Waarom is die video van twee jongens die naar Phil Collins luisteren zo razend populair?

YouTube en TikTok staan vol met video’s van mensen van allerlei pluimage die voor het eerst een bekend liedje horen. Wat is de aantrekkingskracht van dit soort video’s? En wat zeggen ze het over muziek, cultuur en de manier waarop we die consumeren en ontdekken?

Weet u nog waar u was toen u voor het eerst Phil Collins’ ‘In the Air Tonight’ hoorde? Misschien hoorde u het thuis op de radio. Of in de auto, onderweg naar uw werk. Misschien in een platenzaak, zag u het voorbij komen op tv of zat het in Spotify Discover Weekly. Maar zeer waarschijnlijk bent u de omstandigheden waaronder u voor het eerst om de oren werd geslagen met Die Drumsolo vergeten.

Tim en Fred Williams weten het nog wel. Deze zomer, op 27 juli, filmde de 22-jarige tweeling zichzelf terwijl ze voor het eerst in hun leven naar ‘In the Air Tonight’ luisterden. Gezeten in comfortabele stoelen in hun slaapkamer, lieten de gebroeders Williams de eerste tonen van het nummer rustig tot zich komen. Nadat Collins de eerste zin gezongen heeft, zet Tim de muziek stil. ‘Hold on, hold on’, zegt hij met grote ogen van verbazing. De twee maken vervolgens een beweging alsof ze een gordel omdoen. ‘And I’ve been waiting for this moment for all my life, oh Lord.’ Tim, een beige bandana strak om zijn hoofd, kettinkjes om zijn nek en airpods in de oren, trekt een gezicht alsof hij net een slok bijzonder goede wijn heeft genomen.

De broers blijven luisteren en knikken met hun hoofd van goedkeuring. Fred zegt dat hij voor zich ziet hoe een worstelaar onder deze muziek naar de ring zou lopen. De muziek gaat door. ‘Well I remember...’ Fred knikt. ‘Okay Phillie.’

En dan.

PO-DUM PO-DUM PO-DOM PODOM DUM DUM

Grote ogen, wijd opengesperde monden. Tim gooit zich tegen de rugleuning van zijn stoel, alsof hij in een achtbaan zit die naar beneden dendert. Hij kijkt zijn broer aan, die ook naar achteren is gaan zitten. Ze zetten de muziek stil. ‘That was cold,’ zegt Tim. ‘Ik heb nog nooit iemand gezien die pas na drie minuten in het liedje de beat dropt,’ zegt Fred.

De video, die te zien is op het YouTube-kanaal van de broers, TwinsisthenewTrend, veroverde in mum van tijd het internet, werd honderdduizenden keren gedeeld en is inmiddels bijna zeven miljoen keer bekeken. De Phil Collins-video was bijlange na niet de eerste van de tweeling waarin ze voor het eerst naar een bekend nummer luisteren en hun reacties opnemen. Hun YouTube-kanaal met inmiddels 587.000 abonnees heeft talloze reactievideo’s.

Maar Fred en Tim zijn niet de enigen die dit doen. YouTube en TikTok staan vol met video’s van mensen van allerlei pluimage die voor het eerst een bekend liedje horen. Jongeren die oude muziek horen, ouderen die nieuwe muziek horen, rockfanaten die hiphop luisteren, hiphopfans die rock luisteren. Ze worden tienduizenden, honderdduizenden, soms miljoenen keren bekeken. Wat is de aantrekkingskracht van dit soort video’s? En wat zeggen ze over muziek, cultuur en de manier waarop we die consumeren en ontdekken?

(Gevaarlijke) kick

Je kunt het – helaas – niet over reactievideo’s hebben zonder ‘2 Girls 1 Cup’ te noemen. In het één minuut durende filmpje, dat in 2007 het internet van zijn laatste restje onschuld beroofde, zijn twee jonge vrouwen (2 girls) te zien die zich in een beker (1 cup) ontlasten, om vervolgens de inhoud ervan op te eten en die weer in elkaars mond uit te kotsen. Minstens zo populair als het filmpje zelf waren de video’s waarin mensen zichzelf en elkaar filmden terwijl ze het onsmakelijke tafereel voor het eerst zagen. Die filmpjes, zo beweerde journalist Sam Anderson in 2011 in een essay in ‘New York Magazine’, stelden mensen in staat de ‘gevaarlijke kick te ervaren, zonder het [filmpje] zelf te hoeven zien – zoals Perseus die via de weerspiegeling van zijn schild naar Medusa keek’. (Laat het aan New York Magazine om de goorste uitwas van de moderne maatschappij te koppelen aan de Griekse mythologie).

De reactievideo was geboren. Via mensen die zichzelf filmen terwijl ze filmtrailers kijken of bijvoorbeeld het bloederige einde van cruciale scènes uit ‘Game of Thrones’, zijn we nu aangekomen bij misschien wel de sympathiekste vorm van dit fenomeen: de muziekreactievideo.

Hoewel het Phil Collins-filmpje van TwinsthenewTrend met 7 miljoen views allerminst slecht werd bekeken, is het (nog) niet de populairste video uit het genre. In januari 2017 filmden de jongens achter YouTube-kanaal ZIAS! hun reactie op het nummer ‘Look at Me!’ van XXXTentacion. Deze reactievideo werd tot nu toe ruim 19 miljoen keer bekeken. En als iets een succes is, wordt dat onherroepelijk gekopieerd.

Er zijn inmiddels talloze YouTube-kanalen die uitsluitend muziekreactievideo’s plaatsen. Zo heb je Jamel_AKA_Jamal (535.000 abonnees), die zichtbaar geniet als hij voor het eerst Elvis ‘If I Can Dream’ hoort en ziet zingen. Een ander populair kanaal: Crown Family van Joey Da Prince (230.000 abonnees), die vol ongeloof naar ‘Tennessee Whiskey’ van Chris Stapleton luistert. En het filmpje waarin een paar jonge studenten van de Milwaukee Collegiate Academy voor het eerst ‘Bohemian Rhapsody’ horen, is net zo vertederend als dat het grappig is. Net als, om de cirkel rond te maken, de reactievideo van TwinsthenewTrend op Dolly Partons ‘Jolene’ (‘Dolly, you got it!’).

Al deze voorbeelden, inclusief de tweeling, hebben gemeen dat het gaat om zwarte mensen die voor het eerst ‘witte’ muziek horen. Maar er zijn ook voldoende YouTube-video’s waarin precies het omgekeerde gebeurt. Zo staat er op het kanaal Rock Reacts een filmpje van zelfverklaarde metalheads Jon en Simon, die voor het eerst naar ‘Protect Ya Neck’ van de Wu-Tang Clan luisteren. Een ander populair kanaal volgt twee op het oog archetypische witte studenten die voor het eerst in hun leven Dire Straits, The Rolling Stones en Boston horen. En ja, er zijn ook video’s van zwarte jongens die voor het eerst bekende hiphoptracks horen.

Maar de meest in het oog springende en tot de verbeelding sprekende video’s zijn toch die van de tweeling Tim en Fred, Jamel_AKA_Jamal, Lost in Vegas (ruim 1 miljoen abonnees) en No Life Shaq (2,34 miljoen abonnees). Hoewel het misschien verleidelijk (en nobel) is te beweren dat muziek geen kleur kent, speelt die factor wel degelijk een bepalende rol in de aantrekkingskracht van dit soort video’s.

Veronderstelde tegenstellingen

In een artikel in onlinemagazine MEL, getiteld ‘Waarom witte mensen het zo leuk vinden om zwarte mensen te zien reageren op classic rock’, betoogt schrijver Eddie Kim dat het heus best leuk is om witte studenten voor het eerst naar rockband Rush te zien luisteren, maar dat er iets gecompliceerders schuilt in de reacties van bijvoorbeeld Jamel_AKA_Jamal op rock, country of metal. Om zijn punt te illustreren citeert Kim Jamel_AKA_Jamal zelf, die in een Pink Floyd-reactievideo het volgende zei: ‘Ik weet dat veel van jullie zoiets zullen hebben van: hoe kan het dat je nog nooit Pink Floyd hebt gehoord? Maar ik kan je zeggen dat er veel liedjes zijn die jullie zelf ook nog nooit gehoord hebben. Wij groeien niet op met deze muziek, dat is waar het op neerkomt. The Temptations, Marvin Gaye, Diana Ross, Luther Vandross, daar luisterde ik naar. Ik had geen keus, tot ik ouder werd, en toen werd het hiphop.’

Dit soort reactievideo’s zijn, zo betoogt Kim, ‘een voorbeeld van hoe onze raciale identiteit kan bepalen welke kunst we consumeren’.

Hoewel de auteur het woord ‘raciale’ best had kunnen weglaten, heeft hij een goed punt. Waar identiteit er tegenwoordig bij veel discussies met de haren bij wordt gesleept, is het juist bij dit soort reactievideo’s een relevante en bepalende factor in de aantrekkingskracht ervan. Het uiterlijk van de luisteraar speelt met onze verwachtingen, overtuigingen en stereotyperingen, en gebruikt die als katalysator voor het verrassingselement. De aanname is dat er geen grotere afstand tussen twee entiteiten kan bestaan dan tussen twee stoere zwarte gasten op een slaapkamer met Tupac aan de muur en de muziek van Phil Collins; dat dit soort jongens dat soort muziek verschrikkelijk vindt. Maar guess what.

Juist die veronderstelde tegenstellingen en die afstand tussen culturen zijn belangrijke ingrediënten van de aantrekkingskracht van een reactievideo. Hoe groter de sociaal-culturele kloof, hoe groter de verrassing. Wat je kent – in dit geval muziek – is voor een belangrijk deel een gevolg van datgene waaraan je door je omgeving wordt blootgesteld. En waar je aan wordt blootgesteld kan inderdaad een gevolg zijn van je huidskleur, maar net zo goed van sociale klasse, leeftijd of regio. Maar dat betekent dus niet dat je andere dingen niet ook mooi kunt vinden. Met andere woorden: deze video’s maken gehakt van het wat-de-boer-niet-kentprincipe.

Maar er zijn meer factoren die bijdragen aan de onweerstaanbare charme van de reactievideo. Een vrij vreugdeloze wetenschappelijke verklaring is dat het te maken heeft met spiegelneuronen. Die ‘zouden ons wellicht in staat stellen de ervaringen van andere mensen automatisch te simuleren’, zei een hoogleraar aan de Universiteit van Zuid-Californië ruim twee jaar geleden in een interview met onlinepopcultuurmagazine Complex. ‘Dus als we iemand iets vreugdevols zien doen (zoals uit je dak gaan op muziek), zou het kunnen zijn dat we de vreugde die hij ervaart ook voelen doordat wij weten hoe het voelt om uit je dak te gaan op muziek.’

En in zekere zin zijn de reactievideo’s ook een uitvergrote bevestiging van ons eigen gelijk. Ik wist al lang dat Freddie Mercury waanzinnig kon zingen, maar toch voelde ik verbazing en ontroering toen ik het YouTube-filmpje ‘Opera singer’s reaction: how good was Freddie Mercury in 1981?’ keek. In die video (3,2 miljoen keer bekeken) luistert de Amsterdamse operazangeres en zangdocent Linor Oren naar een liveregistratie van Queens ‘Somebody to Love’ uit 1981. Het zijn niet haar lovende opmerkingen over Mercury’s stem en lichaamshouding (‘geweldige spreekstem’, ‘geweldige ontspanning’), maar haar reactie als Mercury het laatste couplet en die geweldige uithaal (‘Somebody to loooooooo-ooo-oooooove’) inzet. Linor sluit haar ogen en doet ze pas weer open als Mercury klaar is. Ze glimlacht, draait met haar ogen, schudt uit ongeloof licht haar hoofd en ademt uit door haar neus. Ze is betoverd, weet even niet meer wat ze moet zeggen. En ik was ook weer betoverd, misschien nog wel meer dan toen ik die concertopname voor het eerst zag.

Schouderklopje

Er bestaat een interessante psychologische dynamiek tussen de oorspronkelijke video, de reactievideo en de kijker van die reactievideo, die elkaar allemaal even hard nodig hebben. Door iemand zo duidelijk de muziek te zien waarderen die we zelf ook goed vinden, worden we erkend in onze smaak, die inderdaad heel erg goed blijkt te zijn – als een soort schouderklopje voor onze emotionele huishouding. Zo’n bevestiging zit natuurlijk in feite ook in hitlijsten of volle concertzalen, maar in een reactievideo is die anders: direct en onversneden, haast intraveneus toegediend. De reactievideo’s stimuleren ons – als het al niet dwingen is – met frisse oren en ogen te luisteren en kijken naar muziek die we kunnen dromen, en zijn daarmee in zekere zin allemaal kleine meditatie-oefeningen. Ze blazen het stof van oude klassiekers en laten ons opnieuw kennismaken met de brille van de pure muzikale ervaring, ongehinderd door enige vorm van ratio.

‘Reactievideo’s,’ schreef Sam Anderson in 2011 in New York Magazine, negen jaar voordat de tweeling Tim en Fred naar Phil Collins zou luisteren, ‘zijn boven alles ontworpen om de verrassing te vangen. (...) Dat is nog een element van de aantrekkingskracht van het genre: in een cultuur die wordt gedefinieerd door alwetendheid en ironische distantie is oprechte verrassing zeldzaam, een spirituele luxe die ons dichter bij een oergevoel brengt. Kijken naar een reactievideo is een plaatsvervangende eerste kennismaking.’ Je kunt natuurlijk niet altijd weten of het écht de eerste keer is dat iemand naar een video luistert (en gezien enorme populariteit van het genre, die een explosie aan reactievideo’s tot gevolg heeft, zal er ongetwijfeld hier en daar worden gesmokkeld), maar dat maakt voor de ervaring van de kijker niet veel verschil.

In het geval van muziekreactievideo’s zit er nog een extra dimensie aan. Het is blijkbaar mogelijk dat twee jongens, die werden geboren in het jaar dat Lauryn Hill haar debuutalbum uitbracht, de eerste 22 jaar van hun leven nooit ‘In the Air Tonight’ hebben gehoord en pas veertig jaar nadat Phil Collins zijn drumstel kort en klein sloeg het nummer voor het eerst horen – en er, hoewel ze niet met classic rock zijn opgegroeid, zó enthousiast over zijn dat ze er letterlijk van achterover slaan. Dat is een bevestiging dat muziek tijd, kleur en afkomst kan overstijgen. Een vrolijke herinnering dat we altijd verrast kunnen worden, als we maar bereid zijn aandachtig te luisteren en over de muren van onze eigen culturele kaders te kijken.

(VK)