Neem ontslag, zingt multimiljonair Beyoncé, maar hoe oprecht is dat?

Een loflied op het antikapitalisme wordt het genoemd, Beyoncés nieuwe nummer ‘Break My Soul’. Het levert haar lof op, maar ook kritiek: een multimiljonair die strijdt tegen commercie, kan dat wel?

‘I just quit my job’: ik heb net mijn baan opgezegd. Het is toch een beetje gek om superster Beyoncé die woorden te horen zingen. ‘They work me so damn hard / Work by nine, then off past five’, volhardt ze op de eerste single van haar op 29 juli te verschijnen album ‘Renaissance’. Vrij vertaald: ze beulen me de hele dag af. Iets verderop spoort ze haar luisteraars schijnbaar aan haar voorbeeld te volgen: laat los die baan, laat los die handel, laat los die stress.

De media doopten 'Break My Soul' ogenblikkelijk tot ode aan ‘The Great Resignation’, een in 2021 ingezette trend waarbij mensen en masse hun baan opzeggen. Een fenomeen met diverse oorzaken: mensen zijn ontevreden over hun baan of over de thuiswerkmogelijkheden, ze vinden dat ze te weinig verdienen in tijden van inflatie of ze maken zich zorgen om corona.

Het nummer leidde al tot talloze memes op sociale media met de strekking ‘als Beyoncé wil dat ik mijn ontslag indien, doe ik dat’. De Britse site Pink News stelde zelfs in alle ernst dat de popdiva ‘haar innerlijke Karl Marx tentoonspreidt’.

Beyoncé wil depressie en stress verlichten

Een belangrijke kanttekening: Beyoncé zelf heeft het nummer nooit ‘antikapitalistisch’ genoemd. Wie haar tekstuele aansporingen minder letterlijk neemt, hoort een lied dat is geënt op escapisme. ‘Break My Soul’ is, in de woorden van muziekplatform Pitchfork, ‘haar poging om wijdverbreide depressie en verpletterende stress te verlichten’.

Daarmee heeft Beyoncé de tijdgeest goed gevangen, schrijven sommige media. Maar andere luisteraars vinden haar oproep om ontslag te nemen en in alle vrijheid te ontstressen juist problematisch. Want hier spreekt een multimiljonair die bakken met geld verdient − ook aan dit nummer − tot haar overwegend minder rijke fans.

Beyoncés gedrag strookt volgens hen niet met haar boodschap: stijlplatform Dazed wijst bijvoorbeeld op de bloeddiamant die ze zou hebben gedragen in een modecampagne voor Tiffany. The Independent haalt de 2 miljoen dollar aan die ze ooit ontving voor een optreden in 2009 voor wijlen president Kadafi.

Ook op sociale media zijn veel luisteraars sceptisch. ‘Als ze geen miljonair was, zou ik haar misschien geloven,’ klinkt het. Een ander vraagt zich verwonderd af: ‘Raadt zij mensen nu echt aan hun negen-tot-vijfbestaan op te geven terwijl we in een recessie zitten waarin onze rechten worden ondermijnd en steeds meer mensen onder de armoedegrens belanden?’

Beyoncé lag eerder onder vuur

Het is niet voor het eerst dat Beyoncé onder vuur ligt. In 2016 oogstte de superster lof maar ook kritiek met ‘Formation’: een viering van haar zwarte identiteit en een aanklacht tegen racisme en politiegeweld. Critici stelden dat ze de Black Lives Matter-beweging inzette voor persoonlijk gewin.

‘Break My Soul’ is opnieuw een eerbetoon aan de zwarte gemeenschap − en in het bijzonder de zwarte queercultuur − zegt auteur Munganyende Hélène Christelle. Zij stelde de bundel ‘Liberté, Égalité, Beyoncé’ samen, die vorig jaar bij uitgeverij Pluim verscheen. Momenteel ontwikkelt ze het vak Beyoncéology aan de ArtEz Academie voor beeldende kunsten. Volgens Munganyende is ‘Break My Soul’ een voorbeeld van ‘post-pandemiemuziek’. ‘Muziek waarin we onszelf vrijdromen uit een realiteit die vaak bedrukkend is.’

Het kernpunt van het nummer is een sample van de jaren 90-hit ‘Show Me Love’ van Robin S. ‘Muzikaal voert het terug naar de origine van housemuziek, die in de jaren 70 in de zwarte queergemeenschap ontstond. Een belangrijke reminder, want housemuziek wordt door veel mensen niet meer met die community geassocieerd,’ zegt Munganyende Hélène Christelle.

De origine van housemuziek

Dankzij die bekende melodie klinkt ‘Break My Soul’ op het eerste gehoor wat commerciëler, na enkele albums met minder instant-radiovriendelijk materiaal. Maar dat is het niet per se, zegt Jaap Kooijman, mediawetenschapper aan de Universiteit van Amsterdam en auteur van meerdere wetenschappelijke artikelen over Beyoncé.

Het líjkt hooguit zo omdat dancemuziek vaak als commercieel genre wordt gezien. Beyoncés boodschap wordt daar niet minder authentiek van, zegt hij: ‘Commercie en authenticiteit kunnen probleemloos naast elkaar bestaan. Iemand als zij heeft nu eenmaal een groot podium en kan dat gebruiken om een boodschap te verspreiden. Als je haar maatschappelijke statements niet voor waar aanneemt vanwege haar populariteit, doe je haar tekort.’

‘Onderschat haar invloed niet’

Toch mogen we kritisch zijn, vindt Kooijman, zodra maatschappelijke betrokkenheid een verkoopproduct wordt. ‘Maar problematisch wordt het in mijn optiek pas wanneer de boodschap racistisch, homo- of transfoob of anderzijds discriminerend is. Beyoncés werk is het tegenovergestelde. We moeten niet onderschatten hoe groot haar maatschappelijke invloed is.’

Neem bijvoorbeeld haar gastoptreden tijdens de ‘Super Bowl Halftime Show’ van Coldplay in 2016, waarbij zij en haar dansers met hun choreografie en outfits overduidelijk leken te verwijzen naar de militante beweging Black Panthers. Die streed in de jaren zestig voor gelijke rechten voor Afro-Amerikanen in de Verenigde Staten.

Een heel bijzonder moment, zegt Kooijman, waarin ze miljoenen Amerikanen live op televisie een uitgesproken sterk beeld van ‘black power’ voorschotelt. “Zo bereikt ze ook mensen die niet naar haar muziek luisteren of naar haar optredens gaan.”

‘Trotse korporaal van het kapitalisme’

Opvallend is dat Beyoncé vóór ‘Break My Soul’ juist de kritiek kreeg dat zij het verwerven van rijkdom zou verheerlijken. Zo noemt Clarice Gargard haar in ‘Liberté, Égalité, Beyoncé’ ‘een trotse korporaal van het kapitalisme’, een systeem waarin je alleen vooruit kunt komen door de exploitatie van de ander.

Munganyende Hélène Christelle zegt in haar inleiding van diezelfde bundel: ‘Economische emancipatie is altijd Beyoncés mantra gebleven.’ Daarmee verwijst ze naar verschillende songteksten waarin de zangeres financieel gewin en hard werk bejubelt, waaronder ‘Formation’.

En nu, zes jaar en een pandemie later, moedigt Beyoncé vrouwen ‘niet langer aan om zichzelf tot voorbij hun grenzen te drijven; in plaats daarvan zingt ze over ontslag nemen’, vat journalistiek businessplatform Quartz samen in een artikel met de titel Zelfs Beyoncé heeft een burn-out.

Rijkdom wordt nog altijd toegejuicht

Is dit een blijvende verandering? Dat is na één nieuw nummer nog niet te zeggen. ‘Het idee dat kapitaal een middel voor bevrijding is, is bovendien nog altijd wijdverspreid,’ zegt Munganyende Hélène Christelle. ‘Dat zien we ook in het oeuvre van veel van haar generatiegenoten: rijkdom wordt in talloze nummers toegejuicht.’

We moeten daarnaast niet vergeten onderscheid te maken tussen de persoon Beyoncé en het merk Beyoncé, legt ze uit. ‘Dat laatste is een miljoenenbedrijf en multimediamachine, die wordt aangestuurd door een team van deskundigen dat slim in weet te spelen op wat er leeft in de maatschappij.’

Alles wat wij te zien krijgen van de artiest Beyoncé is volledig uitgedacht, zegt ook Kooijman. ‘Het eindresultaat is een mengeling van commercie, persoonlijke overtuigingen en artistieke expressie. Dat kan dus betekenen dat Beyoncé vanuit een bepaald persona zingt.’ Met andere woorden: als de artiest Beyoncé zingt dat ze haar baan heeft opgezegd, betekent dat niet dat de persoon Beyoncé beweert lid van het proletariaat te zijn.

‘Dat zij zelf rijk is, vind ik irrelevant. Als we kritiek willen hebben, moeten we die richten op het hele kapitalistische systeem; niet alleen op Beyoncé.’

(Trouw)