Interviewabba
‘Wij bieden de mensen een houvast te midden van alle ellende: niets is nog wat het was, behalve ABBA’
Veertig jaar na de rommelige split heeft ABBA met ‘Voyage’ een nagelnieuwe plaat klaar en plant de iconische popgroep een reeks concerten. Maar Agnetha, Björn, Benny en Anni-Frid, ondertussen krasse zeventigers, zullen niet samen op het podium te zien zijn. Optreden laten ze over aan hun ABBA-tars: virtuele versies van hun jongere zelf. Een sterk staaltje technologie, of is het water tussen de groepsleden na al die jaren nog steeds te diep voor een echte reünie? ‘We hebben vroeger stevig geruzied, ja. Maar we staan elkaar niet naar het leven.’
In de aanloop naar de release van ‘Voyage’ schitterden de ABBA-dames vooral door hun afwezigheid. Anni-Frid Lyngstad beperkte zich tot een kurkdroge persmededeling – ‘Het was een plezier om weer met de groep samen te werken’ – terwijl Agnetha Faltskög er helemaal het zwijgen toe deed. Ook voor dit interview krijgen we alleen de mannelijke helft van ABBA via Zoom te spreken. Net als in de vroegere videoclips speelt Björn Ulvaeus de rol van de innemende aanjager, terwijl Benny Andersson zich een iets koelere houding aanmeet. De dames zijn dus in geen velden of wegen te bekennen.
BENNY ANDERSSON «Daar hoef je niks achter te zoeken, hoor. Toen de plannen voor ‘Voyage’ een paar jaar geleden vorm begonnen te krijgen, waren Agnetha en Anni-Frid meteen enthousiast. Het heeft niet veel moeite gekost om hen over de streep te trekken, maar ze hadden wel één voorwaarde: ze wilden zich enkel met de muziek bezighouden. Het hele mediacircus – interviews, promopraatjes, noem maar op – lieten ze liever aan zich voorbijgaan.»
– Jullie zullen niet samen op het podium staan, geven geen interviews samen en zelfs op de officiële voorstelling van ‘Voyage’ kregen we het kwartet niet te zien: kunnen we het dan nog een echte reünie noemen?
BJORN ULVAEUS «Toch wel. We zijn samen de studio ingedoken om de nieuwe nummers op te nemen, en we hebben ook samen opgetreden. Vijf weken lang, zelfs. Niet voor een publiek, maar voor tachtig technici en een honderdtal camera’s, zodat ze onze ABBA-tars konden creëren, onze virtuele evenknieën die je tijdens de ‘Voyage’-show aan het werk zult zien.
»Veel mensen denken dat wij nog steeds niet met z’n vieren door één deur kunnen. Dat kan ik begrijpen: ABBA heeft een turbulente geschiedenis achter de rug. Maar ik kan je verzekeren dat alle plooien gladgestreken zijn. We hebben alle vier erg genoten toen we ‘Voyage’ maakten, en we hebben er onze ziel in gelegd. Ook de dames, ja – maar je zult me dus op mijn woord moeten geloven (lacht).»
‘Turbulent’ is een understatement: de vier groepsleden werden na de split in 1982 decennialang niet in elkaars gezelschap gezien. In de jaren voordien had ABBA stormenderhand de wereld veroverd. Met ‘Waterloo’, waarmee de groep in 1974 het Eurovisiesongfestival won, braken ze internationaal door. Ze verkochten miljoenen platen en scoorden een hele reeks nummer 1-hits. Maar begin jaren 80 werden de eerste barsten zichtbaar. De stress van het onophoudelijke touren en de druk om hit na hit af te leveren eisten hun tol: in 1979 strandde het huwelijk van Agnetha en Björn, en een jaar later hielden ook Anni-Frid en Benny hun relatie voor bekeken.
Toch bleef het viertal samenwerken. ‘Super Trouper’, de zevende ABBA-plaat, bestormde in 1980 als vanouds de hitparades; in ‘The Winner Takes It All’, één van de singles, zongen de gekwetste ex-geliefden hun bittere scheidingen van zich af. Kort daarna ging de motor aan het sputteren. De aangekondigde achtste plaat werd keer op keer uitgesteld, en nieuwe nummers scoorden ver beneden de verwachtingen.
Wie met eigen ogen wil zien hoe diep de temperatuur tussen de ABBA-leden onder het vriespunt was gezakt, moet op YouTube eens het fragment uit het BBC-ontbijtprogramma ‘The Late Late Breakfast Show’ opzoeken van een bijzonder ongemakkelijk interview met presentator Noel Edmonds. De vier Zweden lijken de geruchten over hun nakende split weg te lachen, maar de kille, geërgerde blikken spreken boekdelen: elke seconde die ze in elkaars gezelschap moeten doorbrengen, is er één te veel. Wanneer Anni-Frid de ABBA-mannen looft om hun capaciteiten als songschrijver, knarsetandt haar ex-man Benny nauwelijks hoorbaar dat ze hem nog nooit eerder zo’n compliment heeft gegeven; ‘Dan weet je ’t nu,’ antwoordt ze ijzig, terwijl ze krampachtig probeert om te blijven glimlachen. De gênante vertoning zou het laatste publieke optreden van ABBA worden: enkele weken later, in december 1982, kondigde de groep aan definitief te splitten.
– In die tijd leken jullie er alle vier van overtuigd dat ABBA nooit meer zou terugkeren.
ANDERSSON «Dat klopt. In 1982 hebben we niet alleen de groep, maar ook het bedrijf ABBA stopgezet. We hadden sinds de begindagen een kleine vennootschap die alle winsten beheerde: alles wat we verdienden, kwam daarin terecht, en werd vervolgens in vier gelijke delen aan de leden uitbetaald. Na de split hebben we die vennootschap opgedoekt: ABBA was dood, we hebben de erfenis netjes verdeeld en we zijn elk onze eigen weg gegaan.»
ULVAEUS «Het was in die tijd ook verschrikkelijk uncool om ABBA goed te vinden. We werden tegelijkertijd verafgood en verguisd: we hadden een massa fans, maar minstens evenveel mensen verafschuwden ons, omdat we in hun ogen de triomf van de slechte smaak waren. Eigenlijk dachten we dat ABBA de muziekgeschiedenis zou ingaan als een flauwe grap, samen met de glitter en de discopluimen van de jaren 70. (Grinnikt) We hadden het eventjes bij het verkeerde eind.»
Tournee van 1 miljard
– In de vroege jaren 90 kwam er tot ieders verbazing een ABBA-revival.
ULVAEUS «Daar stonden we wel van te kijken, ja. Nu, we hadden altijd wel fans in kringen waar je die niet zou verwachten: zo hebben de punkrockers van de Sex Pistols ooit toegegeven dat ‘Pretty Vacant’ (uit 1977, red.) gebaseerd was op ons nummer ‘SOS’. Sid Vicious, hun bassist, heeft Agnetha en Anni-Frid zelfs eens achternagezeten op de luchthaven van Stockholm: zó graag wilde hij een handtekening bemachtigen (lacht).
»Maar dat ABBA zo snel een tweede leven zou krijgen – zonder ons, welteverstaan – had niemand verwacht. Eerst was er de Australische tributeband met de fantastische naam Björn Again: in het begin van de jaren 90 speelden ze in bars en achterafzaaltjes, maar algauw stonden ze op de affiches van grote festivals en braken ze internationaal door. De jongens van Nirvana waren naar verluidt grote fans – weer zo’n groep die je niet meteen van ABBA-sympathieën zou verdenken. In 1992 schopte Erasure, een Brits elektropopduo, het met een plaat vol ABBA-covers tot nummer 1 in de hitlijsten: toen was de trein vertrokken.»
– Dat hadden ook de platenbonzen opgemerkt: in datzelfde jaar bracht PolyGram, dat de rechten op jullie muziek bezat, de verzamelaar ‘ABBA Gold’ uit. Het werd één van de bestverkochte platen aller tijden.
ANDERSSON (blaast) «Dertig miljoen exemplaren. We wisten niet wat ons overkwam: we waren altijd neergesabeld door de ‘serieuze’ muziekpers, die onze songs wegzette als hersenloze bubblegumpop, maar plots konden we ook uit die hoek op goedkeuring rekenen. Tien jaar na onze split was men ons met andere ogen gaan bekijken. Ik heb nog altijd geen flauw idee waarom. Misschien had het met nostalgie te maken? Twintigers en dertigers laten zich doorgaans niet meer leiden door wat hip wordt bevonden, maar volgen gewoon hun eigen smaak. De volwassenen van de jaren 90 waren opgegroeid met onze nummers: tijdens hun tienerjaren was het not done om ABBA cool te vinden, maar op latere leeftijd konden ze de muziek uit hun jeugd omarmen. Ik denk dat we onze verrijzenis daar voor een groot deel aan te danken hebben.»
– En toen moesten de films nog komen. ‘Muriel’s Wedding’, een Australische komedie uit 1994, had alleen maar ABBA-nummers op de soundtrack. En de musicalfilm ‘Priscilla, Queen of the Desert’ zette in datzelfde jaar jullie song ‘Mamma Mia’ in de spotlights.
ULVAEUS «En die film zette de deur wagenwijd open voor de ‘Mamma Mia’-musical, die er in 1999 is gekomen. Zo schoot ABBA als een komeet de 21ste eeuw in: de musical werd op zijn beurt een film en kreeg een paar jaar later een sequel. In Stockholm werd het ABBA-museum geopend, en ABBA World, een interactieve expo over onze levens en carrière, reisde de wereld rond… ‘Mamma Mia’, de musical, is bijna vijfduizend keer opgevoerd op Broadway, en heeft zo’n 4 miljard dollar opgebracht. De show is nog steeds te zien in Londen, na een coronapauze. Wie ons dat had verteld toen we er in 1982 een punt achter zetten, zouden we stapelgek verklaard hebben (lacht).»
– Door het hernieuwde succes ging rond het jaar 2000 de geruchtenmolen weer draaien: een ABBA-reünie kon niet lang meer uitblijven. Waarom is die er toen niet gekomen?
ANDERSSON «Aha, de fameuze ‘tournee van één miljard’-kwakkel (lacht). Ik heb dat toen ook gelezen in de kranten: een agent zou ons een miljard dollar hebben aangeboden voor een tournee van een honderdtal optredens. Dat gerucht was compleet uit de lucht gegrepen, die vraag is ons nooit gesteld. We zouden er trouwens ook niet op zijn ingegaan.»
– Was er nog te veel animositeit tussen de groepsleden?
ANDERSSON «Maar néé. Waarom blijft iedereen daar vragen over stellen? Als ik alle berichten over ABBA lees, lijkt het wel alsof we elkaar al veertig jaar naar het leven staan. Ja, we hebben vroeger stevig geruzied, maar we zijn weer goede vrienden en we zien elkaar geregeld – ook naast het werk. Dat hoeft toch niet voor het oog van de camera’s te gebeuren? Björn en Agnetha hebben samen kinderen en kleinkinderen: ze moeten dus wel on speaking terms zijn. Wat denk je, dat ze elkaar mijden als de pest omdat ze bijna een halve eeuw geleden uit elkaar gegaan zijn?»
ULVAEUS «De reden waarom die reünie er niet vroeger is gekomen, had vooral met de optredens te maken. We hebben niet zo erg vaak gespeeld: in de tien jaar dat we actief waren, heeft ABBA slechts een honderdtal keren op het podium gestaan. Het publiek heeft er waarschijnlijk nooit iets van gemerkt, maar Agnetha had erg veel last van plankenkoorts: net voor we op moesten, stierf ze in de coulissen duizend doden – elke keer opnieuw. Ze zag het niet zitten om dat weer te moeten doorstaan, en daar hadden we alle begrip voor.
»Bovendien was niemand van ons tuk op vliegreizen: in 1979 zijn we tijdens een tournee in de VS in een tornado terechtgekomen. Zonder veel erg, gelukkig – we kunnen het nog navertellen – maar je begrijpt dat het vooruitzicht van die urenlange vluchten ons niet zo aantrekkelijk leek.»
Budget uit de bocht
– In 2016 kwam Simon Fuller, de voormalige manager van de Spice Girls en bedenker van formats als ‘Pop Idol’, bij jullie aankloppen. Hij had een oplossing voor jullie probleem: ABBA kon weer touren, maar jullie hoefden er zelf niet bij te zijn.
ANDERSSON «Onze interesse was meteen gewekt. Simon Fuller had het over een nieuwe virtual reality experience, waardoor het publiek de hoogdagen van ABBA opnieuw kon beleven: daar konden we ons wel in vinden. Ik ben weer aan het schrijven gegaan – we waren het erover eens dat een reünietournee, in welke vorm dan ook, niet uitsluitend mocht teren op de oude hits. We worden er zo al te vaak van beschuldigd dat we ons succes van veertig jaar geleden tot de laatste druppel uitmelken (grinnikt).
»De deal is helaas afgesprongen toen bleek dat Fuller een hologramshow voor ogen had. Heb je ooit weleens zoiets gezien? (Blaast) Lijkt helemaal nergens op. Het beeld is zelden scherp, de bewegingen zijn houterig en onnatuurlijk, en een goeie lichtshow is onmogelijk: dan zie je de hologrammen niet meer. Dat was dus geen optie. Als we iets doen, willen we het goed doen. Net daarom is ABBA altijd een pionier geweest op het vlak van videoclips: we werkten alleen met de allerbeste regisseurs samen. Lasse Hallström, bijvoorbeeld, heeft bijna al onze video’s gemaakt, en is nog altijd een grote naam in Hollywood.»
ULVAEUS «Toen is wel het zaadje voor een virtuele wereldtournee geplant. We zijn gaan praten met de experts van Industrial Light & Magic, een studio die gespecialiseerd is in geavanceerde visuele effecten, en die destijds is opgericht door ‘Star Wars’-regisseur George Lucas. We hebben hun verteld wat we in gedachten hadden voor ‘Voyage’, en tot onze verbazing bleken onze plannen perfect realiseerbaar. Hun enige bezwaar was dat een wereldtournee wel héél ambitieus is, zowel technisch als financieel. Dat idee hebben we voorlopig laten varen: de optredens vinden op één locatie plaats.»
– Jullie keuze is op Queen Elizabeth Olympic Park in Londen gevallen. De concertreeks begint in mei 2022 en tienduizenden fans wisten al een kaartje te bemachtigen om jullie ABBA-tars aan het werk te zien. Wat mogen ze precies verwachten?
ULVAEUS «Als je dat wilt weten, zul je ook een ticket moeten kopen. Niemand heeft zo’n krachttoer ooit voorgedaan, dus ook wij wachten met spanning het eindresultaat af. Maar het wordt een ervaring die je niet licht zult vergeten.»
SVANA GISLA (producer) «Het wordt een huzarenstukje. We bouwen een arena die plaats biedt aan drieduizend toeschouwers, en beantwoordt aan alle technologische vereisten voor een optreden van de ABBA-tars – en dat zijn er heel wat. Die virtuele versies van de ABBA-leden worden gecreëerd door de mensen van Industrial Light & Magic, en ze worden bijgestaan door achthonderd animatoren uit de hele wereld. De artistieke leiding is in handen van regisseur Baillie Walsh en Wayne McGregor, de choreograaf van het wereldvermaarde Britse dansgezelschap The Royal Ballet. Zij zorgen ervoor dat de ABBA-tars een onvergetelijke show zullen opvoeren, die tot in de kleinste details klopt – net alsof je naar het echte ABBA zit te kijken. En dan zou ik de tienkoppige liveband nog vergeten!»
– Wat doen die ABBA-tars?
BAILLIE WALSH (regisseur) «We hebben de leden van ABBA gefilmd terwijl ze optraden in onze studio, en we hebben digitale versies van hen gemaakt. Elke beweging van de avatars is geregistreerd – van de kleinste vingerknip tot de ingewikkeldste dansmove – en onder begeleiding van choreograaf Wayne McGregor geïmiteerd door jongere body doubles. Hun bewegingen integreren we in de ABBA-tars, zodat die zich over het scherm bewegen met de energie en de souplesse van ABBA, zoals we ons die herinneren uit hun gloriejaren.»
– We zullen dus de hele avond naar een scherm zitten te kijken?
WALSH (glimlacht) «Dat heb ik niet gezegd. We willen de toeschouwers onderdompelen in de wereld van ABBA, waarin fysieke en digitale elementen samensmelten tot een betoverend geheel – een totaalervaring die je telkens opnieuw wilt beleven. Meer kan ik je niet verklappen: ik wil de magie niet doorprikken. Een goochelaar vertelt je toch ook niet hoe z’n trucs in elkaar steken?»
LUDVIG ANDERSSON (zoon van Benny Andersson) «Ik ben er al sinds het begin bij betrokken, en ik denk dat niemand had durven vermoeden dat het zulke proporties zou aannemen. De coronapandemie en de Brexit hebben het budget ook hopeloos doen ontsporen. We hebben nog wel wat marge en ik ben ervan overtuigd dat alles goed komt, maar toch… Er staan ons nog heel wat slapeloze nachten te wachten, vrees ik.»
Magisch moment
– Is het waar, liggen de ABBA-leden ’s nachts wakker van de ‘Voyage’-shows?
ANDERSSON (lacht) «Natuurlijk niet. Mijn zoon zou me onderhand beter moeten kennen. Zweden maken zich niet zo makkelijk druk, hoor. Daarom is het ook goed dat we altijd hier zijn blijven wonen, en nooit naar pakweg de Verenigde Staten zijn verhuisd. We zouden er nooit over straat kunnen lopen zonder lastiggevallen te worden.
»De rust die de Zweden uitstralen, heeft ons altijd geholpen om de druk van ons jachtige bestaan het hoofd te bieden. Zeker tijdens de hoogdagen van ABBA deed het deugd om te weten dat we een kalme thuishaven hadden, waar we onszelf konden zijn.»
– De verwachtingen zijn hooggespannen: hebben jullie er nooit aan getwijfeld of jullie die wel kunnen inlossen?
ULVAEUS «Als van bij het begin was gebleken dat ‘Voyage’ op niets zou uitdraaien, waren we er gewoon mee opgehouden. Benny en ik hadden enkele nieuwe liedjes geschreven, de dames waren bereid om die mee in te zingen, en dus doken we met z’n vieren de studio in. Wat hadden we te verliezen? Het ergste wat kon gebeuren, was dat we er niets meer van bakten en de stekker eruit moesten trekken – en dan had niemand iets van onze reünieplannen geweten.»
ANDERSSON «Die eerste dagen in de studio waren magisch. Ik geef toe dat ik me in het begin wat onwennig voelde: we hadden nieuwe nummers geschreven, maar zouden Agnetha en Anni-Frid die goed vinden? En zouden ze na al die jaren nog goed genoeg kunnen zingen? Zou ík het nog wel kunnen? Maar alle twijfels smolten als sneeuw voor de zon bij de eerste proefopnames: alle puzzelstukken pasten perfect in elkaar, het was net als vroeger. Toen wist ik dat de ABBA-trein weer op de rails stond, en dat ‘Voyage’ een groot succes zou worden.»
– De cijfers geven u alvast gelijk: toen de eerste twee nummers van de nieuwe plaat – ‘I Still Have Faith in You’ en ‘Don’t Shut Me Down’ – online kwamen, stond de teller na amper 24 uur op ruim zes miljoen views.
ULVAEUS «En dat terwijl we voor de volle 100 procent ABBA gebleven zijn: we hebben ons door geen enkele moderne trend laten beïnvloeden. Oude artiesten die wanhopig aansluiting proberen te vinden bij wat vandaag in de mode is, hebben vaak iets zieligs. We zijn nu eenmaal wie we zijn. ABBA moet onvervalste ABBA-songs brengen, of het plaatje klopt niet meer.
»Het enige verschil met vroeger is dat ik bedachtzamer ben als ik teksten schrijf. Ik ben ook veertig jaar ouder: het zou raar zijn als die levenservaring niet op de één of andere manier in mijn teksten doorsijpelde. Er zit een zekere diepte in de songs, die er vroeger niet altijd was – al wil ik niet beweren dat we vroeger alleen vrolijke niemendalletjes hebben gemaakt, genre ‘Bang-a-Boomerang’ en ‘Dum Dum Diddle’. ‘Voyage’ neigt eerder naar de ernstiger nummers van toen, zoals ‘The Winner Takes It All’ of ‘Slipping Through My Fingers’.»
ANDERSSON «‘I Still Have Faith in You’ is een bitterzoete ballade die goed te vergelijken valt met de grote hits die we vroeger hebben gescoord – de song leunt nog het meest aan bij ‘Thank You for the Music’. Het andere nummer, ‘Don’t Shut Me Down’, vind ik veel weg hebben van ‘Dancing Queen’: daarin hoor je de unieke, eigenzinnige draai die ABBA aan de discomuziek heeft gegeven.
»Die herkenbaarheid is volgens mij de beste verklaring voor het succes van de eerste twee nummers van ‘Voyage’. De voorbije twee jaren zijn onwaarschijnlijk verwarrend en verontrustend geweest: de wereld zoals we die kenden, is door de pandemie uit z’n hengsels geslagen. Ik denk graag dat onze muziek de mensen een houvast heeft geboden, te midden van al die ellende. Niets is nog zoals het was, behalve ABBA: die klinken nog exact zoals ze vroeger klonken.»
– Niet alleen jullie muziek klinkt vertrouwd, de ABBA-tars zien er echt zoals jullie vroegere zelf uit. Is het niet vreemd om daarmee geconfronteerd te worden?
ULVAEUS «Ik heb de jonge Björn vier decennia lang bijna elke dag op tv gezien of op de radio gehoord: hij is ondertussen een deel van mijn leven geworden. Een toffe kerel, hoor. De oude Björn kan goed met hem overweg (lacht).»
ANDERSSON «Of ik nu naar beelden van mezelf uit de jaren 70 kijk, of naar die ABBA-tar, dat maakt voor mij geen enkel verschil. Een bijkomend voordeel van het virtuele ABBA is dat de vier groepsleden tot in het oneindige kunnen blijven optreden: ze worden nooit moe. Het huurcontract met Queen Elizabeth Olympic Park loopt tot het voorjaar van 2027, maar ik hoop stilletjes dat we het een paar keer kunnen verlengen, en dat ‘Voyage’ net als ‘Mamma Mia’ een show wordt waar het publiek geen genoeg van kan krijgen.»
– Tot slot: heeft ABBA nog meer wilde plannen?
ANDERSSON «Als de show een succes wordt – en daar ga ik toch van uit, als ik zie hoe vlot de tickets verkocht raken – dan zouden we ‘Voyage’ misschien ook in andere steden durven op te voeren. Maar nieuwe muziek brengen we niet meer uit. Deze plaat was de allerlaatste. Ik weet het: dat hebben we in het begin van de jaren 80 ook gezegd, maar deze keer is het écht waar (lacht).»
ULVAEUS (knikt) «ABBA heeft definitief opgehouden te bestaan. Vanaf nu zijn we er alleen nog in de virtuele wereld – al denk ik dat onze ABBA-tars die met gemak zullen overstijgen. Ik zie het zo voor me: hordes mensen die na een virtuele ABBA-ervaring dolgelukkig de zaal verlaten, en in de auto op weg naar huis ‘Thank You for the Music’ neuriën… Ik zal thuis in de sofa zitten, minstens even gelukkig, en met hen mee neuriën.»
© The Guardian
‘Voyage’ van ABBA is uit bij Polar.
