‘Beyoncé heeft een bijzondere gave: luister naar haar en je gaat fier rechtop lopen’

Als Beyoncé een nieuw album uitbrengt, is dat Nieuws met een hoofdletter. Op 29 juli is het zover en verschijnt het eerste luik van ‘Renaissance’. Vorig jaar werd ze veertig en schetsen we een staatsieportret voor Queen Bey, met de gewaardeerde assistentie van drie van haar onderdanen: radiostem Siska Schoeters, theatermaakster Julie Cafmeyer en journaliste Clarice Gargard. ‘Beyoncé is een voorbeeld, een icoon en een feminist. Maar ze is geen godin.’

(Verschenen in Humo op 4 september 2021)

Siska Schoeters is fan van het eerste uur, Julie Cafmeyer kroop ooit kortstondig in de huid van Beyoncé voor één van haar theaterproducties, en Clarice Gargard fileerde de economische en maatschappelijke kant van all things Bey in ‘Waarom het kapitalisme van Beyoncé ons niet zal redden’, haar essay dat ze pende voor de recent verschenen bundel ‘Liberté, égalité, Beyoncé’.

HUMO ‘Beyoncé’ is metterjaren van eigennaam tot begrip uitgegroeid. Enkele op het internet gevonden voorbeelden: ‘Vitamine C is de Beyoncé van de vitamines’, ‘Salsa is de Beyoncé van de Mexicaanse keuken’ en ‘Natalia is de Beyoncé van de Kempen’. Hoe zouden jullie dat Beyoncé-begrip samenvatten?

SISKA SCHOETERS «Iets wat heel krachtig is, maar toch charmant en aantrekkelijk blijft. Salsa is dus een goeie. Salsa is héél Beyoncé.»

JULIE CAFMEYER «In één van mijn voorstellingen heb ik de clip van ‘Drunk in Love’ nagespeeld, en toen heb ik me toch een goede drie minuten een fractie Beyoncé gevoeld. Het voelde als een mengeling van seksualiteit, kracht en plezier. Én tederheid: die kant aan haar wordt te vaak vergeten.»

CLARICE GARGARD «Ik heb Beyoncé lange tijd gezien als gewoon een zoveelste goede popartieste. Dat veranderde toen ik een optreden van haar zag: ik was overdonderd. Ze is een fenomeen, dat kun je wel zeggen. Love her or hate her, maar je kunt er niet omheen dat ze aan de top staat.»

HUMO Was Beyoncé al de Beyoncé van vandaag voor ze solo ging?

SCHOETERS «Nog niet helemaal, denk ik. Ik ben maar een jaar jonger, ik kan getuigen dat je niet per se nog dezelfde bent als veertiger dan als twintiger. Je leert jezelf en de wereld pas echt kennen tegen je 40ste, en dat zal voor haar ook wel opgaan.»

CAFMEYER «En toch, in haar periode bij Destiny’s Child hoorde je ook al veel van de boodschappen van vandaag. Bij nummers als ‘Bug a Boo’ of ‘Independent Women’ was het ook al moeilijk om naast het feministische statement te kijken.»

SCHOETERS «Dat bewonder ik nog het meest aan haar: ze staat altijd ergens voor. Dat kan iedereen natuurlijk, maar zij heeft ook de nodige invloed om verandering teweeg te brengen. Dat betekent veel voor vrouwen, een voorbeeld hebben dat leert dat je sexy kunt zijn en toch nog stevig in je schoenen kunt staan. Ik weet nog hoe ik jaren geleden terugkwam van een concert van haar in het Koning Boudewijnstadion, en op de terugweg naar huis liep ik toch merkbaar fierder rechtop. Je kunt dat onnozel vinden, maar ik schaam me er niet voor. Beyoncé heeft die gave.»

GARGARD «Dat heb ik ook. Beyoncé doet mij ook iets rechter staan. Ze is misschien geen revolutionaire activist, maar binnen de popwereld is ze op dat vlak wél revolutionair voor mij. Ze schenkt veel mensen, vrouwen en vooral zwarte vrouwen, een gevoel van zelfwaarde. Als ik een peptalk nodig heb, grijp ik naar haar nummers. Net omdat ze een bepaalde bezieling in zich heeft die ongeëvenaard is.»

CAFMEYER «En toch blijft het altijd plezierig, terwijl ze wel serieuze thema’s ter sprake brengt, zoals de strijd voor de erkenning van zwarte cultuur. Ze is én pop, én politiek, én feminisme. Ze maakt complexe thema’s toegankelijk voor een groot publiek.»

GARGARD «De videoclip van ‘Formation’ is daar een goed voorbeeld van. De symbolen daarin zijn zo krachtig, met verwijzingen naar kunst, politieke kwesties en Afro-diasporische cultuur. Zo staat ze ook op het dak van een drijvende politieauto, een verwijzing naar het probleem van politiegeweld.»

HUMO Een ander voorbeeld is de ‘Homecoming’-documentaire over haar concert op het Amerikaanse Coachella. Ze stond er in 2018 als eerste zwarte vrouwelijke headliner.

CAFMEYER «Klopt, daar is ze er met verve in geslaagd om een concert een politieke tint te geven.»

GARGARD «De laatste jaren merk je dat ze steeds meer uitgesproken wordt in haar standpunten, ik denk omdat ze het zich nu beter kan veroorloven dan in het begin van haar carrière. Het zit nu in de kern van al haar werk, terwijl ze vroeger toch nog hoofdzakelijk een popartieste was. Ik ben haar er alleen maar meer om gaan appreciëren.»

SCHOETERS «En dan was ‘Homecoming’ ook nog gewoon een geweldige concertfilm. Ik kan me als witte vrouw maar beperkt indenken wat de impact van zoiets is, maar het belang van zulke symbolen kun je niet overschatten, dat staat vast.»

HUMO Siska, kan Beyoncé ook een toonbeeld zijn voor jongere vrouwen?

SCHOETERS «Jazeker. Al moet ze het qua fans stilaan van mijn generatie hebben, denk ik. Als ik naar mijn plusdochter Martha kijk: ik denk niet dat zij Beyoncé nog cool vindt. Weten die jongeren veel wat Destiny’s Child was.»

HUMO Heb je ooit geprobeerd om Martha te introduceren tot Beyoncé?

SCHOETERS «Nee, absoluut niet. Ben je gek? Héél oncool, een 15-jarige je muziek opdringen. Nooit doen.»

HET MOOISTE LIJF

HUMO Beyoncé lijkt me, naast haar nobeler doelen, ook een vaardig bedrijfsleidster.

CAFMEYER «Iedereen rondom haar stuwt ze mee omhoog. Kijk naar Solange, haar zus. Ze bestuurt eigenlijk een klein koninkrijkje.»

SCHOETERS «Ze is een geweldige CEO, denk ik. Ik geef toe dat er zelfs momenten geweest zijn dat ik durfde te twijfelen aan dat verhaal rond het overspel van Jay-Z (haar echtgenote, red.), dat dan tot de plaat ‘Lemonade’ geleid heeft. Ze is zo’n lepe zakenvrouw dat het evengoed een marketingtruc had kunnen zijn. Maar dan herpak ik meestal snel: ‘Niet doen, Siska, dat mag je niet denken.’ En toch, ik zou er niet steil van achterovervallen.»

HUMO Clarice, jij noemt Beyoncé een ‘trotse korporaal van het kapitalisme’ in je essay voor ‘Liberté, égalité, Beyoncé’. Leg uit.

GARGARD «Ze is nu eenmaal een vertegenwoordiger van het kapitalisme, daar kun je niet omheen. Ze streeft naar rijkdom en pakt er ook mee uit. In ‘Family Feud’ zingt ze samen met Jay-Z: ‘What’s better than one billionaire? Two / Specially if they’re from the same hue as you’. Ze ziet rijkdom als vrijheid. Je ziet wel vaker dat gemarginaliseerde en gekleurde gemeenschappen zich afzetten tegen onderdrukking door kapitaal te verwerven, door iets tegenover die macht te stellen. Geld is macht, dat lees je tussen de regels door in haar teksten. Alleen zitten er altijd nare kanten aan kapitalisme. Zo wordt de kledij van haar eigen merk Ivy Park door vrouwen in sweatshops in Sri Lanka gemaakt.»

HUMO Onlangs lanceerde Beyoncé in samenwerking met Adidas een broek waarin de billen bloot blijven. Zouden jullie ze kopen?

SCHOETERS «Ik zal ze niet snel in huis halen, denk ik.»

CAFMEYER «Ik weet het ook zo niet (lacht). Maar ik vind het wél erg humoristisch. Laat de mensen maar in de war zijn.»

SCHOETERS «Ze heeft ooit een periode gehad waarin ze wel héél veel vlees liet zien, vond ik, met van die outfits die weinig meer waren dan drie strategisch geplaatste koordjes. Dat mag ze natuurlijk, want ik vind haar het mooiste lijf ter wereld hebben. Maar zelf vond ik daar minder aan.»

HUMO Fans zien hun idolen soms als vrienden, of willen op zijn minst bevriend met hen raken. Bij Beyoncé lijkt dat vaak anders, alsof ze voor veel fans meer een soort onbereikbare godheid is.

CAFMEYER «Zo zou ik haar niet meteen typeren. Ze heeft iets iconisch, dat zeker. Maar ik vind haar ook niet ongenaakbaar.»

SCHOETERS «Ik kan me daar wel iets bij voorstellen. Ik ben ook grote fan van Adele, en bij haar heb ik effectief het gevoel dat we eigenlijk vriendinnen zijn – zij het zonder haar medeweten (lacht). Bij Beyoncé is dat anders. Bij haar voelt het meer alsof je als klein meisje een sprookjesboek leest en opkijkt naar de prinses. Met meer ontzag. Mocht ik van de VRT ooit de kans krijgen om haar te interviewen, ik weet niet of ik metéén zou toehappen.»

HUMO Ontmoet nooit je idolen?

SCHOETERS «Zoiets. Nu ja, ik zou het uiteindelijk wel gewoon doen natuurlijk (lacht).»

HUMO Over haar privéleven weten we tegelijk alles en niets. De ontrouw van Jay-Z is breed bekend, hoe haar kinderen eruitzien ook, en toch blijft ze deels enigma.

SCHOETERS «Dat is de kunst: een beetje prijsgeven maar niet alles, zodat mensen toch het gevoel krijgen dat ze je kennen zonder dat dat echt het geval is. Je kunt als ster van haar kaliber ook niet níéts weggeven. Dan ontstaan er alleen maar lelijke roddels om de leemte te vullen.»

HUMO Zou er nog een versie bestaan van Beyoncé die ’s avonds net als iedereen in de zetel hangt met een zak chips?

CAFMEYER «Dat móét wel, toch? Die lossere kant zie je af en toe ook doorschemeren in ‘Homecoming’.»

SCHOETERS «Ze kan ook niet anders: ze is nog altijd een moeder met jonge kinderen. Ik vermoed dat ze ondanks alles ook nog wel een kantje heeft dat mee bommetjes doet in het zwembad met de kinderen, en bij het eten de patatjes prakt voor de kleine.»

CAFMEYER «Maar ik kan gerust leven zonder die kant van haar te kennen. Als je daarop uit bent, moet je maar fan worden van de Kardashians (lacht).»

VOLLEDIGE CONTROLE

HUMO Enkele jaren geleden probeerde ze een onflatterende concertfoto van haar op het internet tegen te houden. Natuurlijk groeide die foto daardoor net uit tot internetmeme. Is het niet naïef te denken dat je dat soort macht hebt?

CAFMEYER «Van naïviteit verdenk ik haar niet. Die reflex is deel van haar artistieke visie, denk ik. Ze zal altijd haar eigen imago proberen te sturen. Denk maar aan de fotoshoot die ze deed als de maagd Maria. Ze wil ook écht bigger than life zijn.»

GARGARD «Volgens sommigen liep Beyoncé naast haar schoenen met haar fotoshoot als maagd Maria, maar het is een ouderwetse gedachte binnen het feminisme dat je jezelf niet mag verheerlijken. In een wereld die je het liefst onderdanig ziet, is het een daad van verzet om net van jezelf te houden. Vooral bij zwarte vrouwen zie je daar vaak kritiek op.»

CAFMEYER «In ‘Homecoming’ zit een fragment met Solange, waarin ze tijdens een omhelzing op het podium samen tegen de grond gaan. Volgens mij was dat ongeplander dan het eruitziet, en was Beyoncé daar ook niet écht mee gediend omdat het niet voorzien was. Dan vraag ik me af: wat doet ze als ze eens níét de controle in handen heeft?»

HUMO Er was vorige week ook veel te doen rond haar reclamefilmpje voor juwelenmerk Tiffany, waarin ze met Jay-Z poseert voor een nooit eerder publiek vertoond kunstwerk van Jean-Michel Basquiat. Voor de clip van ‘Apeshit’ huurde het koppel dan weer het Louvre af. Is dat machtsvertoon? En zo ja, wanneer wordt zoiets pochen?

SCHOETERS «Ach, zulke kritiek...»

GARGARD «Je mag niet vergeten dat ze ook heus wel vrijgevig is. Ze doet gemeenschapswerk, zet jonge artiesten in de spotlights, doneert aan activistische organisaties. En dan strijdt ze ook nog voor verandering en vooruitgang. Kortom, ze deelt ook wel wat ze heeft. Qua machtsvertoon kan het echt wel erger. Kijk naar Jeff Bezos, Richard Branson en Elon Musk die miljarden dollars verspillen om toch maar als eerste in de ruimte te geraken. Typisch mannelijke witte ego-dingen.»

CAFMEYER «Inderdaad, machtsvertoon zou ik het niet noemen bij Beyoncé. Ik zag laatst een documentaire over de Chinese president Xi Jinping. Hoe die zijn soldaten voor hem in het gelid laat lopen: dát is machtsvertoon.»

SCHOETERS «En uiteindelijk doet ze er toch niemand kwaad mee? Wat moet je ook anders met al je geld? Zulke kritiek komt vaak neer op afgunst, denk ik. Dat heb je hier met Gert Verhulst, en dat heb je zeker bij Beyoncé. Wees blij dat we die Basquiat dankzij haar gezien hebben, denk ik dan.»

GARGARD «Meerdere dingen kunnen waar zijn, volgens mij. Beyoncé ís een voorbeeld, een icoon, een feminist. Maar ze is niet perfect. Ik geloof niet dat de weg naar bewustzijn of bevrijding via kapitalisme loopt. Haar versie van feminisme is niet de mijne.»

HUMO Zijn er nog dingen die jullie iets minder leuk vinden aan Beyoncé?

SCHOETERS «Ik hoop dat ze nooit meer zo graatmager wordt als in het begin van haar carrière. Ik vind haar voller mooier, dat getuigt volgens mij ook van een zeker zelfrespect. We hebben het wel over een moeder van een tweeling, hè?! Bovendien klinkt de boodschap dat je moet zijn wie je bent, en dat vooral het innerlijke telt, nogal hol als je zelf ondertussen perfect voldoet aan de norm. Ook dat deel zie je trouwens in ‘Homecoming’, wanneer ze vertelt hoe ze na haar bevalling weer in vorm raakte door vrijwel niets meer te eten. Geen goed voorbeeld, vond ik.»

CAFMEYER «Erg verwarrend, ja. Je ziet haar daarna ook opgewonden bellen naar Jay-Z om te tonen dat ze weer in haar oude podiumoutfit past. ‘Wat vind ik hier nu eigenlijk van?’ vroeg ik me toen af. Pas op, ik denk tegelijk dat ook dát weer past in haar eeuwige streven naar perfectie, en dan vind ik het weer fascinerend.»

HUMO Welke richting zal ze nog uitgaan na haar 40ste, denken jullie?

SCHOETERS «Goede vraag. Wat kán ze nog doen?»

CAFMEYER «Ik vermoed dat ze nog meer zelf in handen zal nemen. Dat ze de volledige controle wil over haar producties. Nóg minder compromissen.»

HUMO Wat zou je haar toewensen voor haar 40ste?

SCHOETERS «Een goede gezondheid. En elke dag een taartje (lacht). En veel bommetjes in haar zwembad.»

CAFMEYER «En dat ze misschien toch wat meer durft los te laten. Een klein beetje controleverlies dus.»

SCHOETERS «En voor de rest: niet te veel naar Jay-Z luisteren.»

Munganyende Hélène Christelle e.a., ‘Liberté, égalité, Beyoncé’, Uitgeverij Pluim

Schrijf u in op de festivalnieuwsbrief en mis geen enkele wedstrijd!