10 maanden gegijzeld door de IS-beulen: de getuigenis van een Franse journalist
Tien maanden lang, van juni 2013 tot april 2014, was Nicolas Hénin gijzelaar van Islamitische Staat. De Franse journalist heeft er de jihadisten, die zich graag voordoen als onaantastbare superhelden, leren kennen als straatvlegels, ‘minstens even dom als boosaardig’, dronken van ideologie en macht.
'Ik kén die schurken: er is geen reden om bang te zijn'
‘Geen van beide uitspraken had uitstaans met wat er écht zou gebeuren, beseften we pas na enkele keren, het was wat zij onder humor verstonden,’ zegt Nicolas Hénin. Hij spreekt over de banaliteit van het kwaad, over de mentale trucs die hem in leven hielden en over zijn celmaten, de latere slachtoffers in de beruchte onthoofdingsvideo’s. IS-beul Mohammed ‘Jihadi John’ Emwazi was één van zijn cipiers: ‘Hij noemde me Baldy, kaalkop.’
- Bijna een volledig jaar van je leven ben je kwijt door hen, en toch chat je nu af en toe met enkele van hun strijders. Waarom hou je contact met collega’s van je beulen?
Nicolas Hénin «Ik ben nog steeds journalist. Als ik iets over Raqqa schrijf, moet ik ook de IS-mensen van die stad portretteren. Maar ik ga ze niet vragen hoe hun dag was. Ik neem trouwens niet altijd zelf contact met hen op, vaker sturen jihadisten me op eigen initiatief berichten.»
- Wat schrijven ze dan? Wordt het persoonlijk?
Hénin «Ja, en soms ook behoorlijk agressief: ‘Toen je in onze kerkers zat, heb je je trots en zelfvertrouwen wel ingeslikt. Tóén vertelde je minder moppen.’
»Ze spelen graag spelletjes. Ik zat destijds samen met twee dozijn anderen gevangen. Toen ik net vrijgelaten was, bevonden vijftien mensen zich nog altijd in hun klauwen. Ik had mijn vrijheid dan wel terug, maar om hen niet in gevaar te brengen kon ik niet écht vrijuit spreken. Vandaag zitten er nog maar enkele gijzelaars in hun kerkers, van wie ik er één zelf ken: de Engelsman John Cantlie. Ik zeg nog steeds niets dat hem zou kunnen schaden.»
- Heb je de indruk dat IS zich bedreigd voelt? Steeds meer landen keren zich tegen hen.
Hénin «Zij beschouwen dat als een overwinning. Hoe meer landen aan de oorlog deelnemen, des te dichter komt – in hun wereldbeeld – de grote apocalyptische strijd. En die moet plaatsvinden in Dabiq, een stadje in het noorden van Syrië. Die profetie halen ze uit oude islamitische geschriften, de Hadith.»
- Elke bom op Raqqa sterkt hen in die visie?
Hénin «Precies. Wat IS meer zorgen baart, zijn de oproepen tot vrede. In dat opzicht zijn ze wellicht ook ontgoocheld in mij: het was hun bedoeling om van mij een wraakpropagandist te maken, en wat doe ik? Ik roep níét op om hen te doden. Omdat ik weet dat dit een oorlog is waarin woorden en ideeën heilzamer zijn dan legers en bommen.»
- Jij kunt navertellen wat voor mensen die IS-strijders zijn, tien maanden lang heb je – weliswaar gedwongen – een blik achter hun façade kunnen werpen.
Hénin «Ik heb ze meegemaakt toen ze verward waren, grappen maakten of even uit hun rol vielen; dan verliezen die gasten hun schijn van terreur. Eén keer, toen er een paar onze cel binnengekomen waren met de bedoeling ons bang te maken, heb ik ze in hun gezicht gezegd: ‘Ik geloof jullie niet meer.’»
undefined
undefined
'Wat IS zorgen baart, zijn onze oproepen tot vrede. Daarom zijn ze ontgoocheld in mij: ik had een wraakpropagandist moeten zijn'
- Hoe moeten we ons zo’n bewaker voorstellen? Meer banaal dan kwaadaardig?
Hénin «Het beste voorbeeld is Mehdi Nemmouche, één van onze bewakers, een Fransman die later vier mensen heeft doodgeschoten in het Joods Museum in Brussel. Ik heb hem niet één keer over Allah horen spreken. Hij was een kleine gangster, die volledig doordrongen was van de banlieuecultuur. Hij citeerde of zong nooit jihadistische liedjes, maar wel deuntjes van kinderprogramma’s. En hij had een zwak voor een Frans tv-programma over grote strafzaken. Een maand lang keek hij elke avond naar een aflevering op zijn laptop, en de ochtend erna vertelde hij er enthousiast over. Ik heb niet de indruk dat hij naar Syrië was getrokken om er als martelaar te sterven, hij wou de ster in een misdaadprogramma worden.»
- Islamitische Staat als realityformat?
Hénin «Ja. Het is de basis van alle IS-propaganda: ‘De jihad is cool.’ Nobody’s zonder geld, vriendin of job krijgen van IS te horen: ‘Wij maken een held van jou. Het avontuur, het geld, vrouwen en macht zullen je als gebraden kippen in de mond vliegen.’ Als ik zelf een verloren tiener was geweest, dan was ik waarschijnlijk ook naar Syrië getrokken.»
- Losers uit de rand van de samenleving: geldt dat profiel voor al je bewakers?
Hénin «Toch voor de meesten. Nog een voorbeeld: onze cel bevond zich op het einde van een lange gang, en af en toe bracht een bewaker ons met een kalasjnikov één na één door die gang naar de douche. Eén keer liet hij zijn geweer stomweg bij ons in de douche achter. Hij had het niet eens door.»
- Was dat geen kans om te ontsnappen?
Hénin «We wisten niet eens waar we waren. Het leek logisch dat we ons diep in IS-gebied bevonden. Bovendien hadden drie van ons al eens een vluchtpoging ondernomen: de Amerikaanse reporter James Foley (die in augustus 2014 door IS werd, vermoord, red.), de Deense fotograaf Daniel Rye en ikzelf. Ik heb toen een nacht alleen in de woestijn doorgebracht. Maar ze hebben ons alle drie opnieuw opgepakt en ons zéér duidelijk gemaakt dat we het beter niet nog eens probeerden.»
- Hoe?
Hénin «Daar praat ik liever niet over.»
- Omdat het te pijnlijk is?
Hénin «Omdat ik ze het triomfgevoel niet gun. Het belangrijkste is: ze hebben mij níét gebroken, en ze zullen dat ook niet met terugwerkende kracht doen. Ik ben dezelfde mens als vóór de gijzeling.»
undefined
'Eén keer liet onze bewaker zijn kalasjnikov bij ons in de douche achter. Hij had het niet eens door'
- Als veel van de IS-strijders zo simpel van geest zijn, hoe verklaar je dan hun succes?
Hénin «Natuurlijk bevinden zich op de hoogste echelons wel een paar slimme mensen. Hun grote kracht is dat ze weten hoe ze strijders met heel verschillende achtergronden kunnen doen samenwerken: Europeanen die zich gangstarappers wanen, maar evengoed eenvoudige boeren uit de Eufraatvallei. Multiculturaliteit is een belangrijke verklaring voor hun sterkte. Dat tonen ze graag in hun video’s, die evengoed kenmerken van Arabische tv-series als van ‘Game of Thrones’ vertonen.»
Mannen van oranje
- Tijdens je gevangenschap werd je op verschillende plaatsen ondergebracht.
Hénin «Ze hebben mij in Raqqa ontvoerd, maar later brachten ze me naar Aleppo, waar ze een tijdlang alle gijzelaars verzamelden. Maar toen de rebellen IS er in het voorjaar van 2014 konden verdrijven, werden we er in zeven haasten weer weggehaald. Dagenlang waren we onderweg, onder meer in de laadruimte van vrachtwagens, om uiteindelijk weer in Raqqa te belanden. We reden ’s nachts in konvooi, en meestal op onverharde veldwegen en door de woestijn. Ze reden met de koplampen uit, om het risico op luchtaanvallen te verkleinen. Op één van die tochten reed de auto waarin ik zat, in een dorp een man aan die net de weg overstak. Naast mij zat een Belgische jihadist die zei: ‘Moge God hem ontvangen in Zijn paradijs.’ Daarna zetten ze de tocht gewoon verder.»
- Heb je er na die ene mislukte ontsnappingspoging aan gedacht het nog eens te proberen?
Hénin «Af en toe. Maar meestal zaten we in kerkers, zwaar bewaakt en omringd door hoge muren. We hadden geen schijn van kans. En dan nog: in welke richting hadden we moeten vluchten? Hoe bereik je veilig gebied als zich dat pas 100 kilometer verder bevindt? Een groep blanken in oranje overalls: dat valt daar op, hè.»
- Moest je die overalls voortdurend dragen, zoals de gevangenen in Guantánamo?
Hénin «Maandenlang was dat ons uniform, ja.»
undefined
undefined
'De reactie van Hollande na de aanslagen in Parijs vond ik nog erger dan die van George W. Bush na 9/11. François vervreemdt steeds meer Franse moslims van onze natie.'
- Had je soms contact met de buitenwereld?
Hénin «Ik kon voor het eerst een bericht versturen nadat de eerste gijzelaar van mijn groep was vrijgelaten, zes weken vóór ik zelf vrijkwam. De tien maanden daarvoor was ik van de wereld afgesneden. Twee keer heeft de bewaker ons nieuws gebracht: toen Nelson Mandela stierf, en toen François Hollande een affaire bleek te hebben. Daar verkneukelden ze zich over: ‘Zie je nu uit wat voor verderfelijk land je komt?’»
- Kort na je bevrijding vermoordde IS de eerste van je medegevangenen.
Hénin «Nee, de allereerste moord was zes weken eerder al gepleegd: op de Rus Sergej Gorbunov. Zijn dood werd niet onmiddellijk bekendgemaakt. IS gebruikte foto’s van de executie om ons psychologisch te terroriseren en om druk te zetten op de lopende onderhandelingen voor onze vrijlating. Een traumatische ervaring: tot dan had ik er goede hoop op dat we allemaal samen vrij zouden komen.»
- Hoe ging de groep om met dat soort stress?
Hénin «Dat varieerde. Soms maakten we onderling ruzie: bijvoorbeeld over of we nog eens moesten proberen te vluchten. Ongeveer een derde van ons bekeerde zich in hechtenis tot de islam.»
undefined
undefined
'Over zijn bewaker Mehdi Nemmouche, die vier mensen heeft doodgeschoten in het Joods Museum in Brussel: 'Hij was een kleine gangster, doordrongen van de banlieuecultuur. Hij wou de ster in een misdaadprogramma worden.'
- Omdat ze dachten dat ze daardoor hun situatie konden verbeteren?
Hénin «Neen. Onze bewakers waren daar van het begin af duidelijk over: bekering of niet, het veranderde niets aan ons lot. Dat bleek later ook: enkele bekeerlingen werden vrijgelaten, andere vermoord. Voor de meesten moet die geloofsbekering vooral een manier zijn geweest om in moeilijke omstandigheden toch ergens kracht en houvast uit te putten. Om zoiets te overleven móét je kunnen geloven. Een mens leeft van geloof en hoop.»
- Wat gaf jou kracht?
Hénin «Denken aan mijn kinderen en mijn familie. Maar het idee dat ik hen misschien nooit meer zou zien, was op andere momenten natuurlijk evengoed een marteling. Enkele van mijn ervaringen heb ik verwerkt in het kinderboek dat ik na mijn bevrijding heb geschreven.
»Om de tijd te doden hebben we bijvoorbeeld een spel bedacht: we kozen allemaal een dier dat ons karakter het best weerspiegelde. Ik was een egel. Daarover had de fotograaf Pierre Torres, die samen met mij was ontvoerd, gezegd: ‘Egels zijn cool. Het maakt niet uit waar je ze naartoe brengt: ze vinden altijd de weg terug naar huis.’ Dat sprak me natuurlijk aan. Daarom gaat mijn boek ook over een egel die op een moeilijke reis op weg naar huis andere dieren ontmoet.»
De profeet Michel
- Je bent nu bijna twee jaar vrij. Hoe ga je om met wat jou overkomen is?
Hénin «Met mijn gevangenschap ben ik niet meer zo bezig. Ik investeer mijn energie liever in pogingen om gezond verstand in het IS-debat te brengen. Veel mensen zijn door angst bevangen, en ik probeer het nuchter te benaderen: ‘Luister, ik kén die schurken. Er is geen reden om bang te zijn.’»
undefined
'IS-beul Mohammed 'Jihadi John' Emwazi, hier vlak voor hij James Foley zal executeren, was één van Hénins cipiers: 'Hij noemde me Baldy, kaalkop.'
- François Hollande en Angela Merkel lijken daar anders over te denken.
Hénin «De reactie van Hollande na de aanslagen in Parijs vond ik nog erger dan die van George W. Bush na 9/11. Ik bedoel zowel de manier waarop het militair is geëscaleerd als de noodtoestand in Frankrijk: de huiszoekingen, de arrestaties zonder aanhoudingsbevel... François vervreemdt steeds meer Franse moslims van onze natie; Fransen van allochtone afkomst voelen zich niet meer vertegenwoordigd. In het beste geval leidt dat binnenkort tot de oprichting van een moslimpartij, net zoals Michel Houellebecq dat in zijn boek ‘Onderwerping’ heeft beschreven.»
- En in het slechtste geval?
Hénin «Tot de totale radicalisering. Ik heb veel contact met moslims in Frankrijk. Als ik hoor wat ze me vertellen, schaam ik mij. De indruk ontstaat dat de Franse politie de afgelopen weken de belangrijkste rekruteur van Islamitische Staat is geworden.»
- Had Hollande een andere keuze dan militaire actie?
Hénin «Nee, maar dat was zijn eigen schuld. Weken vóór de aanslagen in Parijs verkondigde hij al dat hij de luchtaanvallen op IS in Syrië wilde uitbreiden, en hij verpakte dat als een gerechtvaardigde poging om aanslagen in eigen land te voorkomen. En wat is er gebeurd? Goed mogelijk dat net die luchtaanvallen ons land nog méér tot doelwit hebben gemaakt. Nu kunnen we moeilijk met de bombardementen ophouden – dan heeft de vijand gewonnen. Maar we kunnen er wel voor kiezen het niet nóg verder te laten ontsporen, omdat dat toch alleen maar mensen naar IS drijft. We zijn in de val getrapt die zij gelegd hebben.»
- Wat is volgens jou wél een goede strategie?
Hénin «Ik ben niet per se tegen militaire actie. Individuele, beperkte luchtaanvallen kúnnen efficiënt zijn. De sleutel tot het succes ligt ’m evenwel bij de plaatselijke bevolking: we moeten hén voor onze zaak winnen. We moeten verhinderen dat IS zich er kan opwerpen als beschermer van de soennieten, die Godfather-rol zit hen te goed. Bij de aanslagen in Parijs zijn 130 mensen omgekomen: vanzelfsprekend is dat verschrikkelijk. Maar in Syrië stierven de voorbije jaren gemiddeld 200 mensen per dag – dát is wat de mensen in de armen van IS jaagt. Een grap die je vaak in Syrië hoort, gaat als volgt: ‘Was de dalai lama een Syriër geweest, dan was hij jihadist geworden.’»
Democratie op drift
- Na het succes van het Front National in de eerste ronde van de Franse regionale verkiezingen tweette je: ‘Assad en al-Baghdadi moeten de FN-kiezers dankbaar zijn voor hun vriendelijke hulp.’
Hénin «De terroristen spelen met onze angst. En wanneer angst de publieke opinie dicteert, kan dat de democratie uit zijn hengsels lichten. Die uitspraak van Donald Trump dat moslims de Verenigde Staten niet meer binnen mogen: dat is precíés de reactie die IS wil. Erger: het is er een karikatuur van.»
- Meer omzichtigheid is geboden?
Hénin «De vluchtelingencrisis was een klap voor de IS-propaganda. Die is met name gebouwd op twee stellingen: ten eerste dat een goede moslim niet in Europa mag leven, en ten tweede dat Europa moslims discrimineert. Dus: goede moslims móéten naar het kalifaat emigreren. Bij IS weten ze zich gedreven door het soort euforie dat ook de founding fathers van de Verenigde Staten gekend moeten hebben, of de eerste zionisten: ze bouwen aan het land van hun dromen. Dat staat in contrast met de honderdduizenden mensen die van hun zogezegde paradijs wegvluchten, en nog wel recht naar de landen van de ongelovigen. Dat ze daar in sommige gevallen, zoals in Duitsland, hartelijk worden ontvangen, vinden zij verschrikkelijk.»
- Ben je het je vermoorde collega’s verschuldigd om IS uit te leggen aan de wereld?
Hénin «Ja. En ik voel het ook als een verplichting tegenover het Syrische volk. Syrië was het allereerste Arabische land dat ik heb bezocht. In 1994, ik was net 18. Die rugzaktocht was de start van het leven dat ik nu leid, gedreven door de wens om verre, vreemde landen te begrijpen. In Syrië ben ik steeds vriendelijk ontvangen, en ik was er onder de indruk van de kracht waarmee ze naar democratie snakten. Tientallen jaren was het één van de totalitairste regimes ter wereld, en in 2011 is de bevolking er in een paar maanden tijd in geslaagd om op lokaal niveau de basisbeginselen van een democratische samenleving op te bouwen. Het is om die reden en geen andere dat ze er nu worden afgeslacht.»
© Stern / Vertaling en bewerking: Frederick Vandromme
