Russische rockers tegen Poetin: ‘Een clip van Rammstein downloaden volstaat in Rusland al voor een straf’

Pornofilmy is een rockgroep uit het Russische stadje Dubna, een dikke honderd kilometer ten noorden van Moskou. Al een paar jaar headliner op de grootste muziekfestivals van het land, met fans tot ver over de grens. Recent werd de groep er – net als een aantal andere plaatselijk bekende presentatoren, popmuzikanten en rappers – op een overheidslijst van ‘ongewenste artiesten’ gezet: artiesten die openlijk hun afkeer uitspraken over Vladimir Poetins vernietigingstraject in Oekraïne. Russisch tegen wil en dank: Humo sprak met tegenstanders van de oorlog.

De interviewer met dienst is Ardy Beld, vertaler Russisch en freelanceauteur. Zijn nieuwste boek, ‘Donbas: verscheurd tussen Oekraïne en Rusland’, vertelt over de ontstaansgeschiedenis van niet-erkende volksrepublieken die president Poetin gebruikte als voorwendsel voor zijn oorlog in Oekraïne. Beld interviewde Pornofilmy-zanger Vladimir Kotlyarov. Tussendoor komt ook gitarist en manager Aleksandr Rusakov aan het woord.

HUMO Er circuleert dus een overheidslijst met een aantal ‘ongewenste artiesten’, met jullie op een respectabele dertiende plaats. Hebben jullie daar officieel iets over vernomen?

Vladimir Kotlyarov (wimpelt af) «Die lijst bestaat al een tijdje, hoor. Hij verzamelt alle artiesten, kunstenaars en beroemdheden die op één of andere manier kritiek hebben geuit op de Russische staatsmacht, of die destijds de protesten in Wit-Rusland ondersteunden. Sinds de oorlog in Oekraïne is hij uitgebreid met alle artiesten die daar in het openbaar iets negatiefs over hebben gezegd. Wij staan er naar verluidt al op van in het begin.

»Zoals ik het heb begrepen, houdt de lijst vooral een ‘aanbeveling’ in voor organisatoren of promotoren om de genoemde artiesten niet te boeken. Als een zaaleigenaar rustig zijn werk wil kunnen doen, kan hij er beter gevolg aan geven. Zelf hebben we momenteel geen optredens gepland – we zitten midden in de opnames van een nieuwe plaat – maar van collega’s van gelijkgezinde bands hebben we al gehoord dat al hun concerten afgezegd zijn.»

Aleksandr Rusakov «Zulke lijsten circuleren al sinds een jaar of twee in de muziekwereld. Daardoor liep elk concert van ons het risico geannuleerd te worden – wat helaas ook vaak gebeurde. Sinds de oorlog is het allemaal nog veel ernstiger geworden. Ik denk niet dat we onder de huidige omstandigheden nog een concert in Rusland zullen kunnen geven.»

HUMO Waren jullie verrast door de invasie van Oekraïne?

Kotlyarov (aarzelt) «Ik was wel al een tijdje bang dat het zou kúnnen gebeuren. Tot het laatste moment weigerde ik te geloven dat aan het hoofd van ons land een man staat die zijn verstand helemaal verloren heeft. Ik ging ervan uit dat het vooral bluf was, dat hij andere landen wilde chanteren met grootspraak en machtsvertoon. Ondertussen weet niemand hier welke waanzinnige daden we nóg van hem kunnen verwachten.»

HUMO Op jullie bandkanaal op Telegram staan een aantal berichten van jou tegen de oorlog. De meeste reacties zijn positief, maar ik zag er toch ook een dikke duizend negatieve. Zijn die geschreven door ontgoochelde fans of door het Kremlin ingehuurde trollen?

Kotlyarov «Moeilijk te zeggen. Kremlin-trollen hebben ons vroeger wel een paar keer massaal aangevallen op onze socialemediakanalen. Omdat we overduidelijk tot hun, zeg maar, ‘doelgroep’ behoren, zou het goed kunnen dat ze sinds de oorlog nog actiever zijn. Maar eerlijk, ik kan moeilijk geloven dat er onder onze fans mensen zouden zijn die die oorlog wél steunen.»

HUMO Jullie wonen in Dubna, een klein stadje van ongeveer 70.000 inwoners waar omzeggens iedereen elkaar kent. Vermijden kennissen je sinds je uitspraken over de oorlog in Oekraïne?

Kotlyarov (stellig) «In mijn vriendenkring zitten alleen verstandige mensen: zij begrijpen allemaal heel goed wat er aan de hand is.»

HUMO In Moskou werd onlangs een galaconcert georganiseerd ‘ter ere van de militaire operatie in Oekraïne’. Poetin en een bescheiden aantal artiesten gaven er acte de présence voor een publiek van 80.000 man. Het werd ook uitgezonden op televisie. Heb je gekeken?

Kotlyarov «Niet helemaal, nee. Dat wilde ik mezelf niet aandoen. Ik heb wel een paar scènes gezien die op nieuwssites waren gepost. Wat een afgrijselijk schouwspel.

»In 2012 was er ook zo’n galaconcert, voor het begin van Poetins derde ambtstermijn als president. Kennissen die voor de overheid werkten, vertelden me dat ze daaraan mee hadden moeten doen. Zij en hun collega-ambtenaren moeten op zulke evenementen verplicht in het publiek gaan staan. Ze worden met bussen opgepikt. Wie niet meedoet, wordt ontslagen. De meeste mensen in het publiek van zo’n ‘massaal’ evenement zijn dus apolitiek, ze doen gewoon mee om hun baan niet te verliezen.»

HUMO Poetin neemt ook elke gelegenheid te baat om de overwinning van het Rode Leger op nazi-Duitsland te vieren, maar volgens critici begint dat averechts te werken. ‘De gelijkenis tussen de oorlog in Oekraïne en de inval door de nazi’s in Tsjecho-Slovakije en Polen,’ zeggen zij, ‘zou nu voor iedereen zichtbaar moeten zijn.’ Ook diep in de Russische provincie, denk je?

Kotlyarov «Ik weet het niet. Gewone Russen zien vaak geen ander nieuws dan wat de staatstelevisie hun serveert, hè. Voor mij is het natuurlijk wél duidelijk dat de Russische regering onder Poetin almaar meer trekken van haar equivalent in het Derde Rijk krijgt. Alleen al die letter Z die overal wordt gebruikt om de oorlog te ondersteunen, doet me denken aan een hakenkruis. Het lijkt een soort van fascistische anti- utopie. Het is moeilijk te geloven dat het allemaal echt aan het gebeuren is.»

Geplande chaos

HUMO Waarom heten jullie Pornofilmy? Zodat niemand jullie kan vinden op het internet?

Kotlyarov «Toen we begonnen als hobbybandje waren we net 20 en vonden we Pornofilmy gewoon een grappige naam. Veel punkbands hebben domme namen, maar als we hadden geweten dat we zo populair zouden worden en dat we ook ooit over serieuze thema’s zouden zingen, hadden we wel iets intelligenters bedacht (lacht).

»Nu is die naam ook een soort filter en zelfs antireclame geworden. Sommigen die ons niet kennen, zeggen: ‘Een band die zichzelf Pornofilmy noemt? Dat zal wel niets zijn.’»

HUMO Eén van jullie songs, ‘Nishich oebivaj’ – ‘Dood de armen’ – werd in 2021 verboden.

Kotlyarov «Het nummer was al in 2015 verschenen, maar eind vorig jaar hoorden we ineens van journalisten dat een rechtbank in Volgograd had geoordeeld dat het ‘extremistisch materiaal’ was. We wisten van niets en zijn direct in hoger beroep gegaan. Voor de zitting zijn we speciaal naar Volgograd gevlogen. Een beroemde Russische muziekcriticus heeft een verklaring voor onze verdediging geschreven: ‘Nishich oebivaj’ is een satire, niet meer en niet minder. De uitspraak is voor binnenkort.»

HUMO Wat betekende het verbod voor mensen die de clip van ‘Nishich oebivaj’ deelden op sociale media?

Rusakov «Dat ze een boete kregen. Het nummer is sindsdien van alle streamingsites verwijderd, en we mogen het niet meer live spelen – ook op straffe van een boete.»

HUMO In ‘Rossija dlja groestnych’ (‘Rusland voor treurenden’) zing je: ‘Haal die glimlach van je smoel /Dat is hier niet gebruikelijk, mannetje’. In Moskou zag ik de afgelopen jaren inderdaad almaar meer grimmigheid onder de mensen. Is dat een probleem van het regime, de maatschappij of is het de volksaard?

Kotlyarov «Wij zijn geen antropologen, over de volksaard wil ik dus niet te veel sterke uitspraken doen. Maar die agressiviteit onder de mensen zien en voelen wij ook vaak. Sowieso beschrijf ik alles wat ik om me heen zie in onze songs. Maar Rusland is héél groot, dat mag je niet vergeten. Als je een stuk verder naar het oosten gaat – naar de Oeral, naar Siberië – vind je weer een compleet ander slag mensen. Opener, eenvoudiger.»

HUMO In ‘Vsjo projdjot’ (‘Alles gaat voorbij’) zing je: ‘De dictator van gisteren is vandaag een dode oude man.’ Wie of wat komt er morgen, ná de dode oude man?

Kotlyarov «Moeilijke kwestie. De vreselijke dagen die we nu meemaken, had ik me twee maanden geleden nog niet kunnen voorstellen. Eerst hadden we een wereld zonder al die gruwelen, nu zitten we er middenin. Ik durf niet meer te voorspellen wat ons volgende week te wachten staat, laat staan in de verdere toekomst.»

HUMO Heeft één van jouw bandleden of iemand uit jullie vriendenkring persoonlijk te maken gehad met directe repressie door de staat?

Kotlyarov «Ik ken iemand die de repressie aan den lijve heeft ondervonden, ja. Het punt is: vandaag kan iederéén in die gehaktmolen terechtkomen. Mensen worden opgepakt of krijgen boetes, vaak alleen omdat ze de waarheid vertellen. Op ‘Delen’ klikken, een afbeelding online zetten, een clip van Rammstein opslaan: dat volstaat in Rusland tegenwoordig al voor een straf. Tijdens de protesten werden ook toevallige passanten en zelfs voorstanders van de oorlog zonder pardon opgepakt. De willekeur regeert. Misschien is dat wel de bedoeling: iedereen zó bang maken dat niemand nog zijn mond open durft te doen.»

Iets naars

HUMO Als Poetin de oorlog wint, of in ieder geval nog jarenlang aan de macht blijft, vertrek je dan uit Rusland?

Kotlyarov «Zijn plan is sowieso mislukt. Hij wilde Oekraïne in één dag veroveren. Dat is faliekant misgegaan. Het lijkt er nu zelfs op dat Oekraïne gaat winnen.

»Over een vertrek heb ik nog niet ernstig nagedacht. Ik hoor wel van een aantal vrienden dat ze met die gedachte spelen, maar er zijn ook anderen die zeggen: ‘Ik blijf zéker.’»

HUMO Je bent geboren in 1987: Poetin is vrijwel de enige Russische leider die je bewust hebt meegemaakt.

Kotlyarov «Ik heb nog een paar vage herinneringen aan Boris Jeltsin, president in de jaren 90 – bijvoorbeeld dat hij ergens aan het dansen was. Over Poetin had ik al heel jong een mening. Ik weet dat hij een verleden in de geheime dienst heeft. Met andere woorden: wat hij ook doet, belooft of zegt, je kunt ervan uitgaan dat er altijd iets naars uit zal voortkomen. Intuïtief wist ik altijd al dat hij niet te vertrouwen is, dat we met hem voortdurend op onze hoede moeten zijn.»

HUMO In West-Europa is een regeringsleider bijna per definitie iemand die non-stop – al dan niet verdiende – ongenadige kritiek te beurt valt. Maar propaganda of niet: veel Russen blijven hun president hartstochtelijk steunen. Hoe verklaar jij dat?

Kotlyarov «De doorsnee-Rus wil zelf geen beslissingen nemen. Hij wil een leider die alles voor hem beslist en alle problemen oplost. Zoals bij de zogenaamde live-uitzendingen waarbij een burger Poetin belt van een verre uithoek in Rusland en zegt: ‘Bij ons is er geen verharde weg.’ Dan zegt de president: ‘Daar gaan we wat aan doen.’ Pas dáárna komt de lokale overheid in actie.

»Het zijn zulke situaties die ertoe leiden dat zo’n leider veel te lang aan de macht blijft, dat hij letterlijk waanzinnig wordt en volstrekt belachelijke dingen begint te doen.»

Schrijf je in op onze wekelijkse muzieknieuwsbrief: