‘Ook voor EU-staten geldt: eerst eigen wc-papier’

Een reeks Europese landen sluiten hun grenzen, andere landen voeren strengere grenscontroles in, soms met medische screenings. Elk EU-land voert een andere coronabeleid. Waar is Europa? ‘Een grensoverschrijdend probleem vraagt een Europese aanpak, maar lidstaten zijn net als mensen: eerst mijn eigen wc-papier en dan zien we wel’, zegt Europa-kenner Hendrik Vos (UGent).

- Verschillende landen sluiten hun grenzen. Kan dat zomaar in Europa met zijn vrij verkeer? Is Schengen een vodje papier?

Hendrik Vos «Het is zo voorzien in de verdragen dat als bijvoorbeeld de volksgezondheid of de openbare orde in gevaar is, je opnieuw je grenzen mag controleren en het verkeer belemmeren. Het is gebeurd bij de uitbraak van de dollekoeienziekte en het EK voetbal in België en Nederland in 2000 om hooligans tegen te houden. Ook met de terreurdreiging enkele jaren geleden waren er filterblokkades tussen Frankrijk en België, maar na een paar dagen was dat voorbij. Je kan je grenzen dus afsluiten bij een acuut gevaar, als het is voor een beperkte periode en zo zal dat nu ook wel zijn.

»De Europese Commissie doet het toezicht op die Schengen-bepalingen. Je moet het daar vooraf melden en ik ben niet zo zeker of dat is gebeurd. Maar de Europese Commissie zit niet in de positie dat ze nu boetes of sancties kan opleggen.»

- Heeft de Europese Commissie er al op gereageerd?

Vos «Die hebben zich nog niet laten horen. Ik denk dat ze wat door de feiten worden voorbijgehold. Dit hebben de Europese instellingen nooit meegemaakt. Hier is geen draaiboek voor. Men zit een beetje angstig te kijken. Ik denk dat er bovendien ook begrip is voor deze ingrepen, omdat alle landen met een acuut probleem zitten. De Commissie hamert er wel op dat het gecoördineerd verloopt, en landen elkaar op de hoogte houden.»

- In de praktijk zien we dat alle Europese landen andere maatregelen nemen. Waar is de coördinatie?

Vos «Als het gaat over volksgezondheid en crisissen, hebben de lidstaten altijd al de neiging om te zeggen dat ze het zelf willen doen. Elk land heeft zijn eigen systeem van gezondheidszorg dat hij wil beschermen. Lidstaten hebben dus nooit toegestaan dat het Europese niveau zich daar te veel mee moeit. Dan moet je ook niet verwachten dat nu plots de Europese instellingen naar voren komen met een plan. Het is elk land voor zich.»

- En dan zien we dus Vlamingen in Nederland feesten omdat ze dat in eigen land niet mogen.

Vos «Dan denk je dat er inderdaad een probleem van coördinatie is en er misschien toch op zijn minst videoconferenties moeten zijn en de bevolking daarover geïnformeerd wordt. Misschien is het zinvol om in pakweg Italië iets anders te doen dan in Malta, omdat men in een andere fase zit, maar er lijkt vooral verlamming te zijn.»

- Intussen heeft Nederland beslist om scholen en eet- en drinkgelegenheden toch te sluiten. Is dat het gevolg van internationale druk?

Vos «Het was te verwachten dat Nederland zou volgen. Als wij allerlei maatregelen nemen en Nederland niet, dan worden we boos. Al onze maatregelen botsen dan met hun laksheid. Ik denk dat er informeel wel druk gezet is, dat er niet getolereerd kan worden dat er een haard van besmetting is, terwijl de rest zijn best doet om de curve af te vlakken. Dan is het dweilen met de kraan open.

»Achter de schermen is er dus zeker overleg tussen lidstaten, maar om op een moment als dit de bevolking gerust te stellen, zou het Europese niveau zeker een meerwaarde hebben. Hier liggen kansen voor Europa. Het is alleen schieten op een bewegend doelwit en dat is ongelofelijk moeilijk. Zodra een probleem uit de hand loopt en de lidstaten het niet meer weten, dan moet Europa het oplossen. Dat is een ondankbare rol, maar het zou slim zijn om een actievere rol te spelen, niet enkel achter de schermen, maar ook publiekelijk.»

- Waar is voorzitter van de Europese Raad Charles Michel? Waar is commissievoorzitter Ursula Von der Leyen?

Vos «We zien of horen Michel inderdaad niet en dat is teleurstellend. Ik begrijp het, je kan geen wonderen verwachten, want men heeft volksgezondheid nooit aan Europa overgelaten, maar ik denk dat er met meer ervaren politici een meer gecoördineerd signaal was gekomen.

»Nu is het, zoals altijd, eerst ieder voor zich. Het is net als wat er op microniveau gebeurt: eerst mijn eigen wc-papier hamsteren en dan zullen we wel zien wat er gebeurt. Om dan vast te stellen dat we het toch enkel kunnen doen door samen te werken.»

- Wat is de impact van het sluiten van die grenzen binnen Europa voor de economie?

Vos «Dat heeft grote economische gevolgen, omdat productieketens grensoverschrijdend zijn. Firma’s gaan met bevoorradingsproblemen komen en hun afzet verdwijnt voor een deel. Je kan het nog niet becijferen, maar ook het stilvallen van het vliegverkeer, consumenten die compensaties willen, dat gaat een gat slaan in begrotingen.

»Daarom was het ook een flater van Christine Lagarde van de Europese Centrale Bank om te insinueren dat de Italianen hun eigen begroting maar moeten oplossen. Op dat punt zie je nu net wél een duidelijk signaal van Europa, dat men soepel zal kijken naar de begrotingstekorten.»

Ⓒ De Morgen