Heleen Debruyne: ‘Tár is niet te vergelijken met een sprookjesheks of een Disney-slechterik’

‘Zie je dat? De kinderen eten het huisje van mevrouw op. Zomaar, zonder te vragen! Mag dat?’ ‘Nee!’ roept mijn zoon verontwaardigd. ‘Dus wordt mevrouw een beetje boos.’ Hij knikt. Logisch.

Hans en Grietje vond ik altijd een raar, onprettig sprookje. Ik was van plan om het hele verhaal gewoon te negeren, maar daar besliste mijn 3-jarige anders over. Hij vond een oud boekje in het huis van mijn overleden grootmoeder en raakte gefascineerd door de plaatjes, een onweerstaanbare combinatie van kleurrijk en eng. Ook in deze jaren 50-versie stoort het me weer hoe de heks tot een eendimensionale slechterik wordt herleid terwijl die rotkinderen toch gewoon onbeleefd zijn. Ik ben niet blind voor de voorbeeldfunctie van fictie. Het beeld dat de meeste Disneyfilms van de liefde ophangen lijkt me bijvoorbeeld niet bevorderlijk voor de romantische verwachtingen van een kind. Hoe moet mijn zoon een gelijkwaardige relatie met een vrouw aangaan, al dan niet romantisch, als hij gaat geloven dat vrouwen tedere, smachtende wezens zijn? Nu zijn de vrouwen die hem omringen alles-behalve teder en smachtend, maar toch: het is vaak makkelijker om in verhalen te geloven dan in de chaos van de werkelijkheid.

En toen ging ik eindelijk naar ‘Tár’ kijken, de film over de vrouwelijke, lesbische dirigente die in een MeToo-achtig schandaal terecht komt. Cate Blanchett vertolkt de dirigent, krachtig en onzeker tegelijk, overtuigend genoeg voor een Critics’ Choice Award en een Oscarnominatie. Ik zat gebiologeerd in de zaal, tevreden met de keuze van de regisseur om een vrouw op te voeren als een geniaal kunstmonster, iemand die behoorlijk blind is voor de behoeften van de mensen om haar heen. Met een mannelijke dirigent in de hoofdrol was de film voorspelbaar geweest, te veel op de verontwaardiging spelend, een pamflet. Nu is het een fascinerend psychologisch onderzoek naar wat roem en macht met een mens doen.

Maar ‘Tár’ wekt ook veel woede op. Vrouwelijke musici en dirigenten die hard hebben moeten knokken voor hun positie in de ongenadige klassieke muziekwereld herkennen zich helemaal niet in Lydia Tár. In de werkelijkheid zijn er alleen maar schandalen rond mánnelijke dirigenten, zeggen ze, dit is geen eerlijke representatie. Lesbiennes zijn boos omdat een lesbisch personage zoals zo vaak in fictie zo’n slecht karakter heeft. Feministen zijn boos omdat een vrouw met een indrukwekkende carrière wederom als heks wordt voorgesteld. En ik raak in de war. Ik geloof toch ook in de voorbeeldfunctie van fictie?

Ik ken de stereotypen die de criticasters van de film aanklagen, erger me er vaak genoeg aan. En toch zie ik niet in Lydia Tár wat zij zien. De regisseur geniet niet van de ondergang van zijn personage, hij portretteert haar met mededogen. Haar hardheid en arrogantie zijn, zoals dat wel vaker gaat, een schild -tegen angst en onzekerheid. Tár is niet te vergelijken met een sprookjesheks of een Disney-slechterik. Tár is een vrouw, ja, een lesbienne én een soort van slechterik, maar vooral: een geloofwaardig mens. Als de fictie maar genuanceerd genoeg is, wordt het hele idee van een voorbeeldfunctie een beetje raar.