Heleen Debruyne over het werk van Jan Fabre: ‘Kijk jongen, dat is een beeld uit een andere tijd. Toen grenzen overschrijden nog tamelijk normaal was’

Wat te doen met de kunst van Jan Fabre, nu een rechtbank de man tot aanrander heeft verklaard? Nogal wat overheden, musea en andere instanties krabben zich nu in het haar – Fabre heeft opmerkelijk goed verkocht aan de publieke sector. Weg ermee, roept het ene kamp, welk signaal sturen zijn werken naar slachtoffers van grensoverschrijdend gedrag? Dat hij met alles wegkomt? Houden, wil het andere kamp, het karakter van de man en de merites van zijn werk moeten te allen tijde gescheiden blijven. Weg met de wokedictatuur!

Al dat gebakkelei heeft een interessant neveneffect: ik voel mijn eigen opinies jegens het al dan niet laten staan van de kunst van Fabre verdampen. Onkarakteristiek stoïcijns word ik ervan: het kan me werkelijk niet meer schelen wat er met ‘De man die de wolken meet’, de kevers, schildpadden of andere dure, glimmende beelden gebeurt. Laten staan, verwijderen of er een piepklein, truttig bordje met duiding naast hangen: geen enkele beslissing is neutraal. Dat is niet mogelijk, daarvoor is de kwestie ondertussen te ingewikkeld en te gelaagd.

En dat is ook niet erg. Kunst in de (semi)publieke ruimte is nooit neutraal geweest. De koppen van Leopold II die nog steeds overal opduiken, zijn er niet gekomen omdat stadsplanners de baard van de man zo prachtig vonden, maar omdat ze zich om de één of andere reden verplicht voelden de vorst en zijn op onfrisse wijze gewonnen geld te eren. Er zijn monumenten voor gevallen helden op het slagveld te over, in verschillende gradaties van kitscherigheid, maar naar standbeelden voor verzetsvrouwen is het zoeken. Gabrielle Petit kreeg er één in Brussel, maar alleen omdat ze na haar dood goede ambassadeurs had. Die kunstwerken maken deel uit van onze geschiedenis, maar wat we ons herinneren en wat niet, is altijd geconstrueerd.

Dat er zoveel plaatsen met dat nu licht ontvlambare werk van Fabre zitten opgescheept, komt niet in de eerste plaats doordat Fabre zo’n briljante kunstenaar is, maar doordat hij lange tijd erg in de mode was. Populair op de buitenlandse kunstmarkt, een rebel, een woest genie, controversieel, luid, daar wilden velen graag mee uitpakken. Liever dan met een goedkopere sculptuur van dezelfde kwaliteit maar van een mindere god. Fabre en zijn team waren uitstekende verkopers, dat helpt om in de publieke ruimte terecht te komen.

Licht geamuseerd kijk ik nu dus naar het bochtenwerk van iedereen die een Fabre heeft gekocht. Ze doen maar. Ik hoop wel dat er hier en daar een beeld door de mazen van het net glipt, zodat ik over een jaar of tien naar zo’n middelmatig brons kan wijzen om tegen m’n zoon te zeggen: ‘Kijk jongen, dat is een beeld uit een andere tijd. Toen mensen nog andere waarden hadden en grenzen overschrijden nog tamelijk normaal was. Ook de maker van dit beeld vond dat normaal – hij groeide natuurlijk op in die heel andere tijd. Enfin, het was allemaal erg verwarrend, maar onder andere dankzij zijn veroordeling pakken we het nu anders aan.’