Heleen Debruyne: De homo's in het Oekraïense leger durven weer uit de kast te komen, maar daarmee is de homofobie niet verdwenen

De zon schijnt, in festivaltenten schurken mensen zweterig maar euforisch tegen elkaar aan, blije badgasten overspoelen mijn stad. Vergeten zijn de inflatie en de energieprijzen, oorlog en honger en alle andere geopolitieke ellende, want het is zomer, er moet geproost worden, zonnecrème gesmeerd, gereisd, gedanst, genoten! Al die collectieve levensvreugde, het is onverdraaglijk. Geen zin om mee te doen, geen zin om buiten te komen, geen zin om te genieten. Ik blijf liever thuis en luister naar podcasts over alle geopolitieke ellende.

In één van die podcasts is Oleksandr Zuhan aan het woord. Oekraïner, lid van een Kievs theatergezelschap. En net als zoveel Oekraïners nu plots militair. Oleksandr is pacifist, maar toen Rusland zijn land en zijn dagelijkse leven binnenviel won de realiteit het van zijn idealen. Hij nam dienst. Oleksandr valt ook op mannen en weet hoe homo’s in Rusland worden behandeld. Soms verdwijnen lgbtqi-activisten zomaar of worden ze aangevallen en mishandeld door woedende volksmeutes. Bovendien wil Rusland voortaan alle uitingen van homoseksualiteit verbieden. Een schrikbeeld, voor hem een belangrijke motivatie om de wapens op te nemen. Zo kijken wij hier graag naar de aanslepende oorlog: de Oekraïners als verdedigers van onze westerse waarden tegen de barbarij van de Russen.

Een mooi sprookje. De werkelijkheid is hoekiger. Ja, Oleksandr is medeoprichter van de Pride in Kiev, maakt voorstellingen over homorechten, leeft samen met een non-binaire geliefde, dost zich graag uit in glitters en regenboogkleuren. Maar hij is op straat altijd op zijn hoede, bang om op groepen opgehitste homohaters te botsen – een paar weken voor de oorlog werd hij nog brutaal aangevallen op straat in Kiev. Dat was geen uitzonderlijk voorval. Het Pew Research Center peilde in 2019 naar de sentimenten van de modale Oekraïner tegenover homoseksualiteit. 69 procent van de bevraagden vond dat de samenleving homoseksualiteit niet moet aanvaarden. De homofobe orthodoxe kerk heeft nog altijd veel grip op haar gelovigen. Toen Oleksandr dienst nam, was hij dus banger voor het machismo van de andere soldaten dan voor de gevechten. Het leek hem veiliger om terug de kast in te kruipen.

Gaandeweg de oorlog kropen Oleksandr en zijn geliefde – ze strijden samen – weer uit die kast. Het verbergen bleek niet vol te houden. Op de mouw van hun kaki uniform naaiden ze een eenhoorn. De vijandigheid van de andere soldaten valt mee, zeggen ze. Is dat hoopgevend? Of staat de Rus verjagen nu hoger op de prioriteitenlijst dan het pesten van homoseksuelen die dapper meestrijden?

Oleksandr hoopt natuurlijk op een blijvende toenadering tussen Oekraïne en de Europese Unie, een toetreding misschien wel. Maar wat betekent dat? Een homofobe mentaliteit verandert niet plots door geopolitieke verschuivingen. Als een land eenmaal lid is, heeft Europa nog weinig te zeggen. Kijk maar naar Polen, dat vrijwel ongestraft homofoob mag wezen.

Ik wens Oleksandr Zuhan een zweterige zomer toe, dampende festivaltenten, glitteroutfits, uitbarstingen van collectieve levensvreugde, maar het lijkt er op dat hij nog lang aan het front zal blijven. Mogen zijn benepen medemilitairen zich koest houden.