natie. 'Die kompels dragen toch al mondmaskers ondergronds,' lees je overal. Over hun krappe kleedzalen en gemeenschappelijke douches lees je minder. En hoe trekken ze naar hun werk? Toch maar weer in overvolle taxibusjes?

Het verkoopverbod op tabak en alcohol blijft gehandhaafd. De minister van Justitie en de politiechef dromen van een blijvende ban. 'Ik ben daar zelf niet uit,' bekent Antjie. Een kleindochter van haar werkt in het beroemde Grote Schuurhospitaal, waar Christiaan Barnard in 1967 de eerste harttransplantatie ter wereld uitvoerde. 'Vóór corona werden daar per nacht honderd slachtoffers binnengebracht. Steek- en schotwonden, of gruwelijk in elkaar geslagen. Nu? Eén per nacht. Al wekenlang!'

Tegelijk biecht ze lacherig op dat het verbod puur persoonlijk begint te wegen. 'Op den duur zit je op je knieën vóór je huisbar om het allerlaatste miniflesje op te diepen uit een vergeten hoek. De inhoud lijkt groen- of blauwbeschimmeld, maar als je er genoeg tonic overheen flikkert, smaak je weinig verschil.'

Haar zoon de kettingroker heeft het moeilijker. De Poolse slager in de Kloofnekstraat bracht soelaas. Voor vaste klanten en tegen een onzacht prijsje verpakt hij tussen zijn boerewors een paar gesmokkelde pakjes Dunhill. 'Mijn zoon heeft nog nooit zoveel boerewors gekocht als de afgelopen maand.'

KNOFLOOK LEUGENS

'Voorlopig is groeiende honger onze grootste pandemie. Onze beste troef om massale opstanden te vermijden is echter niet het leger, maar onze bevolking. De meesten beseffen maar al te goed wat er op het spel staat. Ze herinneren zich de langdurige inzet om een kwalijk systeem te keren, ze kennen de verhalen van ebola elders op het continent, ze weten dat we extra kwetsbaar zijn door onze slechte cijfers voor tbc en hiv - het hoogste percentage in de wereld. Maar misschien hebben we nog het meest geluk met Cyril Ramaphosa, onze president. Kroonprins van Nelson Mandela en redder van het ANC. Hij ziet er bij elke speech triester en ernstiger uit, maar hij raakt onze zielen en onze hersens. Wat je niet kunt hebben, nu, is een politieke leider die liegt. Kun je je voorstellen dat we nog onder Jacob Zuma zouden leven? Die beweerde dat je aids kon bestrijden door na de seks een douche te nemen. Zijn voorganger Thabo Mbeki prees jarenlang knoflook en citroen aan! Zijn minister van Gezondheid noemden we Doctor Beetroot, omdat zij zwoer bij rode biet.

En dat is nog niets vergeleken bij Donald Trump. Beeld je eens in dat die in dít land president zou zijn! Die zou zelf een opstand in het leven roepen, vanuit zijn ambtswoning, om ook hier zijn eigen onvermogen en zijn gedaas weg te moffelen. Gisteren prees hij als medicijn tegen corona zonlicht en uv-lampen aan, en het besproeien van je longen met ontsmettingsvloeistof! Niettemin trekt de helft van Amerika samen met hem van leer tegen 'de liegende Chinezen'... Dat zal zelfs kloppen. Maar wie Donald Trump als president verkiest, is slecht geplaatst om wie dan ook de les te spellen over leugens.

Nee, bij alle rampspoed die ons overspoelt, mogen we onze handjes kussen dat we Ramaphosa hebben. Wie hebben jullie eigenlijk? Wie staat bij jullie aan het roer?'