Heleen Debruyne: ‘Het is een eeuwenoud cliché: de man die de eer van zijn vrouw beschermt, desnoods met geweld’

‘Oeh! Lekker! Dat heeft die lul verdiend!’ Dat was mijn initiële reactie toen ik de hand van Oscarwinnaar Will Smith zag landen op de kaak van comedian Chris Rock. Daarna kwamen de laagjes beschaving. Eerste laag: maar wacht, dat was geweld! We hebben afgesproken dat we conflicten niet met geweld mogen oplossen. Het geweldsmonopolie ligt bij de staat. Dat had Smith dus niet mogen doen.

Volgende laag: heeft Rock dat wel verdiend? Oké, hij maakte een flauwe en beledigende grap over het uiterlijk van de echtgenote van Will Smith, maar is mensen belachelijk maken niet wat matige comedians van oudsher doen? De sociale conventie is dat de voorwerpen van spot dat getreiter tijdens zo’n show grimassend ondergaan, om er later, veilig thuis op sociale media of in een opiniestuk hun beklag over te doen.

Dan pas steekt mijn laagje feministische beschaving de kop op. Will Smith werd niet zélf beledigd. De grap ging over het kale hoofd van zijn vrouw, die door een aandoening soms gedeeltelijk of helemaal kaal is. Ze vertelt publiekelijk over hoe zwaar dat haar valt. Jada Pinkett-Smith rolde even met haar ogen, maar vroeg niet aan haar man om Chris Rock even onder handen te nemen.

Hoe zou ik me voelen als mijn lief zoiets voor mij zou doen? Veilig, geborgen, gezien? Of genegeerd en gegeneerd? Omdat ik niet de kans kreeg om zelf een gepaste reactie te bedenken. Omdat het nu niet meer over mij en mijn aandoening of de grenzen van humor gaat, maar over mijn man en zijn losse handjes. Zo krijg ik zelfs niet de kans om na te denken waarom ik die situatie pijnlijk vind, waarom een kleine afwijking van de schoonheidsnorm me zoveel verdriet doet.

Omdat het een eeuwenoud cliché is, de man die de eer van zijn vrouw beschermt, desnoods met geweld. Een cliché dat ik eigenlijk niet wil voortzetten. Een visie op mannen en vrouwen die ons weinig goeds heeft gebracht. Want wie bepaalt wat de eer van de vrouw is? Waarom is die zo belangrijk? En waarom voelt de aantasting van de eer van een vrouw voor een man zo persoonlijk aan? Is het dan zo belangrijk wat de buitenwereld van ‘zijn’ vrouw vindt?

‘Denk je dat jij zoiets zou doen voor mij?’ vraag ik mijn lief. Iets in mij hoopt van wel – ik vrees soms dat ik een slechte feministe ben. Tegelijk weet ik dat hij dat nooit zou doen, dat hij mij de ruimte zou laten om zelf te reageren. Dat is waarom hij bij me past. ‘Nee,’ zegt hij. ‘Weet je nog, toen ik tussen jou en die Securail-agent moest komen?’ (Lang en ingewikkeld verhaal van een ontspoorde discussie waarbij ik tamelijk ziedend was. Mijn lief zag zich genoodzaakt om zich fysiek tussen mij en de man in zijn rode vestje te plaatsen. Niet trots op.) ‘Ik wist toen niet of ik jou tegen hem moest beschermen of omgekeerd. Eerder omgekeerd, denk ik.’ Of hoe het verdwijnen van mijn laagjes beschaving soms ook heel geëmancipeerd uitpakt.