Heleen Debruyne: ‘Mensen met een beperking zijn niet ‘puur’, maar net als u en ik ingewikkelde individuen’

‘Ik hou van de puurheid bij veel mensen met een beperking.’ Aldus actrice Ella-June Henrard, hardop fantaserend over het oprichten van een praktijk voor hippotherapie. ‘Het is ooit begonnen als een fascinatie,’ zegt ze nog, ‘als actrice was ik geïntrigeerd door mensen die ‘anders’ waren.’ Ik wil de goede bedoelingen van Henrard niet betwijfelen, maar vervang ‘mensen met een beperking’ door pakweg ‘personen met Afrikaanse roots’, ‘lesbiennes’ of een andere minderheidsgroep, en dan herken je de neerbuigende toon van haar uitspraak wel meteen. Dat zéggen we toch niet meer, we wanen ons beschaafd, de tijden ontgroeid van neerkijken op al wat anders is. Behalve als het om handicap gaat, kennelijk.

‘Zelfs de meest idealistische, activistische groepen denken zelden over handicap na,’ zei Anaïs van Ertvelde me ooit. ‘Geen sexy onderwerp.’ Zonder haar blik was het me niet opgevallen, maar nu kan ik het niet níét zien. We hebben een rare omgang met handicap. Iets subtieler dan plat racisme, seksisme, homohaat of transfobie en dus misschien wat moeilijker aan te wijzen. Bange burgers maken zich niet zo boos over mensen met een handicap. Ze praten er simpelweg niet over. Of ze doen er gekke dingen mee. Zoals William Boeva terecht opmerkte over programma’s als ‘Down the Road’: mensen met een handicap mogen alleen op tv als ze gebruikt kunnen worden om ons een goed gevoel te geven. Kijk eens wat ze ons kunnen leren over het leven! Wat een puurheid!

Als ik ze ‘puur’ zou durven te noemen, schieten de gehandicapte mensen die ik ken in een zure lachkramp. Net als u en ik zijn het ingewikkelde individuen, geen nobele wilden. Dat ik me geroepen voel om dat uit te leggen, is bizar. Je zou mij – niet onterecht – een neiging tot uitleggerigheid kunnen verwijten, maar ik word te vaak geconfronteerd met uitspraken als die van Henrard om die neiging te onderdrukken.

16 tot 24 procent van de Vlamingen heeft een handicap. De Verenigde Naties definiëren die groep als: ‘Personen met langdurige fysieke, mentale, intellectuele of zintuiglijke beperkingen die hen in wisselwerking met diverse drempels kunnen beletten volledig, effectief en op voet van gelijkheid met anderen te participeren in de samenleving.’ U en ik kunnen dus morgen van een trap vallen of long covid krijgen en deel uitmaken van die statistiek. Volgens sommige psychologen hoor ik zelfs nu al tot die statistiek. Weinig mensen worden oud zonder een vorm van fysieke of mentale handicap. En als we perfect aangepaste voetpaden, goed functionerende stations en inclusievere architectuur zouden hebben, waren rolstoelgebruikers ineens al een heel stuk minder tot helemaal niet meer gehandicapt. Hetzelfde zou voor veel mensen met een psychische kwetsbaarheid gelden in een samenleving met een radicaal andere visie op werk en productiviteit.

Als we echt goed gaan kijken naar alle individuen met een handicap, zien we onszelf. Wat we belangrijk vinden en waar we bang voor zijn. Tikje confronterend. Het is comfortabeler om er ‘de ander’ van te maken, om er medelijden mee te hebben of om er gefascineerd naar te staren.