Tom Lanoye: Maar hoe zit het met het politiegeweld in Antwerpen?

Ik heb spijt van een ­column die ik hier anderhalve maand geleden liet ­verschijnen onder de titel ‘Oh ­Coron­ironie’. Het gaat me om één ongerijmdheid die ik te ­elfder ure schrapte. Het fenomeen leek me te bizar om vol­ledig waar, laat staan representatief te kunnen zijn. Ik leerde het kennen dankzij een CNN-verslag, gelardeerd met straatinterviews, de meeste vol galgenhumor.

De ene na de andere Afro-­Amerikaan zwoer dat hij, ondanks het besmettingsgevaar, nooit gezichtsbedekking zou dragen. Geen klinisch kapje, geen artistiek bedrukt frutseltje, en al zeker geen hippe bandana, gedragen over neus en mond. Niet uit stoerheid, maar uit angst. ‘Listen man, ik ben nu al drie keer bijna doodgeschoten, omdat één of andere bleekscheet dacht dat ik een verkrachter was. En de politie fouilleert mij nu al om de andere straat alsof ik ontsnapt ben uit het cachot. Kun je je voorstellen wat er gebeurt als ik ook nog iets draag dat lijkt op een vermomming voor dieven?’ De keuze tussen kogel en virus draaide bij alle geïnterviewden uit op het niet dragen van coronabescherming. ‘Sure, I want to stay alive, but I also want to stay alive. If you know what I mean?’

Ik had beter moeten weten. Hun getuigenissen waren niet alleen waarachtig, maar wel degelijk representatief. Ten eerste voor de manier waarop veel zwarten in de States nog altijd worden bekeken, behandeld en mishandeld, niet het minst door officiële vertegenwoordigers van diverse overheden. Maar ten tweede ­legden ze ook mijn eigen gênante gebrek aan verbeelding bloot. Na al die jaren, na al die getuigenissen, na al die rapsongs en series als ‘When They See Us’ en literaire meesterwerken als ‘The Underground Railroad’ van Colson Whitehead – en vooral: na al die eerdere geweldsexplosies van politie­beulen tegen reeds gearresteerde slachtoffers – was ik er toch niet in geslaagd om zo’n reportage op CNN volledig au ­sérieux te nemen. Ik had de toon van de getuigen ingeschat als halfsatirische overdrijving. En niet als de zelfbeschermende relativering van wie reeds jong beseft dat hij, overal en altijd, een wandelend doelwit kan zijn van medeburgers die zich bestempelen als ordehandhavers.

Hoe voelt zo’n permanente dreiging aan? Hoe bepaalt ze je levensloop? Noem hem wit of noem hem blank, maar een bleekscheet als u of ik weet dat gewoonweg niet. Niet uit dagelijkse ervaring en niet tot op het bot. Als white privilege bestaat, bestaat het juist hieruit. Uit dat gat in je kennis. Dat manco aan emotionele reflexen, gebaseerd op jarenlange ondervinding.

Katten en varkens

George Floyd werd in Minneapolis door vier agenten overmeesterd omdat hij een vals briefje van 20 dollar zou hebben besteed en onder invloed leek van drugs en pijnstillers. Zijn arrestatie, gefilmd vanuit verschillende hoeken, liep uit op een openbare lynch­partij. Met één verschil. De kosten van de strop werden dit keer uitgespaard, dankzij de inzet van een gespierde politieknie.

De wereldwijde protesten zijn begrijpelijk en behartigenswaardig, en ze zijn massaal omdat George Floyd veel meer is dan een anekdotisch arbeidsongeval, te wijten aan machistische dienders. Hij is het zoveelste symbool van het onverwerkte verleden van the States en van vergelijk­bare achterstelling overal ter ­wereld, op basis van afkomst, ras, religie, tralala. Tegelijk, als u mij toestaat opnieuw bloedeerlijk te zijn, voel ik weinig aandrang om hier, in de buurt van een stad die zich lieert met koeken om gezelliger te lijken dan ze is, te gaan betogen tegen de ingebakken kwalen van een land aan de andere oever van een oceaan. Laten we eerst katten geselen en varkens wassen in eigen huis.

Dat is wat ik de komende weken op deze plaats hoop te doen. Laten we vandaag beginnen met brutaliteit in dienstverband. Kent België, en bij inbreiding Vlaanderen, een probleem met extreem politiegeweld, en met het onbestraft laten ervan? Want dat is natuurlijk — sorry dat ik er nu tóch nog even op terugkom — de bezwarende realiteit in Amerika. Was de moord op Floyd niet gefilmd, dan gingen die vier Daltons gegarandeerd vrijuit. En het zou ook niet het eerste proces zijn waarbij ­killer cops alsnog werden vrijgesproken, op voorwaarde dat de ­kadavers zwart zijn en de ­juryleden rednecks. Is het bij ons even erg gesteld of valt het al met al reuze mee?

Laten we ons beperken tot Antwerpen, dat bij veel van zijn inwoners — en bij hen ­alleen — bekendstaat als het New York van de Lage Landen.

Bottinekes

De zaak die op het eerste gezicht het meeste doet denken aan de doding van George Floyd, is die van Jonathan ­Jacob. Er zíjn verschillen. ­Jacob was jong, wit en volslagen high. En hij zat al in een cel toen de Antwerpse antiterreureenheid (de ‘bottinekes’) binnenviel, volgens een protocol dat ook in haar eigen jargon ‘de gestoorde procedure’ heet. Met z’n zessen en gemaskerd, met groot lawaai en dito ­vertoon van geweld, drongen ze het benepen vertrek binnen om een flippende ­bodybuilder te ‘immobiliseren’, teneinde hem een kalmerende injectie te laten toedienen door een wetsdokter. Het immobiliseren verliep zodanig gestoord dat de dokter een lijk inspoot met een substantie die, zo bleek later, het slachtoffer bij leven en welzijn helemaal psychotisch had kunnen maken.

De feiten, aanvankelijk geframed als jammerlijk incident, vonden plaats begin 2010. Pas in februari 2013 leidden ze tot een affaire en publieke commotie, na een uitzending van ‘Panorama’ waarin de bewakingsbeelden van de bewuste cel voor het eerst publiekelijk werden getoond. De wanhopige vader van Jonathan had ze, tegen het advies van zijn beroemde advocaat in, aan de ­reportagemakers bezorgd. Het risico voor lief nemend dat hij zelf zou worden berecht voor het schenden van het onderzoeksgeheim.

Die beelden vormen een eerste parallel met de zaak-Floyd. Je mag schrijvend of babbelend aanklagen wat je wilt, alleen beelden doen dienst als doorslaand bewijs en alarmerende paukenslag. Zonder die onomstotelijke bron had er net zo goed geen misdrijf gepleegd kunnen zijn. De tweede parallel is die van de problematische rechtsgang. In België lijdt die sowieso aan constipatie. Bij terechtstaande wetsdienaren imiteert hij de tred van een epileptische slak die op de hoogte is van alle vertragingsmanoeuvres en vuile procedureknepen. Vader Jacob is in totaal achtentwintig keer naar de rechtbank moeten gaan om pas in 2017 — zeven jaar na de dood van zijn zoon — een voor hem aanvaardbare uitspraak te horen: de betrokken ‘­bottinekes’ werden ook in beroep veroordeeld. Zij het voorwaardelijk en zonder enige tuchtstraf op het werk. De belangrijkste beweging van rangen is dat ze zich sluiten, ook op ongepaste momenten.

Mega Toby

‘Criminele agenten krijgen zeven keer meer opschorting van straf dan burgers.’ Dat schreef Frank Schuermans in 2007, als lid van het Comité P, het ­externe controleorgaan der Belgische politiediensten. In de provincie Antwerpen, zo vervolgde Schuermans in het vakblad Panopticon, liep die verhouding op tot twintig. De helft van de geüniformeerde veroordeelden kreeg zelfs geen enkele sanctie opgelegd. Schuer­mans gewaagde van ‘een strafrechtelijk gedoogbeleid jegens rotte appels, met ernstige norm­vervaging als gevolg.’ De meeste criminele politie­ambtenaren waren er volgens hem van overtuigd ‘dat ze hun crimineel gedrag jaren konden voortzetten zonder ooit tegen de lamp te zullen lopen.’

Zo luidde het verdict in 2007. Is er sindsdien iets veranderd? Mede door de zaak-Jonathan Jacob? We beschikken over één bescheiden lakmoesproef. De Bende van Mega Toby en Sproetje. Dat is helaas geen nieuw kinderfeuilleton van Studio 100. Het is de zelfgekozen clubnaam van een zestal Antwerpse flikken die minstens maandenlang bij nacht en ontij sans-papiers en trans­migranten hebben opgepakt, afgezeikt, bedreigd, bestolen en mishandeld. Liefst op een verlaten terrein aan de haven, allicht wegens het filmische ­karakter. Of door de nabijheid van de Schelde. ‘Kunt u zwemmen, mijnheer?’ Zo luidde één van de standaardvragen aan de op hun knieën gedwongen gijzelaars. ‘We gaan illegalen afrippen. Daar zijn we goed in.’ Zo luidde één van hun onderlinge WhatsApp-berichten.

De feiten werden ontdekt in 2016. Het onderzoek alleen al duurde vier volledige jaren. Bij het begin van het proces, vorige maand, eiste het parket vijf jaar gevangenisstraf, waarvan twee jaar effectief. En hoewel er toch tientallen slachtoffers het aandurfden om te getuigen, en hoewel hun verhalen vaak bevestigd werden door het track-and-tracesysteem van de politiecombi’s, wordt het ‘geen gemakkelijk proces’, volgens alle betrokkenen. ‘Het blijft woord tegen woord.’ Gelukkig bestaan er ook hier beelden, zij het geen bewegende. Eén van hun eigen smartphones toonde rondgestuurde kiekjes van bebloede slachtoffers als waren ze jachttrofeeën. Verwondingen in het gezicht, kleren bebloed, neuzen en oogleden gezwollen… Eén van de onderschriften: ‘Vuile zigeuners.’

Van de betichten heeft er eentje zelf ontslag genomen, een andere werd ontslagen na het verspreiden van een racistisch filmpje, de vier andere zijn geschorst met behoud van 80 procent van hun loon. Ik ben benieuwd hoe gezwind de gang van Vrouwe Justitia en haar blindengeleidehond dit keer zal zijn. En mocht ze er toch opnieuw vier jaar over doen: wie van onze houw­degens zal zich daar dan druk over willen maken, van hen die normaliter pleiten voor snelrecht en een harde hand tegen álle soorten hooligans?