‘De dag dat ons huis in de as werd gelegd, staat nog op mijn netvlies gebrand’

Je kunt discussiëren over wie de rock-’n-roll heeft uitgevonden: de één zegt Chuck Berry, de ander Little Richard, nog een ander meent dat het Guy Mortier was. Hetzelfde geldt voor alle genres, op ééntje na: de uitvinder van de afrobeat was Fela Kuti. Geen discussie. Zijn zoon Femi en kleinzoon Made zetten de familietraditie voort. ‘Toen mijn vader gearresteerd werd, moest ik hem als groentje vervangen. Ik heb ontzettend vlug moeten leren.’

Fela – Miles Davis noemde hem ooit de toekomst van de muziek – opereerde vanuit The New Afrika Shrine in Lagos, een ontmoetingsplek en concertzaal waar Nigerianen terechtkonden voor vertier, en waar plannen werden gesmeed tegen het corrupte politieke regime van het land. Dat laatste werd Fela niet in dank afgenomen: politie en leger zaten hem voortdurend op de hielen, in 1977 werd zelfs zijn huis platgebrand. Het weerhield hem er niet van met zijn muziek de wereld te veroveren. Fela Kuti stierf op 2 augustus 1997 op 58-jarige leeftijd aan de gevolgen van aids.

Femi Kuti, zijn zoon, en Made Kuti, Femi’s zoon en Fela’s kleinzoon, hebben binnen het familiebedrijf dat afrobeat heet een soortgelijke weg afgelegd. Femi begon op zijn 15de saxofoon te spelen in de groep van zijn vader, Made stond op zijn 7de al met Femi op het podium van Glastonbury en speelt nog steeds bas in zijn groep Positive Force.

Vandaag brengen ze onder de overkoepelende titel ‘Legacy +’ samen twee platen uit. ‘For(e)ward’ is het debuut van Made, ‘Stop the Hate’ de elfde van Femi. Terwijl de vader het bij pure afrobeat houdt, lardeert de zoon de hartenklop van de Kuti’s met hedendaagse elementen. Als ik hen op een avond aan de Zoom krijg vanuit Lagos en ter introductie vraag of ze vandaag al muziek hebben gespeeld, steken ze bijna gelijktijdig (ze bevinden zich op verschillende plekken in de stad) een saxofoon in de lucht. Dat is een ja.

HUMO Made, jij hebt naar verluidt alle instrumenten op je plaat zelf ingespeeld.

MADE KUTI «Ja, drums, gitaar, bas, toetsen… in zestien dagen tijd, in de Zomba Studios in Londen, eind 2019. Van tien uur ’s ochtends tot twee uur ’s nachts. De solo’s en backing vocals heb ik thuis in Lagos opgenomen. Meteen daarna ben ik ziek geworden, ik was totaal uitgeput.

»Wat ik had onderschat, was hoe gevoelig een studio is. Als je live aan het spelen bent, merk je het niet zo hard als je een fout speelt, maar in de studio ligt alles onder een vergrootglas.»

HUMO Waarom wilde je alles alleen opnemen?

MADE «Ik was van plan om andere muzikanten in te schakelen, maar op een bepaald moment stelde ik vast dat ik, doordat ik de plaat had gecomponeerd, alle partijen al zo goed in de vingers had dat het efficiënter zou zijn in mijn eentje.»

HUMO Femi, jij was niet betrokken bij de plaat van je zoon?

FEMI KUTI «Alleen op het einde, toen heb ik hem gezegd dat ‘Your Enemy’ de single moest worden. Niet omdat ik dat het beste nummer vond, maar het was wel het meest commerciële.»

HUMO Liet hij je weleens iets horen terwijl hij bezig was?

FEMI «Nee, dat wilde hij niet. Hij is een koppige ezel. Ik moest steeds naar de studio bellen: ‘Hoe gaat het daar? Wat is hij aan het doen?’ En dan zei iemand: ‘Meneer Kuti, u mag trots zijn op uw zoon.’ ‘Oké dan, dank je wel!’ (lacht)»

MADE «Hij zat gelukkig in Lagos, anders hadden we de deur moeten barricaderen (lacht).»

HUMO Ben je door je vader bas beginnen te spelen?

FEMI «Nee, ook dat heeft hij stiekem gedaan. Ik ging hem bezoeken toen hij in Londen studeerde (Made zat op het Trinity Laban Conservatoire of Music and Dance, waar ook grootvader Fela in de vroege jaren 60 schoolliep, red.), en één van zijn leraren vertelde me dat Made zichzelf bas had leren spelen, en dat hij nu al beter was dan de meeste anderen die hij kende. Ik zei: ‘Bas? Daar heeft hij mij nooit iets van verteld.’ Made heeft me dan meegenomen naar de studio, waar hij me iets liet horen dat hij had ingespeeld, iets Stevie Wonder-achtigs, en ik zei: ‘Wow! You are really stupid, you know’ (lacht). Een tijdje later, toen mijn bassist plots uit de groep stapte, heb ik meteen naar Made gebeld. Hij heeft 47 songs geleerd in twee weken, en sindsdien zit hij in Positive Force.»

HUMO Ik las ergens dat hij het slechtst betaalde groepslid is.

MADE «Dat klopt. Zoals het hoort. De groep heeft altijd een strikte politiek van camaraderie gevolgd: hoe langer je in de groep zit, hoe meer je verdient. En ik ben het groentje van de bende.»

HUMO Femi, jij bent in je vaders groep gestart toen je nog maar twee jaar sax speelde.

FEMI «Eén à twee jaar. Ik was vijftien, en een heel slechte saxofonist (lacht). Wat behoorlijk hallucinant was, want het was geen groepje beginners waarin ik terechtkwam. Very crazy times. Moeilijk om in woorden te vatten. Niet veel later, toen mijn vader aan de vooravond van een tour op de luchthaven van Lagos werd gearresteerd, moest ik ineens zelfs zijn groep aanvoeren. Ik heb ontzettend vlug moeten leren.»

HUMO Heb jij eigenlijk herinneringen aan je grootvader, Made?

MADE «Nee, ik was anderhalf jaar oud toen hij overleed. Alles wat ik heb, zijn verhalen. Het dierbaarste is dat van toen hij naar mijn naming ceremony kwam, een Nigeriaanse traditie waarbij de naasten hun naam aan de pasgeboren baby komen overdragen. Hij was al erg ziek toen, kon niet meer uit de taxi komen. Ze hebben me naar hem toegebracht, me in zijn armen gelegd, en hij heeft me de naam Afolabi gegeven.»

HUMO Femi, jij zegt altijd dat je moeder een grotere invloed op je heeft gehad dan je vader.

FEMI «De muziek kwam uiteraard van mijn vader, maar er zit veel van mijn moeder in mij. Ze was een erg stille, ingetogen vrouw, en familie was voor haar het hoogste goed. Mijn vader was meer van de openhuisfilosofie, iedereen was gelijk, iedereen mocht komen en gaan. Ik vond dat een te riskante omgeving om kinderen in te laten opgroeien. De dag dat ons huis in de as werd gelegd, staat uiteraard nog op mijn netvlies gebrand.»

HUMO In de song ‘Different Streets’ zingt Made over hoe de politieke situatie en de problemen in Nigeria nog steeds dezelfde zijn als in de tijd van Fela, in de jaren 70.

MADE «Identiek, en in vele gevallen zelf erger.»

HUMO Hoe komt dat?

MADE «Omdat de mensen niet geïnformeerd zijn. Of verkeerd geïnformeerd. Op school had ik geen enkele toegang tot informatie over het oude, prekoloniale Afrika. Alles was erop afgestemd om iedereen zo working class mogelijk te houden. Je job doen, belastingen betalen, en zwijgen. Toen ik me vragen begon te stellen over de stand der zaken, vond ik er simpelweg geen informatie over. Mijn vader heeft me op weg moeten helpen. Ik herinner me dat hij me eens een fantasyroman zag lezen en zei: ‘Made, je moet boeken lezen waarvan je iets bijleert.’ En het eerste boek waarvan ik écht iets bijleerde, was ‘The Scramble for Africa’ van Thomas Pakenham. Ik leerde over de missionarissen, over hoe alles samenhing. En ik leerde vooral dat ik héél veel niet wist. En hoeveel voor mijn tijdgenoten verborgen werd gehouden.

»Iedereen weet dat het leger op 20 oktober van vorig jaar een bloedbad heeft aangericht onder de betogers tegen het SARS (Special Anti-Robbery Squad, een gewelddadige Nigeriaanse politie-eenheid red.), maar nog steeds is niemand ervoor verantwoordelijk gesteld. Hetzelfde toen Fela’s huis werd platgebrand: iedereen weet wie het was, maar in de hoogste echelons beschermt iedereen elkaar.»

HUMO Een paar weken vóór die 20ste oktober zijn jullie beiden nog tussengekomen bij een betoging tegen het SARS in Lagos.

FEMI «We hebben bemiddeld, en we hebben een aantal gearresteerden weer vrij gekregen.»

HUMO Het SARS is intussen ontbonden. Een eerste stap?

MADE (schudt het hoofd) «Het stelt niks voor. Je zult zien: in geen tijd is het SARS terug, onder een andere naam.»

HUMO Femi, op je Instagram-pagina zag ik een foto van jou met Emmanuel Macron. Er stond geen uitleg bij.

FEMI «Dat was in The Shrine, tijdens een staatsbezoek in 2018. Macron vertelde me dat hij in 2002 zes maanden stage had gelopen op de Franse ambassade in Nigeria, en dat hij toen één van de concerten had bijgewoond die later op ‘Live at the Shrine’ zijn beland. Elke avond speelden we voor drie-, vierduizend mensen – met protesten buiten, en de politie die voordurend de zaak wilde stilleggen. Dat had een blijvende indruk op hem gemaakt, evenals mijn muziek – ‘Shotan’ is zijn favoriete track, hij hoort er mijn woede en depressie in, zei hij. Bon, hij had zich destijds voorgenomen om ooit nog eens naar The Shrine terug te keren, maar dan werd hij president en zat zijn agenda ineens iets voller (lacht). Toen de gelegenheid zich toch voordeed, heeft hij mij gebeld. Een heel leuke avond, hij heeft zelfs even mee percussie gespeeld.»

HUMO Made, zie jij jezelf ooit nog compleet andere muziek maken dan afrobeat? Ik hoor dat je fan bent van van Aphex Twin.

MADE «Ik kan mezelf uitdrukken op verschillende instrumenten, kan communiceren met andere muzikanten, maar ik ben geen instrumentalist. Ik zie mezelf in de eerste plaats als componist, dat heb ik ook gestudeerd. En als componist vind ik het mijn taak om me te specialiseren in de stijl die van nature de mijne is, en de traditie van de afrobeat voort te zetten. Maar dat gezegd zijnde zou ik heel graag ooit een symfonie schrijven, of iets voor een jazzensemble.»

HUMO Ik ben pas vandaag te weten gekomen dat Femi in het Guinness Book of Records staat met de langst aangehouden saxofoonnoot.

FEMI (trots) «51 minuten en 35 seconden. Dat record houdt nu al zo’n drie jaar stand. Vóór mij stond het officieel op naam van Kenny G, die het 46 minuten had volgehouden, en in Australië had zelfs iemand 50 minuten gehaald. Zelf had ik voor de lol al eens 40 minuten een noot aangehouden, en op een dag heb ik tegen mijn zus gezegd: ‘Vertel iedereen dat ik volgende week dat record ga breken!’ Mijn zus heeft een grote mond, net als mijn vader, en een week later zag het in The Shrine zwart van het volk: cameraploegen, de Britse ambassadeur, noem maar op. Ik had dat record nog scherper kunnen stellen – een uur zou ik ook gehaald hebben – maar iedereen was aan het meevolgen op een grote klok, en toen ik het record verbroken had, barstte er een dusdanig lawaai los dat ik mezelf niet meer hoorde spelen.»

MADE «We hebben het riet bewaard, met de tijd erop.»

FEMI «Ik ben blij dat ik het heb gedaan, maar ik ga het niet nog eens doen. It was a mad idea. Meer dan een week geen gevoel gehad in mijn lippen.»

HUMO Made, sta jij in het Guinness Book als de jongste snaak die ooit op Glastonbury en in de Hollywood Bowl heeft gespeeld?

MADE (lacht) «Niet dat ik weet.»

HUMO Herinner je je daar nog iets van?

MADE «Redelijk veel zelfs, wat gek is, want ik was pas 7. Ik weet nog dat ik rónd The Hollywood Bowl wandelde, en dat we de dag ervoor naar de zoo zijn gegaan. En dat ik op het podium de hele tijd heen en weer liep tussen de percussionisten en de blazers.»

HUMO Om af te ronden: ik vernam dat jullie elke avond FIFA tegen elkaar spelen op de PlayStation.

FEMI (enthousiast) «Ik versla iedereen!»

MADE «Wat zou je! Ik heb twee cups gewonnen – de Europa League en de Champions League – en jij maar eentje.»

FEMI (fel) «Maar die van mij is wel de Wereldbeker.»

MADE «Ja, maar…»

FEMI (roept) «Shut up! Shut up! Shut up!»

MADE (lacht) «Ik moet toegeven dat hij best goed is.»

HUMO Met welke ploegen spelen jullie?

FEMI «Ik speel altijd met België.»

MADE «Op het WK ben ik tweede geworden met Frankrijk, de Europese cups heb ik gewonnen met Barcelona.»

HUMO Meneer Kuti, als ik het goed begrijp, hebt u België de wereldbeker geschonken?

FEMI «Alsof het niks was. Als Roberto Martínez het niet meer ziet zitten, mogen jullie mij altijd bellen (lacht).»

‘Legacy +’ van Femi en Made Kuti komt op 5 februari uit bij Partisan Records.