21 miljoen euro verdiend, en geen cent belastingen betaald

Vandaag is het precies tien jaar geleden dat Dominique Strauss-Kahn werd gearresteerd nadat een kamermeisje hem beschuldigde van seksuele agressie. De carrière van de topman van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) leek voorbij. Na zijn scheiding van journaliste Anne Sinclair zat hij aan de grond, maar tien jaar later heeft hij zich binnengewerkt in de bestuursraden van multinationals en helpt hij armlastige Afrikaanse regeringen geld vinden in het rijke Westen, tegen een riante vergoeding. Politici, diplomaten en journalisten verklaren unaniem: 'DSK is erg intelligent en heeft tonnen ervaring: als hij spreekt, luistert iedereen.’

Elke ochtend ziet Dominique Strauss-Kahn (70) de zon opkomen boven de uitlopers van het Atlasgebergte in Marokko, een uniek spektakel dat elke toeschouwer met verstomming slaat. In zijn luxueuze verblijf, op twaalf kilometer van Marrakech, leidt DSK het leven van een ‘vrij, gelukkig en rijk man’ volgens zijn vriend Stéphane Fouks, ondervoorzitter in de raad van bestuur van reclame- en adviesbureau Havas. 'Hij heeft nog nooit zoveel geld verdiend als nu,' volgens een andere bron uit zijn omgeving.

Navraag bij de kamer van koophandel in Casablanca leert dat Parnasse International, de Marokkaanse vennootschap van DSK, tussen 2013 en 2018 bijna 21 miljoen euro winst heeft gemaakt. De voormalige socialistische minister is de enige aandeelhouder en ook de enige werknemer van de vennootschap: hij keert zichzelf jaarlijks een dividend uit dat vergelijkbaar is met het loon van top-CEO's. In 2018 betaalde hij zichzelf 5,3 miljoen euro uit: daarmee zou hij op de dertiende plaats staan in de lijst van bedrijven die opgenomen zijn in de CAC-40, de belangrijkste Parijse beursindex, tussen de CEO's van Total en Axa.

DSK heeft zich niet laten kraken door de opeenvolgende schandalen, zoals de zaak van valse facturen eind jaren 90, toen hij consultant was voor de MNEF, een verzekeringsfonds voor studenten, de beschuldigingen van verkrachting van kamermeisje Nafissatou Diallo in het hotel Sofitel in New York, en de vervolging wegens medeplichtigheid aan souteneurschap in Rijsel. Na zijn scheiding van Anne Sinclair in 2012 stond hij geïsoleerd en was hij een berooide man. Negen jaar later kan het contrast amper groter zijn.

Wie zijn financiën van naderbij bekijkt, fronst wel de wenkbrauwen: Parnasse International heeft wel 21 miljoen euro winst gemaakt, maar tot in 2018 nog geen cent belasting afgedragen. De reden daarvoor is eenvoudig: Dominique Strauss-Kahn woont in de vrijhandelszone van Casablanca, een fiscaal paradijs dat vennootschappen toelaat de eerste vijf jaar nul euro belastingen te betalen, en daarna een bescheiden 8,75 procent. DSK beheerst het boekhoudkundige mechanisme tot in de puntjes, en dat hoeft niet te verbazen, want hij heeft het belastingparadijs mee ontworpen. 'Ik heb samengewerkt met de Marokkaanse regering om Casa Finance City te ontwikkelen,' verklaarde hij 2018 aan een belastinginspecteur. Dat financiële centrum is zo succesvol - het staat nu 22ste op de wereldranglijst - dat de EU protest heeft aangetekend. In juli 2019 heeft de Unie Marokko op de grijze lijst van fiscale paradijzen geplaatst. Ironisch genoeg wordt die kruistocht vanuit Brussel geleid door Europees commissaris Pierre Moscovici, Fransman en oude vertrouweling van DSK.

Vóór hij fortuin kon maken, heeft Dominique Strauss-Kahn wel een aantal tegenslagen moeten incasseren. Zo waren zijn eerste stappen in de financiële wereld bepaald desastreus te noemen. Eind 2011 vertrok hij uit New York en keerde hij terug naar Frankrijk, waar hij zich kandidaat wilde stellen voor het presidentschap. Andere kopstukken van de PS namen echter publiekelijk afstand van hem, en ook in de peilingen bleek hij allesbehalve populair. Vervolgens solliciteerde hij bij de zakenbank Lazard, maar na meerdere ontmoetingen kreeg hij te horen dat de directie haar veto stelde tegen zijn komst: zijn kwalijke reputatie zou de bank alleen maar schade berokkenen.

ALLES KWIJT

Een volgende klap kreeg hij van zijn huisbankier BNP, de bank die hij had toegestaan te fuseren met Paribas toen hij minister van Financiën was. BNP wenste hem niet langer als klant en raadde hem aan een andere instelling te zoeken. Daarop besloot Strauss-Kahn zijn eigen vennootschap op te richten. Parnasse International is vernoemd naar de Griekse berg die in de oudheid aan de god Apollo was gewijd. Bij gebrek aan betere kandidaten vroeg hij Thierry Leyne, een flamboyante Frans-Israëlische zakenman, medevennoot te worden. Thierry Leyne stelde zijn infrastructuur en zijn personeel ter beschikking, en Strauss-Kahn bracht als bruidsschat zijn 'aanzien' in, zoals hij het zelf verwoordde. In oktober 2013 werd hij voorzitter van de beheerraad van LSK, een afkorting voor Leyne Strauss-Kahn and Partners. De twee planden zelfs de oprichting van een investeringsfonds, DSK Global Investment, dat een vermogen van 2 miljard euro zou beheren van op Guernsey, een ander fiscaal paradijs, nadat ze eerst de Kaaimaneilanden als ideaal onderkomen voor de maatschappelijke zetel hadden overwogen.

Amper een jaar later volgde de ontnuchtering. De vennootschap torste een schuldenlast van meer dan 100 miljoen euro, 150 cliënten raakten alles kwijt en in oktober 2014 sprong Thierry Leyne van de 24ste verdieping van een flatgebouw in Tel Aviv. In juli 2019 legde DSK bij onderzoeksrechter Charlotte Bilger uit wat hij had ontdekt na de dood van Leyne: die zou van de boekhouding een puinhoop gemaakt hebben, en hijzelf had niets in de gaten gekregen door zijn eigen amateurisme: ‘Ik wist erg weinig van hoe je een onderneming moet bestieren, ik ben als econoom gespecialiseerd in macro-economie.’ De magistrate had echter haar twijfels: hoe kon hij niets geweten hebben van de talloze aanmaningen voor onbetaalde facturen voor de huur, telefoon en internet, elektriciteit en andere? 'Was u niet al te goedgelovig?' DSK knikte zielig en gaf toe dat hij zelden aanwezig was als de raad van beheer vergaderde, en zelfs dat zijn handtekening op documenten vervalst zou zijn.

LOON VAN 80.000 EURO

De drie onderzoeksrechters geloofden zijn kant van het verhaal maar half. DSK werd namelijk al vervolgd voor medeplichtigheid aan oplichting en bendevorming, en hij werd verdacht van witwaspraktijken. In het voorjaar van 2014 had Thierry Leyne zijn kompaan in de bar van het Parijse vijfsterrenhotel Le Royal Monceau namelijk voorgesteld aan Marco Mouly, de oplichter die berucht was geworden wegens belastingfraude bij het verhandelen van CO2-uitstootrechten. Mouly had een nieuwe opportuniteit geroken, deze keer met voorafbetaalde bankkaarten, en opnieuw waren miljoenen euro's spoorloos verdwenen. De speurders konden maar niet begrijpen waarom sommige gedupeerde investeerders nooit een klacht hadden ingediend. Eén van hen was de Mauritaanse magnaat Mohamed Bouamatou, één van de rijkste mensen van Afrika, die er minstens 5 miljoen euro aan had verloren, en waarschijnlijk zelfs twee keer zoveel. Merkwaardig genoeg is hij een buurman van DSK in Marokko. Toen de speurders Dominique Strauss-Kahn daarover ondervroegen, reageerde hij gepikeerd: 'Meneer Mohamed Bouamatou is een vriend en een filantroop. Hij is iemand die wel vaker geld uitleent zonder te verwachten dat het ooit wordt terugbetaald. En bovendien waren dat voor hem maar kleine bedragen.' Het onderzoek liep met een sisser af.

De dood van Thierry Leyne in 2014 was maar een kleine tegenslag voor DSK, die vastbesloten bleef zijn carrière als ondernemer verder uit te bouwen. Hij begon te bemiddelen voor bedrijven en buitenlandse zakenlui te adviseren. ‘Hij verblijft vijftien dagen per maand in Marokko, komt dan voor een week naar Parijs en reist de rest van de tijd ongeveer de hele wereld rond,’ zegt zijn vriend Laurent Azoulai, een voormalig kopstuk van de Parti Socialiste die zelf in de consultancywereld is gestapt.

Eén van de eerste cliënten van Parnasse International - Dominique Strauss-Kahn heeft hun identiteit moeten prijsgeven toen hij werd ondervraagd in het onderzoek naar de ondergang van LSK - was de oliegigant Rosneft, een Russisch staatsbedrijf dat wordt geleid door de oligarch Igor Setsjin. Hij was van 2008 tot 2012 vicepremier van Rusland en is al twintig jaar een vertrouweling van Vladimir Poetin. Tegenover de speurders heeft DSK zichzelf altijd voorgesteld als iemand die weinig af weet van micro-economie of vermogensbeheer, maar in oktober 2013 werd hij wel opgenomen in de toezichtsraad van de BRDR, de Russische bank voor de Ontwikkeling van de Regio's, die voor 85 procent eigendom is van Rosneft. Hij werkt ook voor Vladimir Mollof, een zeer discrete financier van Bulgaarse afkomst en eigenaar van de zakenbank Arjil, en voor Lefèvre en JTBB, twee gereputeerde advocatenkantoren in Parijs. En van 2012 tot 2014 heeft hij prospectiewerk verricht voor twee filialen van de Zwitserse groep Sicpa, wereldleider op het gebied van speciale inkt voor bankbiljetten en paspoorten. Voor zijn expertise en zijn adresboekje zou het bedrijf hem 80.000 euro per maand hebben betaald.

Jaar na jaar concentreert de ex-minister en voormalige topman van het IMF zich steeds meer op het Afrikaanse continent om het netwerk te doen renderen dat hij in zijn carrière heeft opgebouwd. Zijn eerste pijlen richtte hij op Togo. In 2015 was Faure Gnassingbé voor de vierde keer tot president van dat land verkozen, maar om zijn verkiezingsbeloften van economische groei te kunnen waarmaken, had hij dringend de hulp van het IMF nodig. Met de steun van Dominique Strauss-Kahn stelde hij een economisch programma op waarin hij beloofde het overheidsapparaat af te slanken, overheidsbedrijven te privatiseren en meer te investeren in de economie. Dat moest internationale financiers over de streep trekken, en het lukte: hij kreeg een lening van 241,5 miljoen euro toegekend, die om de drie jaar verlengd kon worden. DSK stak die pluim graag op zijn hoed: 'Togo is niet meer het Togo van tien jaar geleden: het kan nu het Zwitserland van Afrika worden, een regionaal financieel centrum.'

Nathaniel Olympio, voorzitter van de Parti des Togolais en tegenstander van het regime, relativeerde dat enthousiasme: 'In sommige streken leeft 96 procent van de bevolking onder de armoedegrens. De regering is vooral op zoek naar internationale erkenning en het is altijd handig als bekende gezichten zich garant willen stellen.'

Wat er ook van zij, Dominique Strauss-Kahn had zijn roeping gevonden: voortaan zou hij met schulden beladen overheden met raad en daad bijstaan. 'Ik ben misschien niet de beste econoom, noch de beste politicus, maar ook niet de slechtste,' vertrouwde hij een intimus toe. Hij klopte overal aan: in Mauritanië, Mali, Senegal, waar president Macky Sall hem heeft ontvangen, in Madagascar, waar de regering hem meer vertrouwt dan een Angelsaksische bank, en in Niger. Begin december was hij te gast in de Congolese hoofdstad Kinshasa, waar president Félix Tshisekedi, steeds op zoek naar investeerders, hem met open armen ontving. DSK plant er nu de oprichting van een vennootschap met de bankier Bernard Mourad, die net de Bank of America heeft verlaten - Mourad is een vertrouweling van de Franse president Emmanuel Macron.

ZONDER VROUWEN

Dominique Strauss-Kahn is ook goed bevriend met Larry Summers, oud-rector van de gerenommeerde universiteit van Harvard en gewezen minister van Financiën van de Verenigde Staten. Voorts kan hij altijd rekenen op de steun van zijn Franse copains Stéphane Fouks, topman van Havas en zelf actief in Afrika, en Matthieu Pigasse, tot eind vorig jaar voorzitter van de raad van bestuur van de bank Lazard. De drie adviseren sinds twee jaar Denis Sassou-Nguesso, die sinds 1979 de plak zwaait in Congo-Brazzaville, met een korte onderbreking van 1992 tot 1997. Reclamebureau Havas stuurt het internationale imago van de presidentiële familie bij, die onder vuur ligt wegens verregaande corruptie, de bank Lazard bemiddelt in de onderhandelingen over de herfinanciering van de gigantische overheidsschuld, en DSK probeert van tijd tot tijd de president ervan te overtuigen dat zijn regime transparanter moet zijn. Meerdere keren per jaar neemt de lobbyist zijn intrek in het vijfsterrenhotel Radisson Blu M'Bamou Palace in Brazzaville, aan de oevers van de Congostroom. Het heeft tot dusver weinig uitgehaald: in december heeft het IMF geweigerd de tweede schijf van een lening uit te keren, voor een bedrag van 448,6 miljoen dollar. Maar wie de omgeving van DSK vragen stelt over het feit dat hij zijn naam verbindt aan een dictator die niet van plan is zijn bewind te veranderen, wordt van neokolonialisme beschuldigd.

Sinds twee jaar is Dominique Strauss-Kahn ook te zien op de World Policy Conference in Marrakech, waar de internationale elite verzamelen blaast. De Franse diplomaat Hubert Védrine heeft hem daar geïntroduceerd. DSK blijkt er een graag geziene gast te zijn volgens één van de organisatoren: 'Iedereen wil hem spreken. Niet alleen politici, maar ook economen en journalisten.' Een bankier die liever anoniem blijft, treedt hem bij: 'DSK straalt een natuurlijke autoriteit uit, hij is erg intelligent en heeft tonnen ervaring. Als hij spreekt, luister je - kortom, hij is erg gerespecteerd. Het stof dat de schandalen destijds hebben doen opwaaien, is al lang weer gaan liggen.' Dominique Strauss-Kahn van zijn kant draagt er angstvallig zorg voor dat hij geen opschudding veroorzaakt. Hij weigert met vrouwen op de foto te gaan en hij onthoudt zich van elke commentaar op Franse politieke aangelegenheden.

De vroegere minister van Economie is trouwens niet van plan naar de politiek terug te keren (‘Hij is zich ervan bewust dat de kiezers hem nog geruime tijd zullen verwijten dat hij hun vertrouwen heeft geschonden,’ zegt Jean-Marie Le Guen, een medestander van het eerste uur). Maar hij laat zich wel graag uit over internationale dossiers, zoals de Brexit ('Een groot deel van de constructiefouten van de EU hebben te maken met de aanwezigheid van onze Britse vrienden') of de hervorming van de CFA-frank ('Dat werd hoog tijd'). Zelfs president Macron luistert naar zijn analyses. 'Ze hebben elkaar minstens twee keer ontmoet,' zegt Le Guen, die Macron heeft vergezeld op zijn staatsbezoek in China. 'De eerste keer was tijdens de campagne voor de Franse presidentsverkiezingen, en de tweede keer ongeveer een jaar geleden.'

De vriend van de machtigen der aarde en adviseur van bankiers en Afrikaanse staatshoofden heeft Netflix onlangs de toestemming gegeven een documentairereeks over hem te draaien. De regie is in handen van de Franse cineast Jalil Lespert, die in 2013 het leven van Yves Saint Laurent heeft verfilmd. Of DSK in de documentaire zal terugkomen op de beschuldigingen van Nafissatou Diallo dat hij haar verkracht zou hebben, is nog niet bekend.

Dit artikel verscheen oorspronkelijk maart 2020

© L'Obs