‘Had wokeness niet bestaan, hadden open riolen als Fox News en Doorbraak.be ze wel uitgevonden’

Wie zijn het meest hysterisch en het invloedrijkst? De kruisvaarders van de wokeness, of de kruisvaarders die bakkeleien tegen wat zij ‘de wokeness-dictatuur’ noemen? Het is bon ton om te suggereren dat de beide legers even talrijk, machtig en wijdvertakt zijn. Harnas tegen harnas, lood om oud ijzer, in een gelijk opgaande clash.

Dat plaatje is echter een opzichtige vervalsing. Wokeness is een grotendeels verwaarloosbaar, bijwijlen interessant maar vaak ook irritant en contraproductief fenomeen. Het is los zand met goede bedoelingen en veel praatjes, inwisselbare influencers, veenbranden vol activistische verontwaardiging en soms volstrekt tegenstrijdige ordewoorden. Het is alleszins geen beweging met een manifest, laat staan verkozen leiders of een welomschreven toekomstvisie. In de verte gloort hooguit een vage utopie. Zoals elke nieuwe generatie zich er één brouwt en die ze mettertijd vergeet of zelfs verraadt.

De belangrijkste macht van wokeness wordt in het leven geroepen door haar tegenmacht. Een antieke en conservatieve samenklontering die er alle belang bij heeft om haar woke tegenstander eerst zo groot, perfide en potent mogelijk te maken (‘dictatuur!’), om hem vervolgens te kunnen bestrijden als was de inzet het voortbestaan van onze hele planeet en al haar voortbrengselen.

Het is een worsteling die teert op een amusante paradox. Wokers worden eerst weggezet als overjaarse, verwende pubers zonder hersenen of ervaring. Vervolgens wordt hun toch het vermogen toegedicht om onze trotse beschaving finaal omver te trappen. Zodoende krijgt het verzet tegen die bakvissen en puistenkoppen alsnog een Bijbelse allure. Wie beter kijkt, ziet echter alleen maar ideologische kitsch. Het conservatieve gevecht tegen de wokebeweging is ingebeeld heldendom, voortspruitend uit fictief slachtofferschap. Als wokeness niet had bestaan, dan hadden open riolen als Fox News of Doorbraak.be ze zelf wel uitgevonden.

KULTURKAMPF

Ondanks zijn hippe toontje is de term woke bovendien zo oud als de straat. Het is een wedergeboorte van voorlopers die door slijtage en gewenning hun bruikbaarheid als zondebok en schrikbeeld hebben verloren. In de jaren 70 heette wokeness ‘de permissieve samenleving’. Of nog korter: ‘mei ’68’. Containertermen genoeg.

De christendemocraat Eric Van Rompuy was kampioen in het hanteren ervan. Hij bezwoer er alles mee wat hem filosofisch en politiek niet beviel en wat – ook toen reeds – het verval heette in te luiden van de godganse Europese cultuur en haar zelfverklaarde ruggengraat, de christenheid. Mij serveerde hij af als een typisch product van ‘de Weg-Met-Ons-Generatie’. Ja, ook die stoplap deed toen al dienst. Ik was er trotser op dan een hipster op de tattoos op zijn kont.

Het was vooral mijn debuutroman die hij viseerde, alleen al wegens de titel, ‘Alles moet weg’. ‘Nihilistisch, permissief en een totale verloochening van de eigen volksaard!’ En wat, denkt u, was volgens Eric de enige verdediging tegen zoveel oprukkende verloedering? Toen al, letterlijk: ‘Een nieuwe Kulturkampf.’ Een woord dat inderdaad heel wat beter spoort met onze volksaard.

Wat betreft zijn eigen partij – de huidige CD&V – kreeg Eric wel gelijk. Ze is zo goed als weg. Maar ere wie ere toekomt: dat hebben de tjeven in hun dooie eentje klaargespeeld. Zonder de hulp van welke hippie of nihilist dan ook. Als er iemand een handje heeft toegestoken, dan was het wel de christenheid zelf, in de figuur van kapelaans en bisschoppen met losse leden en zeden in de buurt van jongensinternaten.

Je hoort vandaag de dag weleens de volgende klacht weergalmen, meestal bij kunstenaars van het zevende knoopsgat: ‘Dit of dat meesterwerk zou vandaag de dag niet meer uitgebracht kúnnen worden! Binnenkort leven we in een neovictoriaans kwezelmoeras!’ Laat me eerst iets zeggen over die laatste inschatting. Eén blik op de ontelbare gratis pornosites en datingapps vertelt al een ietwat complexer verhaal dan het victoriaanse. Zelfs onze gezapigste damesbladen brengen wekelijks vingertips en vibratorweetjes die de bewuste koningin eerder een rolberoerte dan een orgasme hadden bezorgd. Maar soit, weet je welk boek vandaag de dag écht niet meer gepubliceerd zou kunnen worden? Zonder althans een storm van protest uit te lokken, vooral onder vergeetgrage antiwokers? De ondertitel luidt ‘Een halve eeuw collegeleven in Vlaanderen’. De titel zelf luidt: ‘Kom eens naar mijn kamer’. Van wijlen Vic De Donder.

Het valt amper te geloven dat dat kleffe boek met zijn gniffeltitel ooit zo kritiekloos zo populair is kunnen worden. Het beleefde menige herdruk, vanaf eind jaren 80 tot en met in 2002. Wie er toentertijd echter mee durfde te spotten, wegens de eigen herinnering aan grijpgrage geestelijken in collegekamers of de jeugdbeweging, werd weggezet als – alweer – een permissieve nihilist die ons oudste instituut wilde ondergraven met geroddel.

Eeuwenlang was dit, me dunkt, één van de belangrijkste Kulturkämpfe in Vlaanderen: de rituele ontkenning, en zelfs gedoogsteun, voor systematisch kindermisbruik onder de dekmantel van een flink gesubsidieerde kerk. Ook tot de dag van vandaag.

TRACTEURKE

Een andere voorloper van de wokeness was natuurlijk ‘het cultuurrelativisme’. Ook dat zou de Europese civilisatie finaal naar de filistijnen helpen. Met ook hier weer een amusante paradox. De gelijkschakeling aller culturen zou onvermijdelijk leiden tot de ondergang van juist de ene die zich superieur waant op alle terreinen, de Europese. Naargelang het haar uitkomt, is zij een krijger die voorwendt een doodzieke sukkel te zijn, en andersom. Zoiets noem je agressief slachtofferschap. En zelfs die term is een door en door Europese uitvinding. It takes one to know one.

Hoeveel bestsellers zijn er inmiddels al verschenen, alleen al de afgelopen decennia, met titels als ‘Ons continent schaft zich af’, ‘Duitsland schaft zich af’, ‘Frankrijk schaft zich af’? En alle andere variaties op ‘De ondergang van het Avondland’? De recentste debatfiche van ons bloedeigen verzameld rechts heet niet voor niets ‘Europese zelfhaat’. Een analyse is dat niet. Het is een makkelijk te tweeten hartenkreet die je, bij gebrek aan argumenten, ook kunt ophoesten bij iedere discussie waarin iemand nog maar een kanttekening dúrft te maken bij standbeelden, straatnamen of volksgebruiken. ‘Europese zelfhaat!’

Het zou me niet verwonderen als sommige van onze grote leiders het inmiddels ook zouden uitroepen als hun grasmaaier-tracteurke weer eens weigert te starten.

Maar de bekendste voorloper van ‘woke’ is uiteraard ‘politiek correct’. Tegenwoordig wordt hij, niet gespeend van trots, het meest gebruikt in zijn tegengestelde vorm. Politiek íncorrect. Het gaat dan ook om een ronduit geniale vondst. Politieke incorrectheid biedt elke brave conservatieve burger de kans om zich toch een dekselse rebel te voelen. Eeuwig in zijn sofa, en desondanks een kloeke bestrijder van denkbeeldige beeldenstormen. Je vindt de omschrijving dan ook bij bosjes terug als hoofding van Twitteraccounts. Hoofdletters en uitroeptekens inbegrepen. ‘Een fiere NIET politiek correcte burger met een eigen willetje!!!’

Dat ik hier toch een stuk aan hem wijd, en aan al zijn voorgangers en medestanders, is een pluim op zijn hoed en een nederlaag op mijn kerfstok. Jazeker: ik ben er wéér eens in getuind. Ik heb mij weer laten verleiden tot een schermutseling in the culture war. Retoriek bevechtend met retoriek. Dat is best lekker, maar je verliest de echt essentiële onderwerpen en ontwikkelingen uit het oog. Dat is net de bestaansreden van een culturele oorlog, in welk tijdvak dan ook, en van welke termen hij zich ook bedient.

Ik zal mijn misstap de volgende keer goedmaken. Want als woke en antiwoke maar wederzijdse rookgordijnen vormen, wat is dan wél een spectaculaire, onverwachte, wezenlijke en ingrijpende evolutie in ons tijdsgewricht?