25 jaar na de dood van River Phoenix: zijn beste acteerprestaties volgens filmjournalist Erik Stockman

25 jaar geleden, in de nacht van 30 op 31 oktober 1993, zakte de 23-jarige River Phoenix ineen op het voetpad voor de deur van de Viper Room, de tent van Johnny Depp op Sunset Boulevard.

Terwijl de jonge acteur op de koude stenen lag te stuiptrekken belde zijn broer Joaquin vanuit een publieke telefooncel in paniek naar 911, maar de hartmassage die de toegesnelde verplegers toedienden kwam te laat: om 1u51 werd Phoenix doodverklaard.

Uit de autopsie bleek dat de dodelijke cocktail van valium, marihuana, coke en heroïne die hij in de toiletten van de Viper Room door zijn lijf had gejaagd, hem fataal was geworden. Sinds zijn rol in de wondermooie Stephen King-verfilming ‘Stand By Me’ hem in 1986 naar de harten van miljoenen toeschouwers had gakatapulteerd, gold Phoenix als één van de allergrootste beloftes van de Amerikaanse cinema.

Hij had de looks, het talent, de klasse, én hij bezat de star quality die zoveel andere acteurs ontberen. Daarnaast beschikte hij over een messcherp engagement: Phoenix was een overtuigde vegetariër die opkwam voor dierenrechten en zijn salaris spendeerde aan het opkopen van grote lappen bedreigd regenwoud in Costa Rica. Maar net zoals zoveel andere jonge sterren – de naam James Dean plopt op - had de in bittere armoede opgegroeide Phoenix ook een donker, zelfdestructief kantje dat hem naar de pillen, de drank en de drugs dreef.

Roem, succes, de ogen van de wereld die constant op jou staan gericht: het is een trip waar niemand ooit klaar voor is. River Phoenix is 25 jaar dood, maar zijn filmografie, hoe onvolledig ook, bruist als een prachtig meanderende rivier die uitmondt in een zee van smart. Ziehier de drie allermooiste films die hij ons heeft nagelaten.

1 MY OWN PRIVATE IDAHO (1991)

Niet alleen de allermooiste film waarin Phoenix meespeelde, maar tevens één van de beste Amerikaanse films uit de jaren 90. Als Mike, de aan narcolepsie lijdende mannelijk prostitué die op de meest ongelukkige momenten pardoes in slaap valt, laat Phoenix voortdurend flitsen van grootsheid en briljantie zien. Hoewel ‘My Own Private Idaho’ zich afspeelt in het rauwe milieu van de street hustlers, baadt de film dankzij de licht-poëtische aanpak van regisseur Gus Van Sant in een speelse en dromerige atmosfeer.

Zo laat Van Sant zijn personages geregeld losbarsten in verzen van Shakespeare en zien we hoe de halfnaakte jongens op de covers van seksblaadjes als Joyboy en G-String in de rekken van een seksshop ineens tot leven komen en vrolijk met elkaar beginnen te babbelen. En hoe mooi is het niet om Phoenix en Keanu Reeves samen op die vintage Ducati-brommer door het onmetelijke Amerikaanse landschap te zien zoeven! In de ontroerendste scène zien we hoe Mike in het flakkerende schijnsel van een kampvuur zijn liefde verklaart aan Scott (Reeves) terwijl de coyotes huilen in de nacht.

Gevolgd door één van de tederste momenten uit de Amerikaanse filmgeschiedenis: Keanu Reeves die River Phoenix, als in een wondermooi aquarel, in zijn armen neemt en zachtjes zijn hand op zijn haardos legt. Die legendarische kampvuurscène werd overigens geschreven, en voor een stukje zelfs geregisseerd, door Phoenix himself (‘Ik had eigenlijk weinig te maken met die scène,’ zou Van Sant later verklaren). Wat laat vermoeden dat er in Phoenix, behalve een puik acteur, ook een begaafde scenarist en regisseur schuilging.

2 SILENT TONGUE (1993)

Omdat ‘The Thing Called Love’, de laatste film die hij voltooide, in 1993 straight to video ging, mag deze mysterieuze western van Sam Shepard zijn allerlaatste afgewerkte bioscoopfilm worden genoemd. ‘Silent Tongue’ maakt heel mooi duidelijk dat Phoenix een erg veelzijdige acteur was die niet alleen meespeelde in grote commerciële films als ‘Sneakers’ en ‘Indiana Jones and the Last Crusade’ (waarin hij schitterde als de jonge Indy), maar ook de moed en de durf had om te kiezen voor eigenzinnige projecten buiten de mainstream.

Als Talbot Roe, de stilaan waanzinnig wordende weduwnaar die op de godvergeten prairie waakt bij het lichaam van zijn dode indiaanse echtgenote, heeft Phoenix slechts een handvol scènes, maar zijn intense vertolking helpt om de film te doen opstijgen naar vreemde poëtische hoogten. Phoenix die met de tranen in de ogen zijn dode geliefde smeekt om hem mee te nemen naar die andere wereld: om ijskoude rillingen van te krijgen.

3 DOGFIGHT (1991)

Dit o zo simpele maar o zo gave romantische drama staat terecht geboekstaafd als één van de verborgen parels van de Amerikaanse cinema. Phoenix, die zich in deze film echt begint te ontbolsteren tot groot acteur, speelt Eddie, een jonge soldaat die op de vooravond van zijn vertrek naar Vietnam samen met drie maats een zogeheten ‘dogfight’ speelt: wie het lelijkste meisje meebrengt naar de dancing, wint de prijzenpot. In een zielsmooi gefilmde scène verleidt hij Rosie (Lili Taylor), een dienstertje dat houdt van de liedjes van Joan Baez en droomt van een carrière als singer-songwriter.

Aanvankelijk denkt Eddie alleen maar aan die prijzenpot, maar gaandeweg raakt hij écht onder de bekoring van dit meisje dat gelooft dat muziek de wereld kan ontwapenen. De lange nacht die ze samen beleven in de streets of San Francisco, culmineert in een magische scène in een muziekinstrumentenmuseum. In een gebaar van pure romantiek haalt Eddie alle muntjes die hij kan vinden uit zijn broekzakken en laat alle pianola’s en muziekautomaten tegelijk voor haar spelen.

En nooit kunnen wij de waterlanders bedwingen tijdens de allerlaatste scène, waarin Eddie, mankend en gelouterd, jaren later terugkeert naar het eethuisje waar Rose nog steeds glazen staat af te wassen. ‘Hi’, zeggen ze tegen elkaar terwijl we in de achtergrond zachtjes het prachtige ‘Groovin’’ van The Young Rascals horen weerklinken: I can't imagine anything that’s better/The world is ours whenever we're together . Waarna Eddie en Rose elkaar vinden in een omhelzing die alle smart van de wereld verdrijft. We laten je niet los, River.