‘Een plaat als ‘Carrie & Lowell’ zal ik nooit meer maken. Tenzij vanuit een psychiatrische kliniek’

Vorige week bracht Sufjan Stevens, die zijn ongebruikelijke voornaam dankt aan de eermalige fascinatie van zijn verwekkers voor de Indonesische Subud-sekte, bij verrassing plots ‘Meditations’ uit, de eerste van vijf nieuwe platen (verzamelnaam: ‘Convocations’) die de singer-songwriter opdraagt aan zijn biologische vader, Rasjid Stevens. Die stierf in september 2020, twee dagen na de release van ‘The Ascension’ (★★★☆☆), de plaat die door onder meer The New York Times de mooiste van vorig jaar werd gedoopt.

– 2020 heb je grotendeels tuinierend doorgebracht. Een jaar geleden verhuisde je na twee decennia New York City naar een dorpje in de bergen, verderop in dezelfde staat.

SUFJAN STEVENS «Ik kweek nu pompoenen en erwten, en maai wekelijks het gazon. Ik heb een quad mét aanhanger en een kettingzaag, om dode bomen te vellen. ’s Avonds ben ik meestal te moe om nog te lezen. Mijn intellectuele leven is een schraal beestje geworden sinds ik overdag op handen en knieën onkruid zit te wieden.»

– In New York runde je het label Asthmatic Kitty, dat je met je stiefvader Lowell Brams hebt opgericht. Je was er ook deel van het DNA van de Brooklyn-scene, naast bijvoorbeeld The National, Grizzly Bear en St. Vincent. Waarom moest je weg uit de stad?

STEVENS (ernstig) «De katers werden te intens. En de drukte en de massa werden me te veel. De mensen hier zijn rustiger, uit ander hout gesneden – ik merk dat ik dat aangenaam vind. Ik heb New York twintig jaar de kans gegeven, it was time to move on.»

– Na het extreem persoonlijke ‘Carrie & Lowell’ uit 2015, een emotioneel exorcisme vermomd als plaat over je afstandelijke moeder, heeft ‘The Ascension’ een veel bredere focus. Je hebt het in de songs over God, de mensheid, het leven – eigenlijk over de hele wereld.

STEVENS «Ik zing al twintig jaar over dat soort dingen. Wat houdt het leven bij elkaar? Is er een hogere macht? Is er een spirituele stafkaart die inhoud en betekenis geeft aan ons leven? Dat soort vragen zijn de laatste tijd veel universeler geworden. We verliezen massaal het vertrouwen in de samenleving, de regering, onze leiders en onszelf. Mijn problemen zijn niet langer persoonlijk, iederéén heeft ze nu.»

– ‘The Ascension’ – ‘de hemelvaart’ – is van kop tot kont gevuld met religieuze metaforen en beelden: ‘I’ve lost my faith in everything,’ zing je in ‘Tell Me You Love Me’. In ‘Video Game’: ‘I don’t want to be your personal Jesus / I don’t want to live inside of that flame’. Wat verderop: ‘Lord, I need deliverance’.

STEVENS «Ik ben een redelijk orthodoxe christen, het is dus een jargon dat ik ken én waarvan ik houd. Maar eigenlijk wil ik het in die songs vooral over zelfverloochening en zelfbewustzijn hebben. ‘The Ascension’ is een vriendelijke herinnering aan de wereld dat we niet verder kunnen doen zoals we gewoon zijn. Dat we onze manier van leven in vraag moeten stellen. We moeten sterven en herboren worden.»

– Het schrijfproces omschreef je als ‘a shit ton of work’.

STEVENS «Twee jaar lang elke dag aan gewerkt. En voor elke song die de plaat gehaald heeft, staan ​​er minstens vijf mislukte pogingen op een harde schijf.»

– Het album is ten dele geïnspireerd door de leer van Rudolf Steiner, de Oostenrijkse grondlegger van de antroposofie. Zelf ging je als kind naar een steinerschool.

STEVENS «Steiner wilde de mensen spiritueel emanciperen, zodat we ons kunnen bevrijden van menselijk gezag. Die idee was de laatste tijd erg belangrijk voor me, deze plaat is bedoeld als zuivering van het bewustzijn.»

– Op de steinerschool leerde je blokfluit en hobo, maar het waren de zomers bij je moeder Carrie en haar man Lowell die je op het juiste muzikale spoor brachten. Via Brams leerde je platen van Jimi Hendrix, Judee Sill, Love, Nick Drake, The Beatles en The Rolling Stones kennen.

STEVENS «Al op jonge leeftijd was ik geobsedeerd door die platen. Stiekem wilde ik ook ooit zoiets maken, maar ik heb dat lang tegen niemand durven zeggen: ik dacht dat het niet voor mij was weggelegd. Pas aan de universiteit pakte ik de gitaar op en begon ik liedjes te schrijven. En zelfs toen stond ik wantrouwig tegenover de muziekindustrie. Ik studeerde literatuur, had een dagtaak en was zeker niet van plan geld te verdienen met muziek. Dat het me toch gelukt is, is een happy accident.»

– ‘Aporia’, ook uitgekomen in 2020, was een eerder typische newageplaat. Op de soundtrack die je schreef voor ‘Call Me by Your Name’ staan een paar heel delicate ballads. ‘The Age of Adz’ uit 2010 was dan weer vooral noise...

STEVENS «Ik probeer altijd nieuwe dingen uit, en neem mijn publiek daarbij zo goed en kwaad als mogelijk mee. Dat lukt wel, merk ik. Of ik nu een banjo of een drummachine gebruik: het draait toch altijd in de eerste plaats rond mijn stem. Ik neem alles zelf op, arrangeer en mix zelf, zodat mijn vingerafdrukken overal terug te vinden zijn. Ik probeer mezelf in een constante staat van verwondering te houden.»

– Ooit maakte je naam met het ambitieuze project om over elke Amerikaanse staat een plaat te schrijven. Je bent maar twee platen ver geraakt: ‘Michigan’ en ‘Illinois’.

STEVENS «Dat was meer dan vijftien jaar geleden. Ik had toen nog een groter ego dan nu – allicht heb je dat nodig voor zo’n plan. Het was ook en vooral een marketingtruc, om mezelf in de markt te zetten. Ik begon eraan toen mijn hoofdberoep nog grafisch ontwerper was, ‘Michigan’ nam ik in mijn vrije tijd op. Ik dacht: ‘Misschien zullen de mensen mij eindelijk zien staan als ik zeg dat ik over elke staat een album ga maken.’

»Al meteen na ‘Illinois’ besefte ik dat het een zinloze onderneming was. Ik zeg niet dat het niet nog steeds ooit kan gebeuren, maar intussen... (Denkt na) Misschien is Amerika ook gewoon niet meer zo’n gezond onderwerp om liedjes over te schrijven.»

– ‘Michigan’ – voluit: ‘Sufjan Stevens Presents... Greetings from Michigan, the Great Lake State’ – bezorgde je wel je eerste succes, na twee eerdere platen die je ooit omschreef als ‘totale mislukkingen’.

STEVENS «Ik had het geluk dat ‘Michigan’ uitkwam in een tijd dat het internet een positief effect had op kleine bands en onafhankelijke singer-songwriters. Het waren de gouden jaren van de indierock. Ik was op het juiste moment op de juiste plek.»

– Op ‘Carrie & Lowell’ zong je in songs als ‘Death with Dignity’ en ‘Should Have Known Better’ in redelijk harde termen over je moeder en haar onorthodoxe opvoedingsmethodes. Hoe kwam dat aan bij de rest van de familie?

STEVENS «Die plaat was niet bedoeld als boze tirade, zoals ze vaak wordt opgevat door journalisten en fans. Het was vooral een poging om iemand die ik nauwelijks kende beter te begrijpen.

»Toen ik ‘Carrie & Lowell’ maakte, was ik klinisch depressief. Ik had de kracht niet om discretie aan de dag te leggen, en te weinig empathie om de impact van die plaat op de rest van het gezin te begrijpen. Ik heb er met Lowell over gepraat. Het meeste vond hij oké, maar hij drukte me toch op het hart dat ik me ‘zeker niet moest vergissen’: mijn moeder ‘was een heilige’.»

– Die interpretatie heeft de plaat destijds niet gehaald.

STEVENS «Nee, omdat de plaat meer over mezelf en mijn onzin gaat dan over Carrie en Lowell. Alles aan ‘Carrie & Lowell’ was pijnlijk. De songs schrijven en opnemen in de eerste plaats. Ze vervolgens openbaar maken voor de hele wereld én er anderhalf jaar mee touren was... een aparte ervaring. Dat soort plaat zal ik nooit meer maken. Tenzij vanuit een psychiatrische kliniek.»

Zowel ‘The Ascension’ als ‘Meditations’ zijn uit bij Asthmatic Kitty/Konkurrent.