Pussy Riot in de Handelsbeurs: 'Poetin heeft in zijn broek geplast'

Het Russische kunstcollectief Pussy Riot is al jaren een luis in de pels van Vladimir Poetin. En ook al beantwoordt die de kritiek op zijn regime steevast met repressie, de groep laat zich niet muilkorven. Met haar beklemmende multimediashow 'Riot Days' streek ze zelfs neer in Gent.

Laat ons eerst een misverstand uit de wereld helpen: Pussy Riot is geen punkband en heeft geen vaste bezetting. Het feministisch georiënteerde gezelschap van dansers, muzikanten, acteurs en cineasten, dat voornamelijk ondergronds opereert, werd in 2011 opgericht door elf vrouwen. In de Handelsbeurs kregen we echter een kwartet te zien, met Maria ‘Masha’ Alyokhina als spilfiguur. Zij is ook de auteur van 'Riot Days', deels autobiografie, deels manifest, dat het uitgangspunt vormde voor de gelijknamige muziektheaterproductie.

De twee dames en twee heren op het podium pleegden prompt een genadeloze aanslag op je zintuigen. De passage van de Moskovieten hield het midden tussen een concert en een anarchistische performance, tussen een politieke rally en een filmdocumentaire. De Russische teksten werden gelukkig van Engelstalige bovenschriften voorzien. Alleen, door het aanhoudende bombardement van klanken en beelden wist de toeschouwer nauwelijks waar hij/zij het eerst de aandacht op moest richten.

In muzikaal opzicht deed Pussy Riot in Gent afwisselend denken aan de technopunk van Atari Teenage Riot, de jazzy no wave jazz van Blurt en de synth drones van Merzbow. Krijgszuchtige beats en een stotterende trompet namen het voortouw, terwijl de drie door elkaar schreeuwende zangers en dansers nog het meest weg hadden van een rap-posse. Wie met Westerse oren luisterde, kon de agitp(r)op van Pussy Riot, met zijn verwijzingen naar dada en het situationisme, niet echt nieuw noemen. Maar in een autocratisch (zeg maar dictatoriaal) systeem als dat van het huidige Rusland steekt het collectief, met zijn striemende aanklachten tegen sociaal onrecht, corruptie, homofobie en machtsmisbruik, wél voortdurend de nek uit.

De acties van Pussy Riot hebben steevast zware consequenties: de leden worden geïntimideerd door de geheime politie, krijgen reisverbod of verdwijnen regelmatig achter de tralies. Ex-KGB’er Poetin weet de provocerende campagnes van Pussy Riot voor de mensenrechten slechts matig te waarderen: zoals blijkt uit 'Riot Day's laat zijn staatsapparaat geen gelegenheid voorbij gaan om het luidruchtige rebellenclubje een oplawaai te verkopen.

Het uitgangspunt van de voorstelling is een actie uit 2012, waarmee Pussy Riot de relatie tussen Poetin en de Russisch-orthodoxe patriarch bloot legde. Daartoe verstoorde een deel van de groep guerillagewijs een eredienst in de kathedraal van Christus de Verlosser in Moskou, met zijn eigen ‘Punk Prayer’ (‘Moeder van God, geef Poetin een trap onder de kont’). Het duurde slechts veertig seconden voor de dames door de kerkelijke ordedienst werden overmeesterd, maar het statement was gemaakt. Enkele dagen later werden ze gearresteerd en beschuldigd van religieuze haat en hooliganisme. Na een schijnproces werden drie leden van Pussy Riot veroordeeld tot twee jaar werkkamp in Siberië. Masha Alyokhina werd het langst vastgehouden: pas na 21 maanden van ontbering in de Goelag kwam ze vrij. Het is vooral háár verhaal dat in Gent op een grimmige manier aanschouwelijk werd gemaakt.

Slogans zoals ‘iedereen kan Pussy Riot zijn’, ‘iedereen heeft een keuze en een stem’ en ‘Wie iets wil veranderen, gaat eerst de onverschilligheid te lijf’ waren uiteraard niet van de lucht. De leden riepen op tot verzet en revolutie, maar schuwden daarbij –hé hé!– de satire niet. ‘Poetin heeft in zijn broek geplast!’, sneerde Alyokhina met visceraal plezier. Ook vernamen we dat de geheime politie in burger makkelijk te herkennen was aan haar puntschoenen en dat Masha steevast weigerde in de gevangenis haar lichaamsholten te laten onderzoeken. Want: ‘Als je je één keer bukt, ga je gebukt voor de rest van je leven’. En wat eet een armlastige dissident? ‘Alles wat God onze richting uit stuurt. Meestal pasta dus’. Pussy Riot beseft het zeer goed: humor is het wapen van de machtelozen.

Tegelijk zat 'Riot Days' vol huiveringwekkende details, die je een idee gaven van de angst en de kwetsbaarheid van politieke gevangenen en de systematische vernederingen waar ze aan worden blootgesteld. Ook Masha Alyokhina zocht uiteindelijk haar toevlucht tot de hongerstaking, het laatste verzetsmiddel tegen Poetins repressieapparaat. Voorts toonde Pussy Riot tijdens de voorstelling een reeks foto’s van politieke gevangenen, vrijwel allemaal jonge studenten. Geen wonder: wie in Rusland mee stapt in een Gaye Pride-optocht, loopt al het risico voor zes jaar in de nor te verdwijnen. Wie in een strafkamp terechtkomt, maakt een gratis excursie naar de hel.

Zoals bleek uit 'Riot Days', is het religieuze en culturele patriarchaat voor Pussy Riot de ergste vijand. ‘De orthodoxe kerk heeft van Poetin een halfgod gemaakt’, klonk het. ‘En dat terwijl kerk en staat volgens onze grondwet gescheiden horen te blijven’. Toch kwamen ook de Pussies met een doopritueel op de proppen, toen ze enkele flessen water over de toeschouwers uit kieperden. Voor even ervaarde iedereen het ongemak en de willekeur van de Russische goelags waarin je als gedetineerde de dingen alleen maar kunt ‘ondergaan’.

Intussen zijn de leden van Pussy Riot, door hun onverzettelijkheid, in hun eigen land tot ware undergoundhelden uitgegroeid, al valt te bewijfelen of 'Riot Days', waarmee ze in Europa, Australië en Nieuw-Zeeland de theaters afschuimen, in het rijk van Poetin kan worden opgevoerd. Gelukkig rijdt de show zich niet vast in anekdotiek. Hij zou net zo goed over het Turkije van Erdogan kunnen gaan. Of over andere plekken waar men het niet zo nauw neemt met vrije meningsuiting of mensenrechten. Anders dan bij menige punkposeur van bij ons, is de kunst van Pussy Riot nog echt gevaarlijk. Of hoe sloganeske maatschappijkritiek wel degelijk inspirerend kan zijn.