‘Vergeet mensenhandel, cocaïne, heroïne. Energie! Dat is de hipste smokkelwaar’

Zelfs betogen doen Zuid-Afrikanen met zin voor humor en historisch besef. ‘Power to the people!’ Net als een paar decennia geleden was dat de meest geroepen slogan tijdens betogingen in de binnenstad van zowel Pretoria als Kaapstad. Maar de aard van de opgeëiste power is gewijzigd. Het gaat niet meer om stemrecht voor iedereen, ongeacht je huidskleur. Het gaat om stroom voor iedereen, ongeacht de draagkracht van je beurs. Elektriciteit tegen betaalbare tarieven en zonder dagelijkse urenlange onderbrekingen.

Het staatsbedrijf Eskom (Electricity Supply Commission) dreigt geen van beide nog te leveren. De power cuts werden alleen maar talrijker en langduriger. En nu wil Eskom, dat nagenoeg een wettelijk beschermde monopoliepositie bekleedt, binnenkort alle tarieven ook nog optrekken, met ineens 20 procent. Om eerst zijn rampzalig-bloedrode verliescijfers enigszins schoon te wassen en dan over te gaan tot ‘broodnodige investeringen’, teneinde de vaste stroomlevering weer te verzekeren. Zoals het dat al jaren belooft, ook na eerdere investeringen.

Maar de corruptieverslaving, de cliëntelistische incompetentie en de regelrechte diefstal bleken destijds té groot. Zeker tijdens het bewind van president Jacob Zuma en zijn maffiose trawanten, onder wie de beruchte Gupta’s. Drie nu voortvluchtige broers. Hedendaagse Daltons afkomstig uit India, mondiale flessentrekkers met circusnamen en privébewakers, afpersers met pornosnorren en dure zonnebrillen… Op den duur dicteerden zij vanuit hun hoofdkantoor wie onder Zuma minister moest worden, en op welke post. Zodat ze nog vlotter met hun gierensnavels in de vetpotten van de staat zouden kunnen snaaien. Samen met een president die, zo bleek tijdens zijn proces, zelfs open en bloot op de payroll stond van een Russische oligarch.

In die jaren werd er in Eskom alleen geïnvesteerd, zo lijkt het nu, om het mastodontische bedrijf des te beter leeg te kunnen roven van hogerhand. Eskom was niet eens het enige wingewest, en Zuma niet de enige bloedzuiger… Een tragisch en wraakroepend verhaal in wat nog altijd één van de meest ongelijke landen ter wereld is.

Tegelijk blijft Mzansi — een steeds populairdere Xhosa-troetelnaam voor Zuid-Afrika — een goudmijn voor cartoonisten. Onlangs verscheen een spotprent over huidig president Cyril Ramaphosa. Beteuterd leest hij een alweer vernietigend gerechtelijk rapport. Zijn tekstballon: ‘Vroeger, als bevrijdingsbeweging, moesten we de helft van onze kameraden uit de bak zien te krijgen. Nu, als beleidspartij, moeten we de helft erín zien te krijgen.’

DECADENTE KASTE

Voor wie het zich kan veroorloven, lijkt de prijs van stroom in Zuid-Afrika inderdaad erg laag. Zeker vergeleken met de wurgprijzen die in Europa worden opgelegd door dat andere maffiose profitariaat. De oorlogswoekeraars die zich ongestraft ‘onze energiesector’ mogen noemen.

Over hen zeggen echter zelfs weinig twitterati dat we ze eindelijk moeten behandelen zoals het hoort, met zakkenvullers in tijden van oorlog en massamoord. Ze moeten uit hun job worden ontzet, hun roofgoederen moet worden verbeurdverklaard ten voordele van de uitgeschudde gemeenschap, hun woekerfirma’s moeten minstens ten dele worden genationaliseerd, en zijzelf mogen zich gelukkig prijzen dat ze niet in de bak belanden. Zo gaat het in een echte oorlog. En daar leven we in. Dat zegt iedereen.

Dat andere zegt haast niemand. Bizar. Al die versleten commentatoren, die de laatste tijd de jeugd zo graag als ‘watjes’ bestempelen… Omdat jonge gasten zogezegd niet bereid en fit genoeg zouden zijn om naar het nieuwe oostfront te snellen… Wanneer gaan die gerimpelde wijsneuzen ook eens de ballen hebben om niet hun nageslacht te blameren, maar zichzelf? Niet de terrasjes- of de computerspelletjesgeneratie is decadent. Wel een oudbakken, vadsige kaste die weigert om haar even vadsige leeftijdgenoten tot de orde te roepen wanneer die bespottelijk hoge voorschotten eisen bij het spookbeeld van stijgende prijzen. En die vervolgens hun onrealistisch afgeperste profijten weigeren terug te storten als de prijzen in elkaar klappen. Zo vergroten die uitvreters twee keer de armoede. Cynisch rekenend op de regering om de burger bij te springen, en om zodoende hun bloedwinsten ongemoeid te laten.

En dan maar met z’n allen klagen dat het budget voor defensie ‘stiefmoederlijk klein’ wordt gehouden! Waar zou het geld opeens vandaan moeten komen? Tenzij uit de zakken van die collaborerende zakken?

Tegelijk bewijst Zuid-Afrika dat alleen rekenen op staatsbedrijven niet per se beter uitpakt. Ramaphosa heeft aangekondigd dat zijn regering eindelijk meer privé-initiatieven zal toelaten. En dat hij desnoods een proces zal inspannen tegen de prijsverhogingen van Eskom. De Eskom-top antwoordde direct zich te zullen verweren met topadvocaten. Een eerder proces tegen vier kleine gemeenten verloor het bedrijf wel al. Maar zonder gevolg te geven aan het verdict. De stroomonderbrekingen blijven gehandhaafd. En daarom blijven die gemeentes weigeren om hun rekening te betalen, in hun claim nu zelfs gesteund door het gerecht.

Veel andere gemeentes willen hun voorbeeld volgen. De patstelling lijkt dus totaal. Als Eskom failliet gaat, zijn de deconfiture en de kosten voor de regering niet te overzien. Maar als de prijsverhoging doorgaat, zullen alweer honderdduizenden gezinnen en kleine bedrijven hun bijkomende factuur niet meer kunnen betalen. Ze zullen ten onder gaan, of failliet, en dreigen zo de hele economie met zich mee te trekken. Er móét dringend iets gebeuren. Zelfs de meest bedaagde editorialist van de saaiste zakenkrant schreef vorige week: ‘I will say it in plain South-African, mister President: ons is gatvol!’

Maar wat te doen? Waar te beginnen?

WOLKJE CYANIDE

De strijd woedt niet eens tussen de staat en zijn eigen bedrijf, met een leiding waarvoor nog amper kandidaten worden gevonden. De vorige CEO kondigde onlangs aan terug te zullen treden. Hij werd de dag daarop vergiftigd met een wolkje cyanide in zijn koffie. Omdat hij terugtrad, of als waarschuwing om ook daarna zijn mond te houden. Hij overleefde de aanslag, waarvan sommigen nu beweren dat het ging om een nepaanslag. Om medeleven uit te lokken voor zijn falen als CEO. ‘Vergiftiging? Fopnuus!’ (Fake news.)

Niemand weet er het fijne van, dus iedereen vermoedt het ergste. Ook maffiabendes verrijken zich immers al jaren op de kap van Eskom. Vergeet mensenhandel, cocaïne, heroïne. Energie! Dat is universeel de hipste smokkelwaar. Het coolste sluikgoed met de hoogste waarde. In se gaat zelfs de oorlog in Oekraine erover. Gas, olie, uranium. Ze vormen minstens, in de strijd om sancties en prijsplafonds, een even belangrijk tactisch wapen als Leopardtanks op het echte oorlogstoneel.

Onderdelen van nieuwe en oude Eskom-installaties worden, vaak met hulp van binnenuit, door crime syndicates verdonkeremaand en aangeboden op de clandestiene markt. Of ze worden onderduims weer aangeboden aan de bestolen centrales. Het zijn heus niet altijd cyberhackers die nalatige overheden chanteren, waar ook ter wereld.

Andere misdaadsyndicaten onderscheppen ladingen hoogwaardige cokes, vaak dankzij medeplichtige of afgedreigde chauffeurs, en vervangen ze door rommelkolen. Of ze slaan diesel scheef — bijna alle elektriciteitscentrales draaien hier nog op primair-fossiele brandstoffen. Als ze al draaien. Vele zijn zo oud dat ze vaak stilvallen en lange, dure herstellingen vergen. Het lijken soms wel Franse kerncentrales.

De markt in illegale, taksvrije diesel floreert inmiddels als nooit tevoren. Dankzij de noodgeneratoren die massaal worden aangeschaft door zowel particulieren als bedrijven. Van B&B’s tot advocatenkantoren en shoppingmalls. Er is echter ook dringend een wet nodig, schreef dezelfde saaie zakenkrant als hierboven, tegen de stiekeme prijsafspraken onder importeurs van zonnepanelen. Ook ‘die kontgatte’ hebben een bron van nieuw goud ontdekt. Oneigenlijke schaarste, in een land waar de zon zelden langer dan twee uur wegblijft, ook in de winter.

Lang niet iedereen wordt dus armer door de gehate power cuts, niet iedereen wil ze snel zien verdwijnen. Maar niet iedereen heeft genoeg geld voor zwarte diesel of overprijsde zonnepanelen. Het navenante drama is gigantisch en tart de verbeelding. Sommige ziekenhuizen vallen tijdens operaties zonder stroom en moeten doorwerken bij het schijnsel van kampeerlampen of kaarsen. Gevangenissen hebben af te rekenen met oproer vanwege gebrek aan verluchting, warm water en warm eten. Zuiverings- en rioleringsinstallaties vallen stil, raken verstopt, werken averechts. Grote kwekerijen kunnen hun dieren niet langer mechanisch voeden of melken.

Klink ik pessimistisch? Vast wel. Toch ben ik, tegen mijn natuur in, rotsvast overtuigd dát er een oplossing komt. Op langere termijn, weliswaar. De kansen en de ondernemingszin zijn in Zuid-Afrika te groot. Maar voor een snelle omslag staan er nog te veel historische, romantische, zelfs culturele obstakels in de weg. Zoals dat eigenlijk op bijna de hele planeet het geval is.

Welke? En welke daarvan zijn toch weer specifiek Zuid-Afrikaans? Dat hoop ik een volgende keer te schetsen.